Πρόσωπα και Οικογενειακά ονόματα από την Εξάνθεια στις Αλυκές επί Ενετοκρατίας

Σχέδιο των αλυκών του Αλέξανδρου Spiridion Morano (1740)

Του Γιάννη Σ. Βλάχου

Προς το τέλος της δεκάτης έβδομης εκατονταετηρίδας η Οθωμανική αυτοκρατορία είχε καταστεί τόσο ισχυρή ώστε να απειλείται ολόκληρη η Ευρώπη.

Ο αυτοκράτορας της Αυστρίας, ο βασιλιάς της Πολωνίας, ο δούκας της Τοσκάνης, ο τσάρος της Μοσχοβίας, ο πάπας Ιννοκέντιος ΙΑ και η Ενετική Πολιτεία, συνομολογούν κατά της Τουρκίας. Το πόλεμο κατά της Τουρκίας αναλαμβάνει να κηρύξει η Γαληνότατη Πολιτεία. Το γενικό πρόσταγμα έχει ο Φραγκίσκος Μοροζίνη που θεωρεί αναγκαίο ο πόλεμος να αρχίσει με την κατάκτηση της Λευκάδας. Επιδοκιμάζεται πλήρως η απόφασή του, αποπλέει από την Κέρκυρα, αγκυροβολεί στο λιμάνι Δέματα της Ακαρνανίας και ενεργεί για την εκπόρθηση του φρουρίου της Αγίας Μαύρας.

Την 6η Αυγούστου του 1684, μετά από γενική και αποφασιστική έφοδο το κάστρο πέφτει. Αυθημερόν το φρούριο παραδίδεται, υπό τον όρο η Τουρκική φρουρά να διεκπεραιωθεί με Ενετικά πλοία για την Πρέβεζα, φοβούμενοι την από ξηρά οδό!

Οι Λευκάδιοι θεώρησαν την κατάκτηση του νησιού μέγα ευτύχημα, αντικαθιστώντας τον τουρκικό ζυγό, με την συνετή και φιλελεύθερη διοίκηση ενός Χριστιανικού κράτους. Οι Ενετοί θα συμμορφώσουν και θα νοικοκυρέψουν το νησί. Διοίκηση, οχύρωση του κάστρου, σιταποθήκη, ληξιαρχικά βιβλία, ενεχυροδανειστήριο, αρχειοφυλακείο, νοσοκομείο, κτηματολόγιο, ελαιοφυτεία. Οι Ενετοί εποικούν το νησί. Αντιλαμβανόμενοι ότι αύξηση του πληθυσμού αποτελεί σημαντική πηγή πλουτισμού και επιλύουν το πρόβλημα της πειρατείας εξασφαλίζοντας την παραγωγή, την βιομηχανία και το εμπόριο, και διασφαλίζοντας τις μετακινήσεις του πληθυσμού.

Πράγματι, την περίοδο αυτή παρατηρείται αποικισμός του νησιού, και διακρίνονται και οι πρώτες εσωτερικές μετακινήσεις Είναι, «αδύνατο να ανιχνευτούν μετακινήσεις προγενέστερες της έλευσης των Ενετών, πόσο μάλλον η διαπίστωση εσωτερικών μετακινήσεων με βάση την διασπορά, ειδικά, πατριδωνυμικών ονομάτων» (Κώστας Κόμης).

Οι Αλυκές

Η σπουδαιότητα του αλατιού για την Ενετική Πολιτεία είναι ολοφάνερη. Ήδη πριν το 1320 είχε καθιερώσει μονοπώλιο, αργότερα δε ίδρυσε στην μητρόπολη, ειδικό ταμείο καλούμενο «Αποθήκη Αλατιού» (Deposito del Sal), όπου και συγκεντρώνονταν τα έσοδα από την πώλησή του.

Έξω από την τοποθεσία την οποία έλεγαν τότε Αμαξική, στην ανατολική πλευρά της σημερινής πόλης, υπήρχαν παλαιές αλυκές, κατασκευασμένες από τους Τόκκους, Φράγκους ηγεμόνες, στις αρχές του 15ου αιώνα. Οι Ενετοί όταν κατέλαβαν το νησί, εκτιμούν την άριστη ποιότητα του αλατιού, αυξάνουν την παραγωγή, και με αυτό τον σκοπό, κατασκευάζουν, νέες, εκτεταμένες, βόρεια του όρμου Δρέπανο, σε έκταση 750 στρεμμάτων (Αλυκές Αλέξανδρου). Οι παλαιότερες διέθεταν έκταση 500 στρέμματα. Οι Αλυκές εκμισθώνονταν για δεκαπέντε χρόνια με πλειστηριασμό.

Οι κατάλογοι

Στο αρχειοφυλακείο Λευκάδας, υπάρχει τεύχος των όρων οι οποίοι αφορούν τις Αλυκές Λευκάδας από το 1776. Σε ειδικό άρθρο της συμφωνίας, περιγράφονταν με σαφήνεια το καθεστώς των εργαζομένων στις αλυκές Λευκάδας. Ο μισθωτής “υποχρεούται ρητώς και κατηγορηματικώς όπως υποβάλλει εις την Γραμματεία Λευκάδος ακριβή ονομαστικόν κατάλογον των εργατών μετά των εκάστοτε προκυπτουσών μεταβολών, τόσο ως προς τα χωρία, όσον και προς τα πρόσωπα.” Στο βενετικό τεκμήριο του 18ου αιώνα περιέχονται έντεκα οικισμοί: Αμαξική, Απόλπαινα, Καλαμίτσι, Σφακιώτες, Καρυά, Εξάνθεια, Αθάνι, Καρυώτες, Κατούνα και Καλλιγόνι.

Καταμετρούνται 375 πρόσωπα και τεκμηριώνονται 184 οικογενειακά ονόματα διάσπαρτα στους παραπάνω οικισμούς. Η συμμετοχή των οικισμών στο εργατικό δυναμικό δεν υπήρξε ισότιμη. Σαφή ρόλο πέρα από τις κοινωνικό-οικονομικές παραμέτρους πρέπει να θεωρήσουμε ότι είχαν τα δημογραφικά διαθέσιμα. Στους οικισμούς Εξάνθεια και Αμαξική εμφανίζεται ιδιαίτερα χαμηλή.

Τα ονόματα (1)

Τα ονόματα από την Εξάνθεια είναι:

Φέτσης Φίλλιπος 2

Σπύρος

Γράψας Παναγιώτης 1

Περδικάρης Αντώνης 1

Βερύκιος Αντώνης 4

Αναστάσιος

Νικόλας

Πανάγος

Η Εξάνθεια συμμετέχει με 4 οικογενειακά ονόματα σε σύνολο 184 που εμφανίζονται στους καταλόγους. Δηλαδή ποσοστό (4/184)*100 = 2,1%. Ενώ η συμμετοχή της σε αριθμό προσώπων είναι 8 σε σύνολο 375. Δηλαδή ποσοστό (8/375)*100 = 2,1%.

Από το σύνολο 184 ονομάτων, 29 ονόματα δηλαδή το 15,7% αντιστοιχούν σε 145 πρόσωπα και εμφανίζονται ταυτόχρονα διεσπαρμένα στους έντεκα οικισμούς που διαθέτουν εργατικό δυναμικό για τις αλυκές. Υποθέτουμε ως κοιτίδα ενός ονόματος τον οικισμό που εμφανίζει μεγάλη συχνότητα ενώ ως οικισμό μετακίνησης την μικρή συχνότητα. Έτσι το επώνυμο Περδικάρης εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα στο Καλαμίτσι (3 επί συνόλου 4 ) αφήνοντας το 1 για την Εξάνθεια. Ποσοστό (1/145)*100 = 0,68 %.

Αντίθετα 114 πρόσωπα και 25 ονόματα εμφανίζονται αποκλειστικά σε έναν μόνο οικισμό. Το επώνυμο Βερύκιος συμμετέχει με 4 πρόσωπα, το Φέτσης με 2 και το Γράψας με 1. Σύνολο 7 πρόσωπα που αντιστοιχούν σε 114 (στο 30,4% του συνόλου των 375) εμφανίζονται αποκλειστικά στην Εξάνθεια. Δηλαδή ποσοστό (7/114)*100 = 6,14%. Και με 3 από τα 25 ονόματα (το 13,5% του συνόλου των 184). Δηλαδή ποσοστό (3/25)*100 = 12 % σε σύνολο ονομάτων. Αυτό φανερώνει ψηλό ποσοστό συγκράτησης ονομαστικών πληθυσμιακών ομάδων στην κοιτίδα τους.

Παρατήρηση: Το όνομα Φέτσης απαντάται στον Δρυμώνα. Αλλά την εποχή εκείνη δεν υπήρχε χωριό Δρυμώνας αλλά διάσπαρτοι μικροί οικισμοί με το όνομα Εξάνθεια

(1) Στοιχεία: Κώστας Κόμης: Πληθυσμιακές Μετακινήσεις στη Λευκάδα Διαπιστώσεις και υποθέσεις με βάση ένα τεκμήριο του 19ου αιώνα.(Ζ΄ ΠΑΝΙΟΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ)

Γιάννης Σ. Βλάχος (Πρώτη δημοσίευση εφημερίδα «τα ξαθείτικα» αριθ φύλου 92)