Τα λιθάρια των κερκυραϊκών ελαιοτριβείων

Το κατεξοχήν σημείο αναφοράς των παλιών ελαιοτριβείων ήταν το λιθάρι που σύνθλιβε τον ελαιόκαρπο. Η μέθοδος της σύνθλιψης δεν είχε αλλάξει, ουσιαστικά, από την αρχαιότητα, μέχρι τους δύο προηγούμενους αιώνες, όταν έκαναν σιγά-σιγά την εμφάνισή τους τα διλίθαρα ελαιοτριβεία και, αργότερα οι μηχανοποιημένες «αλεστικές».

Σημαντικός ήταν και ο ρόλος του πιεστηρίου, το οποίο αποτελεί για τους ειδικούς το μέτρο της εξέλιξης της μηχανικής, καθώς σε αυτά παρατηρείται μια ενδιαφέρουσα και μακραίωνη διαδρομή από τα πιεστήρια που λειτουργούσαν με βάρος έως τα «τόρκολα» και τις ξύλινες ή τις μεταλλικές βίδες.
Τα «μηχανήματα» αυτά, που απαιτούσαν πολύ κόπο από ανθρώπους και ζώα για να αποδώσουν έργο, ήταν αυτά που έκαναν δυνατή την παραγωγή του βασικού στοιχείου της μεσογειακής διατροφής: του λαδιού. Με κόπο, όμως, έπρεπε και να κατασκευαστούν.

Παλιό λιθάρι ελαιοτριβείου που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του μοναστηριού της Κόκκινης Εκκλησιάς στη Λευκάδα. Στα περισσότερα μοναστήρια λειτουργούσαν παλιότερα "λιτρουβειά" και το λιθάρι αυτό προέρχεται μάλλον από το ελαιοτριβείο του μοναστηριού.

Τα λιθάρια έπρεπε να πελεκηθούν από καλής ποιότητας πέτρα επί τόπου στο λατομείο κι έπειτα να μεταφερθούν στο ελαιοτριβείο. Θυμίζουμε ότι μέχρι τον 19ο αιώνα δεν υπήρχαν πολλοί δρόμοι στο νησί μας. Έτσι, τα λιθάρια, που συνήθως ζύγιζαν πολλούς τόνους, έπρεπε να κυληθούν στα «στενώματα» από τους εργάτες που αναλάμβαναν τη μεταφορά. Τούτη ήταν μια ιδιαίτερα επίπονη και επικίνδυνη εργασία, αφού εκτός του ρίσκου τραυματισμών, υπήρχε και η περίπτωση το λιθάρια να υποστεί ζημιά από τυχόν απροσεξία.

————————————————————————————————–

Εν Χριστού ονόματι αμήν 1739 ημέρα 28 του Ιουνίου μηνός εις την κούρτη του Τιμίου και ευγενή Š Ιωάννη Βλασοπούλου εις το Κοθωνίκι ο παρών και άνωθεν Ευγενής Š Ιωάννης Βλασόπουλος του ποτέ Ευγενή Š Ιακώβου δοτόρου, εσυνεφώνησεν μετά των παρόντων μίστρο Κωσταντή Χυτήρη του ποτέ Παύλου, κυρ Ιωάννη Χυτήρη του άνωθεν ποτέ Παύλου αδέλφια και κυρ Θεοδωρή Γραμμένου του ποτέ Ιωάννη όλοι από χωρίον Κουραμάδες και γαρ υπόσχονται οι άνωθεν Χυτηράτες και Γραμμένος ομού και ινσόλδου να κόψουν, πλάσουν και πελεκίσουν ένα λιθάρι αποπαναριά από αγριολίθι κατά τις μόστρες όπου είφεραν τον άνωθεν Š Βλασόπουλου από τις πέτρες όπου ηβρίσκονται εις τον Άγιον Θεόδωρο κείμενα εις την περιοχή του χωρίου Καμάρας από εκείνα τα ίδια τα αγριολίθια όπου είχαν κόψει του απόντος ευγενή Š Παύλου Φέστα και ετέρων με υπόσχεσίν τους να ήθελαν οι αυτοί ινσόλδου συντροφεύσουν αυτό εις το κουβάλισμα και μπάσμα του αυτού λιθαριού κάνοντας εκείνο όπου εισίν οι τέχνες των μαστόρων ήγουν ζέφοντάς το και τα εξής και εμπαίνοντας το αυτό λιθάρι εις το ελαιουτρουβιό του άνωθεν ευγενή Š Βλασόπουλου βάνοντάς το εις την σκάρα οι άνωθεν ινσόλδου με πάσαν κόπον και έξοδον ειδικό τους και τότες να ησίν αλιθούμενο ποδάρια πέντε μετρώντας το με το πασσέτο το Βενέτικο εις το ψύλωμα, και εις το πλάτος ποδάρια ένα ήμυσι ήτε ολιγότερον ογγιές 17 και όχι ολιγότερον τόσο εις το ψύλωμα όσο και εις το πλάτος ως όπως είπωμεν. Και δια τον κόπον και πλερωμήν των άνωθεν μαστόρων ινσόλδου ως άνωθεν όπου μέλει να κάμουν εσυνεβάστησαν, εσυνεβάστησαν εν μέσω αυτών έτζι ντακόρδου δια ριάλια από λίτρες 10 το καθέν 60, κρασί βαρέλες δύο, στάρι μιζούρια 4 όσπριο μιζούρια δύο ράσα και ελαιόλαδο ξέστα μία με υπόσχεσιν των άνωθεν ινσόλδων να κόψουν και τελειώσουν το άνωθεν λιθάρι έως όλων τον ερχάμενον μήναν Αύγουστον του παρόντος χρόνου. Εξεκαθάρησαν και τούτο ότι να μην έχει το αυτό λιθάρι καμίαν λιψομάδα ούτε πολάδα και μη ποιόντας και ατετερόντας οι άνωθεν ινσόλδου εις όλες τις άνωθεν υποσχέσες και εις την άνωθεν διορίαν να πίπτουν εις πάσα ντάνα και ιντερέσα ορδινάρια και στραβοδηνάρια …

Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Λ 7, Φ. 57, σ. 25v

Αναδημοσίευση από το ιστολόγιο «Η «άγνωστη» Ιστορία της Κέρκυρας» του Ανδρέα Γραμμένου