Σπανοχώρι: Στο χωριό του Γιατρού Ξενοφώντα Γρηγόρη

«ΣΠΑΝΟΧΩΡΙ. Χωρίον του τέως Δήμου Σφακιωτών, επί λόφου κείμενον. Κάτοικοι 391. Προϊόντα έλαιον – οίνος».¹

Σπανοχώρι: Το χωριό που γεννήθηκε ο Γιατρός (με κεφαλαίο) της Λευκάδας Ξενοφώντας Γρηγόρης. Μια εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα στον τοίχο του σπιτιού του που βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού γράφει: «Εδώ το 1902 γεννήθηκε ο ελεύθερος αγωνιστής της Αντίστασης ο Ξενοφώντας ο Γρηγόρης, ο γιατρός που πόνεσε, έσκυψε κι αγκάλιασε τον άνθρωπο».

Η ζωή του Ξεν. Γρηγόρη είναι συνυφασμένη με τη νεώτερη ιστορία του τόπου μας. Ήταν ο άνθρωπος και ο γιατρός που αγκάλιασε τα δύσκολα εκείνα «πέτρινα χρόνια» τους φτωχούς και τους κατατρεγμένους. Πάμπολλες οι προφορικές μαρτυρίες. Κι αγκαλιάστηκε και ο ίδιος για τη συνεισφορά του αυτή, τη συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση και στους κοινωνικούς αγώνες του τόπου μας -που τα πλήρωσε όπως και δεκάδες χιλιάδες άλλοι με κυνηγητό, φυλακές και εξορίες-, από την πλειοψηφία του Λευκαδίτικου λαού. Που τον τίμησε σε καιρούς δύσκολους με την ψήφο του και λαμβανομένης υπόψη της εκλογικής ιδιαιτερότητας της Λευκάδας (μονοεδρική περιφέρεια) τον εξέλεξε δυο φορές εκπρόσωπό του στην κεντρική πολιτική σκηνή, στο ελληνικό κοινοβούλιο.

Ο Γιατρός Ξεν. Γρηγόρης ήταν, όσο κι αν φαντάζει παράξενο στις σημερινές εποχές, από την πάστα των ανθρώπων εκείνων που έβαζαν πάνω από το «εγώ» το «εμείς» και το καθήκον να προσφέρουν σε ένα κοινό σκοπό, για έναν κόσμο ανθρώπινο και δίκαιο, όσο και αν καταβάλλονται ακόμη και σήμερα προσπάθειες -αυτό συμβαίνει και σε πλείστες άλλες περιπτώσεις- να ξεχαστεί το κύριο και να αποστεωθεί από την ουσία η ιστορία του, να πουν δηλαδή ότι ήταν απλά ένας καλός άνθρωπος κι ένας καλός γιατρός.

Σπανοχώρι: Το χωριό του Γεράσιμου Γρηγόρη. Του φιλόλογου, διηγηματογράφου, ποιητή, ζωγράφου και κατ’ επάγγελμα δημοσιογράφου. Αριστερός κι αυτός (με την έννοια που του αποδίδονταν κάποτε κι όχι βέβαια τη σημερινή) και κοινή πορεία στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής με τον συνεπίθετό του γιατρό. «Τάφο ζητάει η περιπλάνηση να βρει να προσκυνήσει. Μη πείτε άρχοντες νωρίς πως είν΄ ακόμα, στον άξιο προτομή να στήσετε, την καλημέρα μας να του προσφέρουμε ντυμένη περηφάνεια. Θάρρος ν΄ αντλούμε απ΄ τη ματιά του τη μαρμαρωμένη, ν΄ αδράχνει η ακοή φωνή φανταστική: Εμπρός λοιπόν τί κάθεστε αδέρφια; Έτοιμο το προζύμι. Αναπιάστε να γίνει το ζυμάρι, στην σκάφη την απλόχωρη της γης. Φουρνίστε το στης πάλης το καμίνι. Μοσκοβολισμένο ζεστοφούρνι ξεφουρνίστε μη λάχει και χορτάσουνε οι πεινασμένοι».²

Σ π α ν ο χ ώ ρ ι
Βράχος γυμνός με φυτρωμένη μια δάφνη στην κορφή του,
Δέχτηκε τους πρώτους γρήγορους καβαλαραίους,
Να χτίσουνε καλύβι στο γυμνότοπο.
Τάχατες δώθενε τ΄ όνομα Γρηγόρης;

[…] Λίγα τα ροζασμένα χέρια.
Ποιος θα κρατήσει το τσαπί;
Πως να λαδίσει η ελιά δίχως τον κάθαρο;
Τ΄ αμπέλι θέλει αργατιά.
Τ΄ αμύγδαλα ποιος θα τα μάσει;
Τ΄ όργωμα, η σπορά, ο θέρος θέλουνε μπράτσα.

Αν δεν καρπίσει ο σπόρος, δεν ιδρώσει τ΄ άλογο στ΄ αλώνι,
Δε θα γυρίσει ο μύλος του Χαλκιά-Πουλάκη,
Δε θα καπνίσει ο φούρνος, ο μικρός ο σπιτικός.
Δε θα μοσχοβολήσουν το ζεστοφούρνι, οι λαχανόπιτες,
Οι τριβουλωτές αφράτες πετμεζόπιτες.³

__________________________________
1. Παναγιώτης Θ. Κουνιάκης, Η νήσος Λευκάς από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς: Ήθη-Έθιμα-Εξέλιξις και Δράσις των πολιτικών αυτής ανδρών, 1928
2. Γιάννης Αθηνιώτης, Οδοιπορικό Λευκάδος, σελ. 96, Λευκάδα, 1989.
3. ό.π. σελ. 97.