Αποκάλυψη!! Τα ατόφια Κρητικά επίθετα: Δαμιλάνι, Πολίτης, Μεσσήνης, Καλαβρός, Σφακιώτης και η αξία τους για τη Λευκάδα!

Αποκαλύπτει και παρουσιάζει ο Θοδωρής Γεωργάκης – Παποράκης

Η μακρόχρονη και αδιάκοπη έρευνά μας, σχετικά με την ιστορία και την προέλευση των Σφακιωτών, μας οδηγεί σ’ ένα διαρκές και αέναο ψάξιμο, κυρίως στον χώρο της Κρήτης, όπου, πέραν από όσα εμπεριστατωμένα και απολύτως τεκμηριωμένα, πάνω σε ιστορικές και αρχειακές πηγές, έχομε παρουσιάσει στους αναγνώστες, στα δημοσιοποιημένα άρθρα μας, μα κυρίως στο βιβλίο μας με τίτλο: «ΣΦΑΚΙΩΤΕΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ. ΛΙΚΝΟ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΜΑΣ!», το οποίο κυκλοφορεί, προς το παρόν τουλάχιστον, σε ηλεκτρονική μορφή, σ’ αυτή μας την διαρκή έρευνα, λοιπόν, φτάσαμε και στο πολύ σημαντικό βιβλίο της συγγραφέως Βούλας Κόντη, μιας συγγραφέως με πολυποίκιλο και πανελλήνιο ερευνητικό έργο, και σταθήκαμε έκπληκτοι για τον πλούτο, που μας αποκαλύπτεται στο βιβλίο της: «TA ΕΘΝΙΚΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΒΕΝΤΟΚΡΑΤΙΑ. 13ος – 17ος ΑΙΩΝΑΣ»¹.

Σ’ αυτό το βιβλίο εντοπίσαμε έκπληκτοι, να επαληθεύεται σε νιοστό βαθμό, η επιμονή μας, πως ο δίαυλος μετεγκατάστασης κατοίκων απ’ την Κρήτη στα Ιόνια Νησιά, ξεκινά απ’ τον 14ο αιώνα και κορυφώνεται σε ότι αφορά την Λευκάδα, που μας ενδιαφέρει τον 14ο και τον 15ο αιώνα, κατά την εκατονταεικοσαετή Δυναστεία των Τόκκων, η οποία και έστερξε και επεδίωξε τον εμπλουτισμό με νέους κατοίκους και δη Κρήτες, των τριών νησιών Ζακύνθου, Κεφαλλονιάς και Λευκάδος, τα οποία είχε στην επικυριαρχία της, πράγμα που αποθεωτκά αποδεικνύεται απ’ τα δεκάδες κοινά επίθετα στα τρία νησιά!

Τα επίθετα, που εντοπίσαμε στο ανωτέρω πόνημα της Βούλας Κόντη, η οποία, σημειωτέον στηρίζεται σε νοταριακά Ενετικά αρχεία της Κρήτης, αυτoύς τους αιώνες που αναφέρονται, (13ο-17ο), γι αυτό αναφέρονται πολλές φορές με λατινικούς χαρακτήρες, αλλά και στις εγκυρότατες πηγές μιας πλειάδας Κρητών ιστορικών και συγγραφέων, τα επίθετα, λοιπόν, αυτά είναι τα: Καλαβρός, Σφακιώτης, Νταμιλάνι, Πολίτης, Μεσσήνης και έχουν τεράστια ερευνητική και αποδεικτική και «χρηματιστηριακή» αξία, θα λέγαμε, για την Λευκάδα γενικότερα, αλλά και για τους Σφακιώτες ειδικότερα, γιατί λειτουργούν και ανατρεπτικά για ότι μέχρι τώρα πιστεύαμε, τεκμηριώνοντας την άποψή μας για πατριδωνυμική και μόνο προέλευση και ονομασία των Σφακιωτών.

Για την συγγραφέα Βούλα Κόντη, το επίθετο Πολίτης, που το συναντάμε στη Νότιο Λευκάδα και στο Μεγανήσι, σημαίνει τον προερχόμενο απ’ την Πόλη, την Κωνσταντινούπολη. Πρωτοεντοπίζεται στην Κρήτη σε νοταριακά έγγραφα απ’ το 1299!!! Από εδώ ολοφάνερα διαπεραιώθηκε και στα Επτάνησα και λογικά στην Λευκάδα, που μας αφορά…

1299! Ο Ιωάννης Πολίτης πρώην βιλλάνος του Ματθαίου Μesano φέρεται ανάμεσα στους ελευθερωθέντες στην συνθήκη μεταξύ Βενετών και Καλλέργη…

1300! Ο Νικόλαος Politis κάτοικος του χωριού Επισκοπή Χερσονήσου αναγνωρίζει ότι οφείλει στον τσαγκάρη Λεονάρδο Bonhomo στον Χάνδακα…

1304! Ο Γεώργιος Πολίτης επωνομαζόμενος Scarbato κάτοικος Κάστρου Ρεθύμνου υπενοικιάζει απ’ τον Ιωάννη Trivisano…

1536! Ο Κωσταντής Politis αναφέρεται στον κατάλογο στρατευσίμων Χανίων…

1548! Ο παπά Politis λειτουργός των εκκλησιών Κερά – Πολίτισσα και Προφήτης Ηλίας του Χάνδακα…

1587! Η Πανταλέα κόρη του ποτέ μαϊστρο Πιέρου Πολίτη πουλά σπίτι στην ενορία της Παναγίας Οδηγητρίας του Χάνδακα…

Και ένα σωρό ακόμη νοταριακές πράξεις, απ’ το 1300, που για λόγους οικονομίας χώρου δεν αναφέρομε, με δικαιοπρακτούντες Κρητικούς Πολίτηδες και μάλιστα από Ρέθυμνο, Χανιά και Χάνδακα, πράγμα που φανερώνει πως το εν λόγω επίθετο Πολίτης ήταν διάσπαρτο στην Κρήτη, από όπου Πολίτηδες διαπεραιώθηκαν και στην Λευκάδα, επί Τόκκων (1362-1479)!

Το επίθετο Μεσσήνης, πάντα κατά την συγγραφέα Βούλα Κόντη, φανερώνει τον κάτοικο της Κρήτης που προέρχεται απ’ την Ιταλική πόλη Μεssina. Απ’ την Κρήτη και τούτο το επίθετο πέρασε στη Λευκάδα τους ίδιους αιώνες.

1532! Δομίνικος Messini νοτάριος του Χάνδακα…

1564! Τζώρτης Μεσσήνης εκλεκτός ντετόρες της λέτζας…

1568! Αναφέρεται σε νοταριακά έγγραφα ο Josef Μessini…

1575! O Mανούσος Μεσσήνης αβοκάτος…

1583! Η Tadea Messini καταβάλλει livello για το ναό του Αγίου Ιωάννη Μεσαμπελίτη στον Χάνδακα…

Προσωπικά, αλλά και σε πολλούς Λευκαδίτες θεωρώ, έχει γεννηθεί η απορία γιατί τα μικρά χωριά πέριξ των Χορτάτων ονομάζονταν, κατά τους προηγούμενους αιώνες, Δαμιλάνι, ή Νταμιλάνι, ή Διαμπλάνι σύμφωνα με την προσφιλή Λευκαδίτικη ντοπιολαλιά! Μάλιστα ενθυμούμαι παιδάκι τον παπούλη μου Κωσταντή Παποράκη να μου λέει και ένα σκωπτικό ποίημα σχετικά με τους Διαμπλανίτες, τους οποίους γνώριζε καλά, αφού εκεί παντρεύτηκε το 1925 η αδερφή του Θοδώρα Μεσσήνη: «Μπάρμπα Νικολό Μπαμπίσκο, το γαϊδούρι δεν τον βρίσκω! Καβαλίκα κι έλα πίσω, για να πάμε στο Διαμπλάνι γιατί ο Αντώνης θα πεθάνει… Τάβαλε με τσ’ Καλαμτσώτες και του φτιάξανε τρεις μπότες…»

Αυτή την απορία μας για το Διαμπλάνι τη λύνει η συγγραφέας Βούλα Κόντη! Νταμιλάνι, ή Δαμιλάνι είναι ο κάτοικος ο προερχόμενος απ’ το Μιλάνο της Ιταλίας και πρωτοσυναντάται στην Κρήτη το 1420!!! Από εδώ φτάνει στην Λευκάδα κάποια οικογένεια, ή οικογένειες, με αυτό το επίθετο! «Στου Νταμιλάνι, ή στου Δαμιλάνι» και προέκυψε πατριδωνυμικά η ονομασία αυτών των χωριών της Νότιας Λευκάδας! Πρακτική γνωστή αυτούς τους αιώνες στο νησί της Λευκάδος. Όπως αίφνης, «Στους Σφακιώτες», «Στου Καρυώτη», «Στου Πρεμεντινού», «Στης Κοντάραινας>», γυναίκας κάποιου Κόνταρη!

1420! Ο σερ Γεωργίτσης Damilani τοκογλύφος…

1538! Ο nobile Γεώργιος Νταμιλάνι…

1576! Ο Ιάκωβος Νταμιλάνι εκλέγεται γραμματέας της Καστελλανίας…

Φτάνουμε σε δύο νέα Κρητικά επίθετα, που παρουσιάζονται στην έρευνα της συγγραφέως Βούλας Κόντη, τα επίθετα Καλαβρός και Σφακιώτης, που αφορούν σε μέγιστο βαθμό τους Σφακιώτες, και τα οποία θεωρούμε, έχουν στενή σχέση με την πατριδωνυμική ονομασία των Σφακιωτών, ενισχύοντας με τρόπο ρηξικέλευθο και αποθεωτικό, όσα άλλα στοιχεία έχομε συνεισφέρει μέχρι τώρα και συνηγορούν στην κατηγορηματική μας άποψη περί πατριδωνυμικής προέλευσης των Σφακιωτών και όχι τοπωνυμικής απ’ την Ασφακία της Καρυάς!!!!.

Το επίθετο αυτό φέρουν στην Κρήτη, απ’ το 1427, που πρωτοσυναντάται σε νοταριακά αρχεία, Κρήτες που κατάγονται, κατά την συγγραφέα Βούλα Κόντη, απ’ την Καλαβρία της Κάτω Ιταλίας! Πριν προχωρήσουμε στην άμεση συνάρτηση και συνεξέτασή του με τους Σφακιώτες να αναφέρομε τις νοταριακέςς πράξεις, όπου καταγράφεται το επίθετο Καλαβρός, προς επίρρωση και απόδειξη της λεπτεπίλεπτης και σε… χερουργικό βαθμό προσήλωσής μας στη επακριβή αναφορά και καταγραφή της πηγής κάθε μας αποκάλυψης!

1427! Ο Γαβριήλ Calavros αναφέρεται σε νοταριακή πράξη. (Lorga, Documents, σελ. 99)

1583! Ο Στέφανος Calavros και ο Μάρκος Calavros καταβάλλουν livello για σπίτια στο Μπούργο του Χάνδακα…

1586! Στον Θεόδωρο Calavro του Μιχαήλ από τον Χάνδακα, χορηγείται άδεια να μεταβεί στην Ζάκυνθο ή στη Κεφαλλονιά, (Σ. Σ. στην Λευκάδα δεν μπορεί, γιατί ήδη εδώ είναι Τούρκοι απ’ το 1479), για να χειροτονηθεί παπάς. Εγγυητής ο παπά Γιάννης Mussi…

1590! Ο Νικόλαος Καλαβρός μπορεί να χειροτονηθεί παπάς σύμφωνα με τη μαρτυρία του πνευματικού Μαλαχία της Μονής Αγίου Νικολάου Μαραθίου…

1609! Μαϊστρο Γιακουμής Calavros του ποτέ Γιάννη κατασκευαστής κασελών στον Χάνδακα…

Ποια σχέση, τώρα, έχει το Κρητικό επίθετο Καλαβρός με τους Σφακιώτες Λευκάδος; Αρχικά θα πούμε πως έχει αυτή την άμεση στενή σχέση που έχουν γενικά οι Σφακιώτες Λευκάδος με την Κρήτη! Όσοι έχουν βιωματική αντίληψη του χώρου των εφτά χωριών των Σφακιωτών, γνωρίζουν πολύ καλά πως, οι κάτοικοι του χωριού Κάβαλλος των Σφακιωτών, αποκαλούνται, από αιώνων μέχρι σήμερα, «Καλαβρέζοι», απ’ την μεγάλη αγροτική περιοχή του χωριού με την ονομασία Καλαβρός, ή συνηθέστερα «Στου Καλαβρού»!

Εμφανέστατα εδώ έζησε κάποιος με το επίθετο Καλαβρός, προερχόμενος απ’ την Κρήτη απ’ τον 15ο αιώνα, όπως, άλλωστε, και οι κάτοικοι του ίδιου χωριού με τα επίθετα Σκιοφυλάκης, Βασιλάκης, Γεωργάκης, Λογοθέτης και Πετούσης, ειδικά τα δύο πρώτα αποκαλύπτονται μεγαλόπρεπα στο περίφημο Συμβόλαιο που έγινε στον Κάβαλλο το 1681 και αναφέρει ο Πάνος Ροντογιάννης, (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ. Τόμος Α, Σελίδα 419).

Σύμφωνα με τη Λευκαδίτικη πρακτική έχομε την ονομασία της περιοχής σε πτώση γενική «Στου Καλαβρού», όπως, πχ, «Στου Πρεμεντινού», ή «Στου Καρφάκη»! Το επίθετο Καλαβρός δεν υπάρχει βέβαια σήμερα στον Κάβαλλο, όπως, άλλωστε, δεν υπάρχουν αρκετά επίθετα στον Κάβαλλο, και τα οποία χάθηκαν, στο διάβα των αιώνων, πιθανόν λόγω έλλειψης αρρενογονίας, όπως τα επίθετα: Σκιοφυλάκης, Βασιλάκης, Κατσάγκας, Παπαλάμπρος, Πίκολος, επίθετα, επαναλαμβάνουμε που υπάρχουν τεκμηριωμένα σε αρχειακές πηγές!.

Σύμφωνα πάντα με την ερευνήτρια Βούλα Κόντη, τούτο το επίθετο, σημαίνει τον κάτοικο που προέρχεται απ’ τα Σφακιά των Χανίων. Υπάρχει στην Κρήτη απ’ τον 13ο αιώνα, όπως προκύπτει απ’ το ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΔΟΥΚΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, αλλά, όπως έχομε υπερτονίσει και εμείς, ο όρος «Σφακιώτες», δηλαδή οι κάτοικοι των Σφακίων, υπάρχει στην Κρήτη, όπως προκύπτει και από άλλες ιστορικές και αρχειακές πηγές, απ’ τον 13ο αιώνα μέχρι το 1900 περίπου, όταν τότε, το 1900 και εφεξής, επεκράτησε ο όρος «Σφακιανοί». Σαν επίθετο Σφακιώτης πρωτοσυναντάται σε νοταριακά αρχεία το 1323!

1323! Ο Νικηφόρος Σφακιώτης κατηγορείται γιατί με άλλους κατοίκους του χωριού Σταμί επιτέθηκαν εναντίον του Πέτρου Rubeo και του σκλάβου του Γεωργίου Liggiso και τους σκότωσαν…

1391! Ο Μιχάλης Σφακιώτης κάτοικος του χωριού Στάβιες μνημονεύεται σε νοταριακά έγγραφα πως θεραπεύτηκε από τραύμα…

Ποια σχέση μπορεί να έχει το Κρητικό επίθετο Σφακιώτης με τους Σφακιώτες της Λευκάδος; Αν αξιολογήσομε, όσα παραπάνω αναπτύξαμε, με τις ελεύσεις στο νησί τον 15ο αιώνα, επί εποχής Τόκκων, των επιθέτων Πολίτης, Μεσήνης, Νταμιλιάνι, Καλαβρός, που γίνονται κοινά, πλέον, σε Κρήτη και Λευκάδα, τότε, σαφέστατα, χωρίς, όπως στις τέσσερεις προηγούμενες περιπτώσεις, να είμαστε κατηγορηματικοί, μπορούμε να ισχυρισθούμε πως το επίθετο Σφακιώτης υπήρξε το πρόπλασμα πάνω στο οποίο δομήθηκαν πατριδωνυμικά οι Σφακιώτες Λευκάδος, διότι σίγουρα θα πρωτοπροσδιορίσθηκε και εδώ ο χώρος σαν «Στου Σφακιώτη» και στον πληθυντικό, πλέον Σφακιώτες!!!

Άλλωστε, αυτός ο δίαυλος Κρήτη – Λευκάδα, όπως δεν θα κουρασθούμε να επαναλαμβάνομε, είναι ανοιχτός απ’ τον 15ο αιώνα, και μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις και αμφίδρομα! Όπως στις περιπτώσεις των καθαρά Λευκαδίτικων επιθέτων Αγιομαυρίτης και Λευκαδιώτης, τα οποία, σύμφωνα πάντα με την σπουδαία επιστημονική έρευνα της Βούλας Κόντη, τα συναντάμε και τα δύο αυτά επίθετα στον Χάνδακα της Κρήτης απ’ τον 16ο αιώνα!!!

[Φωτογραφία: «Φωτεινός», πίνακας του Θεμιστοκλή Καρφάκη (λεπτομέρεια)]
___________________________________
¹ Βούλα Κόντη, Τα εθνικά οικογενειακά ονόματα στην Κρήτη κατά τη Βενετοκρατία, 13ος-17ος αι. (Family names indicating origin in Crete during the Venetian Rule, 13th-17th c.), Symmeikta 8 (1989), 143-317 (Αναρτήθηκε από την συγγραφέα στον ιστότοπο academia.edu)