Μαραντοχώρι 1960: Φουρνέλο σε βράχο φέρνει στο φως εκατοντάδες καλοδιατηρημένα απολιθώματα

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ του 1960. Ο 26χρονος τότε Φρέντυ Γερμανός* επισκέπτεται ως ρεπόρτερ της «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», με την ευκαιρία του Φεστιβάλ «Λόγου και Τέχνης», το νησί μας. (Δες εδώ). Ήταν η εποχή ακόμη που οι εκδηλώσεις αυτές είχαν πανελλήνια ακτινοβολία και όλες οι αθηναϊκές εφημερίδες είχαν εκτενείς ανταποκρίσεις, από τους πιο έγκυρους και γνωστούς αρθρογράφους τους.

Απολιθωμένη αχιβάδα της Λευκάδος

Είναι όμως και η εποχή που ένα τυχαίο γεγονός, η ανατίναξη ενός βράχου στο Μαραντοχώρι για το βγάλσιμο της απαραίτητης πέτρας με σκοπό  το χτίσιμο μιας μάντρας γύρω από το νεκροταφείο του χωριού, φέρνει στο φως μια πληθώρα καλοδιατηρημένων παλαιοντολογικών ευρημάτων που ξαφνιάζει την επιστημονική κοινότητα. Ένα χρόνο νωρίτερα είχε βρεθεί, πάλι τυχαία, στο Σύβρο το σπάνιο αποτύπωμα ενός ψαριού επάνω σε μία μεγάλη πέτρα. Ο Φρέντυ Γερμανός το ψάχνει. Έτσι προέκυψε το παρακάτω ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε στην «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» (Φύλλο της Κυριακής 21 Αυγούστου 1960. Τι απέγιναν τα εκατοντάδες αυτά ευρήματα δεν γνωρίζουμε δυστυχώς…

ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΥ ΖΟΥΣΕ ΜΕΡΙΚΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΟΤΟΥ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΗ ΓΗ

ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΦΡ. ΓΕΡΜΑΝΟΥ

Όσοι επισκεφτούν εφέτος τη Λευκάδα με την ευκαιρία του φεστιβάλ «Λόγου και Τέχνης», θα έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά μία απολιθωμένη κοινωνία θαλασσίων πλασμάτων που βρέθηκαν πριν λίγο καιρό στο Μαραντοχώρι, ένα χωριό της κεντρικής Λευκάδος.

«Είναι ένα θέαμα συναρπαστικώτερο και από τα απολιθωμένα δέντρα της Αριζόνας»¹, είπε ένας Αμερικανός δημοσιογράφος που επισκέφθηκε πριν λίγο καιρό τη Λευκάδα. Η παρατήρησή του δεν είναι υπερβολική. Τα απολιθώματα της Λευκάδας ανήκουν στην θεαματικώτερη κατηγορία παλαιοντολογικών ευρημάτων. Τα περισσότερα είναι αχοιβάδες, κοράλλια, στρείδια και όστρακα. Όλα είναι θαυμάσια διατηρημένα και έχετε την εντύπωση ότι ζουν. Είναι δύσκολο να πιστέψη κανείς ότι αυτά τα θαλάσσια όντα έζησαν και πέθαναν μερικά εκατομμύρια χρόνια πριν κάνη την εμφάνισή του ο πρώτος άνθρωπος στη γη.

Πως ήλθαν στο φως τα ευρήματα της Λευκάδας; Συνήθως οι ιστορίες αυτές αρχίζουν τυχαία. Τα απολιθωμένα δέντρα της Μυτιλήνης² ετράβηξαν την προσοχή των επιστημόνων ύστερα από μία εκδρομή του «Ορειβατικού Συλλόγου Μυτιλήνης» που τα εφωτογράφησε και έδωσε τις φωτογραφίες στη δημοσιότητα. Η ιστορία των απολιθωμάτων της Λευκάδας άρχισε κάπως διαφορετικά. Συνεδρίαζε η κοινότης Μαραντοχωρίου και ο πρόεδρος έρριξε την ιδέα να κτισθή μια μάντρα γύρω από το νεκροταφείο του χωριού. «Δεκτόν», είπαν οι σύνεδροι και προχώρησαν στις λεπτομέρειες.

Οι λεπτομέρειες όμως είναι αυτές που δημιουργούν τα προβλήματα. Για να γίνη μια μάντρα χρειάζονται πέτρες και πέτρες εκεί γύρω δεν υπήρχαν. Έπρεπε να μεταφερθούν από μακρυά, πράγμα που δεν συνέφερε. Τότε ένας σύμβουλος είπε: «Γιατί δεν τινάζουμε στον αέρα το βράχο που είναι στο χωράφι του Αη Γιώργη; Έτσι και έτσι μας φράζει τόση γη. Να οι πέτρες που χρειαζόμαστε».

Ο βράχος εκείνος ήταν ένας κάτασπρος ογκόλιθος που βρισκόταν στην κορυφή του λόφου. Κανείς ως εκείνη την ώρα δεν είχε αναρωτηθή πως είχε βρεθή εκεί πέρα, αλλά τώρα ήταν μία ευκαιρία να τον ξεφορτωθούν. Αποφάσισαν λοιπόν να διαλύσουν με δυναμίτη και ανέθεσαν το έργο στον εργάτη Σπύρο Βρυώνη που είχε κάποια ειδικότητα στις δουλειές αυτές.

Ο Βρυώνης άναψε το φυτίλι. Η φλόγα έφυγε γοργά. Ο βράχος τινάχτηκε στον αέρα. Ο εργάτης περίμενε λίγο να καθίση η σκόνη και μετά πλησίασε το σημείο της εκρήξεως. Και τότε είδε ένα θέαμα που τον έκανε να κάνει το σταυρό του. Εκατοντάδες πέτρινα κοχύλια και όστρακα είχαν τιναχτή μέσα από τα βάθη της γης. Όταν τα είδε στην αρχή του φάνηκαν ότι ζούσαν.

«Δεν ήξερα τι να βάλω με το νου μου, έλεγε αργότερα στον πρόεδρο της κοινότητος. Η θάλασσα από το Μαραντοχώρι είναι δυο ώρες δρόμος. Τι είχε γίνει; Ανέβηκε η θάλασσα ή βουλιάξαμε εμείς».

Έτσι βγήκαν στην επιφάνεια της γης τα πέτρινα πλάσματα της Λευκάδας. Αν η κοινότης του χωριού δεν αποφάσιζε να χτίση τη μάντρα γύρω από το νεκροταφείο θα έμεναν θαμμένα μέσα στον πέτρινο τάφο τους ίσως για πάντα. Η φύση ξέρει πάντα να κρύβη τα μυστικά της καλύτερα από τους ανθρώπους.

Η ηλικία των ευρημάτων της Λευκάδας δεν είναι εύκολο να ξεκαθαρισθή με ακρίβεια. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου κ. Μητσόπουλος³ τα υπολογίζει ότι είναι περίπου δέκα εκατομμυρίων ετών, ενώ ο μικροπαλαιοντολόγος του «Ινστιτούτου Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους» κ. Μ. Χριστοδούλου τα τοποθετεί στη Μειόκαινο Περίοδο⁴, πράγμα που σημαίνει ότι η ηλικία τους είναι ακόμη μεγαλύτερη.

Αν μπορούσαν να μιλήσουν τα πλάσματα αυτά θα μπορούσαν να μας διηγηθούν τις συναρπαστικώτερες ιστορίες που ειπώθηκαν ποτέ. Είδαν τον κόσμο σε μία από τις πρώτες στιγμές του. Τον είδαν όπως δεν τον είδε ποτέ κανένας άνθρωπος. Ακόμη ο σχηματισμός του πιθήκου βρισκόταν στην εξέλιξή του. Παράξενα ζώα, που δεν υπάρχουν σήμερα, αποτελούσαν την πανίδα της γης. Το βροντοθήριον, ο τριλόδοφρυς, ο δικρόκερος, ο πλειοπίθηκος. Και η φυσιογνωμία της γης ήταν εντελώς διαφορετική. Τα Επτάνησα και οι Κυκλάδες σκεπάζονταν από τη θάλασσα. Το ίδιο και η Κρήτη, η Δυτική Πελοπόννησος και η Ακαρνανία. Η θάλασσα έμπαινε μέσα στον κάμπο της Θεσσαλονίκης φτάνοντας ως τις Σέρρες.

Ήταν ένας κόσμος σιωπηλός και παράξενος. Ο άνθρωπος δεν είχε ακόμη γεννηθή για να πάρη τα ηνία στα χέρια του. Ο θάνατος ερχόταν χωρίς μίσος. Και τότε, κάποια στιγμή του κόσμου αυτού γεννήθηκαν και πέθαναν τα θαλασσινά πλάσματα της Λευκάδας. Είναι περίεργο ότι από όλα τα γιγαντόσωμα θηρία που έζησαν την εποχή η φύση διάλεξε αυτά τα ταπεινά και ασήμαντα όστρακα για να τα στείλη να ταξιδέψουν στο χρόνο.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τον τρόπο με τον οποίο έγινε η απολίθωση. Ο θάνατος των πλασμάτων αυτών θα μπορούσε να οφείλεται σε μια απότομη αλλαγή της θερμοκρασίας που τα πάγωσε ή τα έκαψε. Είναι ακόμη πιθανό το υδάτινο περιβάλλον τους να δηλητηριάσθηκε από υποθαλάσσιες εκρήξεις που είχαν σαν συνέπεια να καταστραφή κάθε ίχνος ζωής γύρω τους.

Αυτές είναι δύο εκδοχές. Yπάρχει και μια τρίτη εκδοχή που τη διατύπωσε φίλος παλαιοντολόγος. «Συχνά ο θάνατος των πλασμάτων αυτών κρύβει κάποιο δραματικό μυστικό που θα μπορούσε να γίνη το θέμα ενός σεναρίου. Είναι δύσκολο να μπούμε στον κύκλο των ενστίκτων που κατευθύνουν τη ζωή τους, αλλά είναι παρατηρημένο ότι τα όντα αυτά αποδύονται σε έναν εξοντωτικό αγώνα υπάρξεως. Δεν θα μάθουμε ίσως ποτέ ποια είναι η αρχή αυτής της περιπέτειας. Η μάχη αρχίζει από δύο όστρακα ίσως και εξελίσσεται σε ένα εμφύλιο πόλεμο που δεν γνωρίζει ανακωχή. Οι αντίπαλοι δεν μισούν ο ένας τον άλλο. Είναι μια ενέργεια που την κατευθύνει το ένστικτο. Εξοντώνονται με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο τρώνε ή αναπαράγουν. Η μάχη διαρκεί όσο ζουν οι αντίπαλοι. Ύστερα η λάσπη του βυθού αρπάζει τα κουφάρια τους. Εξαφανίζονται από τον κόσμο και η έννοια του χρόνου παύει να υπάρχει. Τίποτε δεν ταράζει το σκοτάδι του βυθού. Ενώ οι αιώνες διαδέχονται ο ένας τον άλλον η λάσπη αρχίζει να σφίγγη. Σιγά – σιγά γίνεται πέτρα. Αυτό το στάδιο της μεταβολής η Γεωλογία το ονομάζει διαγένεση. Τότε συντελείται και η απολίθωση. Τα μόρια της ζωντανής ουσίας των οστράκων αντικαθίστανται από ανθρακικό ασβέστιο. Η απολίθωση προχωρεί έτσι για να φθάση ως το τελευταίο σημείο που ολοκληρώνει τη νίκη του ανόργανου κόσμου πάνω στον οργανικό».

Ποια είναι η επιστημονική αξία των ευρημάτων; Οι μελέτες συνεχίζονται ακόμη και δεν είναι συνεπώς δυνατό να δοθή ακόμη μία υπεύθυνη απάντησις. Άλλωστε τα απολιθωμένα όστρακα της Λευκάδας είναι πιθανό να αποτελούν την αρχή μιας σειράς ευρημάτων. Πέρυσι βρέθηκε σε ένα διπλανό χωριό, το Σύβρο, ένα αποτύπωμα ενός ψαριού επάνω σε μία μεγάλη πέτρα. Το βρήκε ένας χωρικός που έκτιζε το σπίτι του. Η πέτρα γύρισε από χέρι σε χέρι στο καφενείο του χωριού, κάποιος είπε ότι έπρεπε να τη φυλάξουν, αλλά οι άλλοι παρετήρησαν ότι αν γινόταν αυτό θα πήγαινε χαμένη. Έτσι το απολίθωμα ψαριού ενώθηκε με τα άλλα απολιθώματα και έγινε τοίχος.

Τώρα βέβαια αν οι άνθρωποι αυτοί ήξεραν ότι το απολίθωμα του ψαριού είναι ένα από τα σπανιώτερα απολιθώματα τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά – αλλά δεν το ήξεραν και δεν ήταν δυνατό να το ξέρουν.

Αυτά φυσικά δεν έχουν καμμία σημασία. Το απολίθωμα αυτό δεν είναι ούτε το πρώτο ούτε το τελευταίο που χάθηκε γιατί δεν βοήθησε η τύχη. Το θέμα είναι ότι όλες οι ενδείξεις πείθουν ότι η περιοχή αυτή μπορεί να κρύβη στα σπλάγχνα της κάποιο επιστημονικό θησαυρό.

Οι έρευνες που θα ακολουθήσουν θα δείξουν αν δικαιολογήται η αισιοδοξία αυτή.

ΦΡ. ΓΕΡΜΑΝΟΣ

(Φωτογραφίες Έντυ Ηλιοπούλου)
________________________________
¹ Το Εθνικό Πάρκο Απολιθωμένου Δάσους βρίσκεται στις κομητείες Ναβάχο και Απάτσι στην βορειοανατολική Αριζόνα. Eίναι γνωστό για τα απολιθώματα του, ειδικά των πεσμένων δένδρων που έζησαν κατά την Ύστερη Τριαδική περίοδο του Μεσοζωικού αιώνα, περίπου 225 εκατομμύρια χρόνια πριν.Ένα μέρος του, όπου εκτείνεται η Ζωγραφιστή Έρημο, ανακηρύχθηκε εθνικό μνημείο το 1906 και εθνικό πάρκο το 1962. Περίπου 600.000 άνθρωποι επισκέπτονται το πάρκο κάθε χρόνο. (Δες εδώ).
² Το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου αποτελεί ένα από τα ωραιότερα και σπανιότερα σε παγκόσμια κλίμακα μνημεία της γεωλογικής κληρονομιάς. Η δημιουργία του, πριν από 20.000.000 χρόνια συνδέεται με την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα στο Αιγαίο την περίοδο του Μειόκαινου. Το 1985 ανακηρύχθηκε διατηρητέο Μνημείο της Φύσης. (Δες εδώ).
³ Μάξιμος Μητσόπουλος (1897-1968) ήταν Έλληνας πανεπιστημιακός, καθηγητής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και της Γεωλογίας και Ορυκτολογίας στο ΕΜΠ. Το 1955 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
⁴ Η τέταρτη υποδιαίρεση (εποχή) της τριτογενούς περιόδου του καινοζωικού αιώνα, η έναρξη της οποίας υπολογίζεται πριν από περίπου 22,5 εκατ. έτη και το τέλος της πριν από περίπου 5 εκατ. έτη.
________________________________

* Ο Φρέντυ Γερμανός (1934-1999) γεννήθηκε στην Αθήνα με καταγωγή από τη Μυτιλήνη. Σπούδασε στην τότε Πάντειο Ανωτάτη Σχολή και στη Σχολή Δημοσιογραφίας Όλσον. Μιλούσε αγγλικά και γαλλικά. Μπήκε στο γράψιμο από 18 χρόνων. Ξεκίνησε παίρνοντας το δεύτερο βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος, που καθιέρωσε ο Mπάμπης Kλάρας στη «Bραδυνή». Από το 1953 ως ελεύθερος ρεπόρτερ ανέλαβε πολλές δημοσιογραφικές αποστολές σε διάφορες χώρες για λογαριασμό εφημερίδων και περιοδικών.

Εργάστηκε ως ρεπόρτερ στην «Ελευθερία» (1954-1960), ως χρονογράφος στη «Mεσημβρινή» (1960-1967) της Ελένης Bλάχου, στην «Απογευματινή» (1968-1973) για να κλείσει τον δημοσιογραφικό κύκλο του στην «Ελευθεροτυπία» (1975-1990), απ΄ την οποία παραιτήθηκε («πρόωρα», είπαν μερικοί) για να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Έγινε γνωστότατος ως ευθυμογράφος με πηγαίο χιούμορ, παρατηρητικότητα και πρωτότυπο ύφος.

Tο 1964 βγήκε το πρώτο του βιβλίο από τις εκδόσεις «Γαλαξίας», με μικρά χιουμοριστικά διηγήματα, τα οποία «δεν ήταν ακριβώς χιουμοριστικά, ούτε ακριβώς διηγήματα». Ήταν το «Mε συγχωρείτε, λάθος», το οποίο έφτασε τα 150.000 αντίτυπα τα επόμενα χρόνια. Έγραψε συνολικά 25 βιβλία τα οποία τον περιέλαβαν στη συντροφιά των πιο πολυδιαβασμένων Ελλήνων συγγραφέων του καιρού μας. Ο ίδιος πίστευε ότι η συγγραφική του καριέρα άρχισε ουσιαστικά το 1978, όταν έγραψε τον «Εχθρικό πλανήτη», μια σειρά από φανταστικά διηγήματα, κι ένα χρόνο αργότερα το «Ένα γελαστό απόγευμα». Tο 1985, με το ιστορικό του μυθιστόρημα «Ακριβή μου Σοφία», άνοιξε έναν καινούργιο κύκλο που συνεχίστηκε με τα βιβλία «Η εκτέλεση», 1986, «“Ελλη Λαμπέτη», 1996, «Τερέζα», 1997, κ.ά. «Το αντικείμενο», που αναφέρεται στη ζωή του Νίκου Ζαχαριάδη, είναι το τελευταίο του χειρόγραφο που εκδόθηκε, το 2000.