«Λευκάδα: Το μέλλον υπόσχεται πολλά – 300 οικογένειες σε πήλινα σπίτια, ηλεκτρικό μόνο στην πόλη, η μετανάστευση… ευλογεί τα χωριά»

Ένα… χειροκίνητο «φέρρυ-μπώουτ» μεταφέρει τον επισκέπτη από την απέναντι στεριά, όπου είναι το κάστρο και σταματούν τα πούλμαν, στο λιμενοβραχίονα του νησιού. Δύσκολα πιστεύεις ότι κινείται αυτή η σιδερένια σχεδία, που τόσο κολακευτικά την αποκαλούν «φέρρυ-μπώουτ». Σ΄ ένα τέταρτο διανύει απόσταση 500 περίπου μέτρων, που χωρίζει τις δύο όχθες. Ο ιδρώτας ενός ανθρώπου έχει μεταβληθεί σε… ηλεκτρισμό και δίνει κίνηση στο πλεούμενο σιδερικό, καθώς το χέρι γυρίζει τη μανιβέλα και τυλίγεται το σιδερόσχοινο. «Αυτό είναι μια χαρά» απαντά ένας επιβάτης στην απορία μας. «Που να βλέπατε ένα σαράβαλο που είχαμε πριν». Και διερωτάται ο αφελής ταξιδιώτης πως διέφυγε από τα μεγάλα έργα της οκταετίας αυτό το ταπεινό πλεούμενο; Ίσως επειδή επρόκειτο για πολύ μικρό έργο.

Σήμερα επιτέλους μαθαίνουμε ότι δημοπρατήθηκε η ηλεκτροκίνησή του.

Ένα ημιτελές τουριστικό περίπτερο, στην υπέροχη για την έκταση και τη φυσική της διαμόρφωση «πλαζ» της Λευκάδος, δείχνει ότι, κάποιοι, κάποτε, αποφάσισαν να φροντίσουν για την προκοπή του νησιού, μα γρήγορα άλλαξαν γνώμη. Ίσως, τα οκτώ χρόνια να τους φάνηκαν λίγα για ένα τόσο… σπουδαίο έργο! Αποτέλεσμα, το περίπτερο να μένει σκελετός από μπετόν.

Κάτι παρόμοιο έγινε με τα έργα εκβαθύνσεως του λιμένος Βαθέως Μεγανησίου. Δημοπρατήθηκαν 58 δρχ. κατά κυβικό. Τα 2.500 κυβικά ο προϋπολογισμός, δαπάνης 100.000 δρχ., δεν ήταν δυνατό να τα «καλύψει». Η εκβάθυνση άρχισε. Τα νερά μαζεύτηκαν. Το έλος σχηματίστηκε. Και όταν έφυγαν οι εργολάβοι, πήραν τη θέση τους τα κουνούπια…

Σήμερα το έργο αυτό τελειώνει. Δημοπρατήθηκε μόνον 36 δρχ. κατά κυβικόν. Έτσι, η δαπάνη των 100.000 δρχ. απεδείχθη επαρκής.

Σε «Αστέρια» της Βουλιαγμένης φιλοδοξεί να μετατρέψει την «πλαζ» της Λευκάδος ο νέος Νομάρχης κ. Στεργιάκης. Ζήτησε 1,5 εκατομ. από τον Τουρισμό για την αποπεράτωση του περιπτέρου και την έναρξη κατασκευής λουτρικών εγκαταστάσεων. Και τη στιγμή που ήταν έτοιμος να τα πάρει -όπως λέει ο ίδιος- ενέσκηψαν οι… «Ατρείδες». Πάντως, θεωρεί σίγουρη τη διάθεση του ποσού.

Διανύσαμε την… ουδέτερη οδό («εθνική» λέγεται, αλλά είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ανήκει σε έθνος) Αμφιλοχίας-Λευκάδος με «πούλμαν» και η καρδιά μας ξέρει τι ένοιωσε όταν οι ρόδες του αυτοκινήτου έμεναν ακίνητες στο χείλος του γκρεμού, για να βρει πέρασμα το ερχόμενο από την αντίθετη κατεύθυνση όχημα. Ύστερα, συνεχίζαμε το… ανήσυχο ταξίδι μας, περνώντας από σύννεφα σκόνης και πηδώντας λακκούβες.

Φαίνεται όμως ότι η οδική αυτή ταλαιπωρία θα σταματήσει γρήγορα. Η δημοπράτηση του πρώτου τμήματος της οδού έγινε και τα έργα αρχίζουν (24 εκατομ. για 10 χλμ. επί συνόλου 220 εκατομ. για 100 χλμ.).

Επίσης ο παραλιακός δρόμος της Λευκάδος μόλις προ ολίγου ασφαλτοστρώθηκε. Τόσο καιρό ήταν σκόνη το καλοκαίρι και λάσπη το χειμώνα.

Η απαρίθμηση των έργων -κυρίως τεχνικών- που πρέπει να γίνουν στη Λευκάδα, δεν θα είχε τέλος. Πάντως ένας προϋπολογισμός 1,2 εκατομ. δρχ. που καταρτίσθηκε για την κατασκευή τεχνικών έργων αποτελεί βήμα.

Άρχισε, οπωσδήποτε, κάποιο ενδιαφέρον να ξυπνάει και για τη Λευκάδα. Να πέφτει μια, έστω, σταγόνα στον ωκεανό.

Η ζωή του νησιού μας μεταφέρει, ξαφνικά, από την καταπράσινη ομορφιά του τοπίου εκεί όπου η πραγματικότητα ούτε με λόγους, ούτε με τέχνη μπορεί να εξωραϊστεί. Τα «καντούνια», στην πόλη, είναι γραφικά και πεντακάθαρα. Όπως η πλατεία -που μοιάζει με σκηνικό νησιώτικης ηθογραφίας- ο κεντρικός δρόμος και τα μικρομάγαζα, δεξιά και αριστερά του. Γραφικά θα χαρακτηρίσει ο τουρίστας και τα σπίτια. Μικρά, ως επί το πλείστον. Ξύλινα, τα περισσότερα, σκεπασμένα με λαμαρίνα. Κληρονομιά των σεισμών. Στα 100 τα 60 σπίτια πάθανε σοβαρές ζημιές. Μόνο 3-4 μείνανε τελείως άθικτα. Το ξύλο, για όσους δεν μπορούσαν να τα φτιάξουν αντισεισμικά, ήταν η σωτηρία. Στους δεύτερους σεισμούς, του 1953, το ανώγειο ενός σπιτιού, καμωμένο από ξύλο, βρέθηκε… ισόγειο χωρίς να υποστεί καμιά ζημιά.

Η γραφικότητα, όμως, των ξύλινων σπιτιών πάει περίπατο όταν σκεφτείς πόσο απάνθρωπα οι άνθρωποι ζουν εκεί μέσα. Το καλοκαίρι η λαμαρίνα ζεματάει. Το χειμώνα το κρύο γλυστράει εύκολα μέσα. Και η θέρμανση είναι προβληματική με… τόσο ξύλο για κάψιμο.

Λίγα είναι τα καινούργια σπίτια -αντισεισμικά- με όλες τις ανέσεις. Σ΄ αυτά το καλοκαίρι, βρίσκουν φιλοξενία οι επισκέπτες του νησιού.

Το στεγαστικό πρόβλημα κάνει ακόμα πιο εντυπωσιακή τη νοικοκυροσύνη του νησιού, όταν μάλιστα -το είπε ο δήμαρχος κ. Φατούρος- το αποχετευτικό του δίκτυο είναι σχεδόν ανύπαρκτο και τα 40% των σπιτιών στερούνται αποχωρητηρίων!

«Η κυβέρνηση πρέπει να ενισχύσει τον φτωχό δήμο μας για να θεραπεύσει τις ανάγκες αυτές» – λέει ο δήμαρχος. «Ο πολύς κόσμος δεν έχει χρήματα. Είκοσι έως τριάντα δραχμές την ημέρα είναι το μέσο μεροκάματο».

Αλλά υπάρχουν και χειρότερα. Είναι οι 300 περίπου, οικογένειες, που ζουν σε ισάριθμα… πηλόκτιστα σπίτια στη συνοικία Νεάπολη (κατ΄ ευφημισμόν). Ασβεστωμένα ερείπια θα είναι, σε λίγο καιρό, αυτά τα σπίτια, που οι ένοικοι προσπαθούν, σχεδόν με τα χέρια τους, να τα κρατήσουν όρθια. Μια γροθιά τρυπάει τον πηλό και φαίνεται η συρμάτινη επένδυση.

Μία δεκαμελής οικογένεια ζει σε 1½ δωμάτιο, ένα αντρόγυνο με τρία παιδιά περιόρισαν σε χώρο 3×2 την κρεβατοκάμαρα, την τραπεζαρία, το σαλόνι και την κουζίνα.

«Τους νεκρούς μας από το παράθυρο τους βγάζουμε. Δεν χωρούν από την πόρτα», μας λέει ένας γέρος.

Οι κάτοικοι της Νεάπολης αναγκάστηκαν να φτιάξουν Σωματείο για να υποστηρίξουν τα αιτήματά τους. «Είκοσι εκατομμύρια, ξοδεύτηκαν για να γίνουν σπίτια μετά τους σεισμούς», λέει ο Γερ. Λιβιτσάνος, πρόεδρος του Σωματείου. «Τα έδωσαν ξένα κράτη. Τι γινήκανε τόσα χρήματα; Που είναι η προσωρινή στέγαση των 10 ετών που μας έταξαν, όταν μας τρύπωσαν εδώ; Πριν δύο χρόνια αποκτήσαμε την κυριότητα των σπιτιών. Σε λίγο θα βρεθούμε πάλι στο δρόμο. Εκείνο που ζητάμε είναι δάνεια 30.000 δρχ. σε κάθε οικογένεια, για να κτίσουμε ένα σπιτάκι της προκοπής. Και τόσα χρόνια μας κοροϊδεύουν».

Σουρουπώνει. Φώτα δεν ανάβουν. Λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη δεν υπάρχει πουθενά φως… Κάνουμε να φύγουμε και μας φωνάζουν: «ελάτε, ελάτε και στο δικό μας σπίτι. Να δείτε πως ζούμε. Να δείτε που πήγαν τα εκατομμύρια». Τι άλλο να δούμε; Είδαμε και φρίξαμε.

Στη Καρυά, το μεγαλύτερο χωριό του νησιού, μη ψάξετε να βρείτε νέους. Τους έχει… ευλογίσει η μετανάστευση. Μέσα στην οκταετία που πέρασε, έφυγαν περίπου 1.000. Ο πληθυσμός του χωριού από 2.700 κατέβηκε στους 1.700.

Μία επιτροπή χωρικών θέλει να μας μιλήσει: «Άλλαξαν πολλά πράγματα με τη νέα κυβέρνηση» – λέει ο Ν. Κατωπόδης. «Νοιώθουμε ελεύθερα τώρα. Όμως έχουμε ένα παράπονο. Οι ίδιοι άνθρωποι, που μας περιφρονούσαν άλλοτε, κατέχουν τα πόστα. Και δεν μας δίνουν σημασία. Τις προάλλες, δεν άφησαν, δύο συγχωριανούς μας, να πιάσουν δουλειά σε μία αμερικανική εταιρεία που φτιάχνει σπίτια σε μεγάλη απόσταση έξω από τη Βάση. Είχαν, λέει, αριστερά φρονήματα.

Από τη συγκέντρωση του λαδιού είμαστε ευχαριστημένοι. Κάτι, όμως, πρέπει να κάμει η κυβέρνηση για το σταφύλι μας. Από αυτό ζούμε κυρίως. Το πουλάμε 7 δεκάρες το κιλό, ενώ μας στοιχίζει 1,70. Στην απελπισία μας θ΄ αρχίσουμε να ξεριζώνουμε τ΄ αμπέλια. Τι άλλο να κάνουμε; Τόσα χρόνια ζούμε ξεχασμένοι. Τώρα άρχισαν να έρχονται οι υπουργοί. Και μας ακούνε. Ελπίζουμε κάτι να γίνει.

Ζητάμε να εφαρμοστεί και η διατίμηση. Με το τιμολόγιο μας κλέβουν οι έμποροι. Σημειώνουν ψεύτικες τιμές χονδρικής πωλήσεως και ανεβάζουν, έτσι, το κέρδος εις βάρος μας».

Ενώ ακούμε τον καημό του χωριού, πιο πέρα, ο ξένος, περαστικός, ανύποπτος, με τη φωτογραφική μηχανή στο χέρι, καμαρώνει… τις Καρυάτιδες. Είναι οι λυγερόκορμες κοπέλες, που ντυμένες τις τοπικές φορεσιές κουβαλούν τη στάμνα με το νερό στο κεφάλι, δίχως να την κρατούν.

Φεύγοντας ακούμε ήχο τραγουδιών. Το συγκρότημα λαϊκών χορών και τραγουδιών αγροτοπαίδων Καρυάς κάνει δοκιμές… Στις γιορτές λόγου και τέχνης αποθεώθηκε.

Ένας αυτοκινητόδρομος 17 χιλιομέτρων τυλίγει το μικρό νησί μέχρι την κορυφή του. Εκεί βάζουν τα θεμέλια για να υψωθεί σε λίγο ένα τεράστιο και πολυτελέστατο οικοδόμημα επί 9.600 τ.μ.. Τρεις χιλιάδες δέντρα, φερμένα από την Ιταλία, θα φυτευθούν σε ήδη διαμορφωμένες δεντροκηπικές εκτάσεις. Αγελάδες, ταύροι, άλογα και άλλα τετράποδα θα μεταφερθούν στον Σκορπιό για ν΄ αποτελέσουν μια πρότυπη φάρμα. Ένα ζεύγος γαϊδουράκια -δώρο του Προέδρου της Ινδονησίας Σοκάρνο προς τον κ. Ωνάση- επιδεικνύονται με επιφύλαξη. Μοιάζουν τόσο πολύ με… ιθαγενή, ώστε δικαιολογείται η υποψία κάποιας λαθροχειρίας κατά τη μεταφορά τους.

Τριγυρίζουμε στο νησί σ΄ ένα «τζιπ» που θα μπορούσε να αποτελεί άχρηστο υλικό πολέμου… «Μη παραξενεύεστε -μας λέει ο οδηγός-ξεναγός μας- εδώ κάθισε και η κυρία Κέννεντυ!».

Όλα σ΄ αυτό το νησί -εκτός από το «τζιπ»…- δείχνουν ότι ένας δεύτερος παράδεισος ετοιμάζεται για τον μεγαλοεφοπλιστή και τους φιλοξενουμένους του. Δεν αποκλείεται να προστεθεί και τρίτος, αν πιστεύσουμε στις πληροφορίες «εγκύρων κύκλων» του νησιού ότι ο κ. Ωνάσης αγόρασε και το νησάκι Σπάρτη -δίπλα στο Σκορπιό- αντί 7 εκατομ. δρχ. Εδώ -λένε- θα φτιάξει πολυτελείς τουριστικές εγκαταστάσεις. Η ομορφιά των πριγκιπονήσων της Λευκάδος αξίζει, πράγματι, εκατομμύρια.

Στο Νυδρί -το φτωχό χωριό που γειτονεύει με τον Σκορπιό- μαθαίνουμε ότι οι χωρικοί αρνήθηκαν στον Ωνάση το μόνο αγαθό που έχουν άφθονο. Το νερό. Ζήτησε να πάρει περισσότερο από όσο του έδιναν και εκείνοι δεν δέχτηκαν. Φοβήθηκαν μήπως το περισσότερο γίνει, σιγά-σιγά, ακόμη περισσότερο και καταλήξει σε «δουλεία». Δημιουργήθηκε ζήτημα. Επενέβη ο κ. Νομάρχης. Αμετάπειστοι οι Νυδρυώτες. Πάντως, οι διαπραγματεύσεις για να φανούν γενναιόφρονες και ν΄ απαλλαγούν από άδικους φόβους φαίνεται ότι θα αποδώσουν.

Αξίζει η διαδρομή, έστω και μιας ώρας, στους… βραχώδεις δρόμους του νησιού για ένα σταμάτημα. Στο Μέγα Όρος, κατά τη διαδρομή μας από Καρυά στην πόλη, σταματάμε για να χαρούμε τη μαγεία του δύοντος ηλίου.

Ύστερα, με τη μαγεία μέσα μας, επιστρέφουμε στη πλατεία του νησιού. Οι Λευκαδίτες άρχισαν να γιορτάζουν. Και κανείς δεν υποπτεύεται με πόση αγωνία, οι άνθρωποι που χαίρονται και χαμογελούν μαζί μας, περιμένουν αύριο να ξημερώσει μια καλύτερη μέρα.

(Δημοσιεύτηκε από τον Δημήτρη Κατσίμη στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» του Πάνου Κόκκα – Φύλλο της Παρασκευής 11 Σεπτεμβρίου 1964)

Σημείωση:
Οι «Γιορτές Λόγου και Τέχνης» που πρωτοδιοργανώθηκαν το 1955 ήταν ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός που είχε πανελλήνια εμβέλεια και καλύπτονταν την δεκαετία του 1960 δημοσιογραφικά από τα αθηναϊκά φύλλα των εφημερίδων, οι απεσταλμένοι των οποίων έκαναν παράλληλα και κοινωνικό ρεπορτάζ.

Η Λευκάδα έγλυφε ακόμη τις πληγές της από την κατοχή και τον εμφύλιο που είχε στοιχίσει τη ζωή σε εκατοντάδες παιδιά της με τον φτωχό αλλά και περήφανο λαό της να μην σκύβει το κεφάλι, να παραμένει πιστός στις πολιτικές του πεποιθήσεις και να αγωνίζεται για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες γι΄ αυτόν και τα παιδιά του. Αυτό όμως το ξαναπλήρωσε, τόσο σε προσωπικό επίπεδο ο κάθε Λευκαδίτης με τις διώξεις, τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων και τις καθημερινές προσαγωγές στα τμήματα Ασφάλειας «δι΄ υπόθεσίν σας», αλλά και ως σύνολο το νησί μας με την υστέρηση των υποδομών από τις μισαλλόδοξες μετεμφυλιακές κυβερνήσεις…

* Ο Δημήτρης Κατσίμης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1935. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» το 1962 ως κοινοβουλευτικός συντάκτης. Συνέχισε στην επιμέλεια ύλης της εφημερίδας «ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ» έως το 1974, ενώ διετέλεσε υπεύθυνος ύλης της «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ» από το 1974 έως το 1980. Την περίοδο 1980-81 υπήρξε διευθυντής σύνταξης στο «ΕΘΝΟΣ», ενώ αργότερα διευθυντής στην εφημερίδα «ΓΝΩΜΗ» και αρθρογράφος στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» και το «ΕΘΝΟΣ».

Άλλοι σταθμοί στην μακρά πορεία του ήταν τα περιοδικά «ΓΥΝΑΙΚΑ» και «PENTHOUSE» και οι εφημερίδες «ΕΙΔΗΣΕΙΣ» και «ΕΞΟΡΜΗΣΗ». Δούλεψε επίσης σε ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ, ως διευθυντής ειδήσεων στην ΕΡΤ1 από το 1981 έως το 1983, ενώ ανέλαβε καθήκοντα γενικού διευθυντή την επόμενη χρονιά. Στον τηλεοπτικό σταθμό «ΑΝΤΕΝΝΑ» παρουσίασε πολιτική εκπομπή το 1989 ενώ άφησε το στίγμα του και στα ερτζιανά ως σχολιαστής και αρχισυντάκτης του ραδιοφωνικού σταθμού «Αθήνα 9.84» και των «ΕΡΑ1» και «ΕΡΑ2» τη δεκαετία του 1990. Υπήρξε σύμβουλος Τύπου της ελληνικής πρεσβείας στη Λισαβώνα από το 1983 έως το 1986 και στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας μετέπειτα. Πέθανε το 2020.