Η Μαντάμ Ορτάνς στο βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη με τη ματιά των μαθητών του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου…
Εικόνα: η Αδελίνα Γκιτάρ
Διδάσκει και καθοδηγεί
η Μαρία Ν. Αγγέλη
Φέτος, τη σχολική χρονιά 2021-2022, δίδαξα στη Γ Τάξη, του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου «Κοσμάς ο Αιτωλός», απόσπασμα από το βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Το κείμενο ανθολογείται στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας είδαμε με τους μαθητές και μαθήτριες την ταινία «Zorba the Greek». Προέτρεψα στη συνέχεια τα παιδιά να διαβάσουν ολόκληρο το βιβλίο. Κάποια, με καθοδήγηση και συνεχή ενθάρρυνση, μελέτησαν κατά τη διάρκεια του Α Τετραμήνου και παρουσίασαν στη σχολική τάξη αυτό το έργο. Είχαν γνωρίσει καλύτερα το συγγραφέα και τον ήρωά του… Παρότρυνα τα παιδιά που είχαν διαβάσει το έργο να γράψουν μια εργασία με θέμα: «H μαντάμ Ορτάνς στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη…».
Από τις εργασίες που παρέδωσαν μαθητές και μαθήτριες επιλέχτηκαν οι δύο καλύτερες και δημοσιεύονται. Ελπίζουμε ότι θα τις διαβάσουν και άλλοι μαθητές και ίσως αποτελέσουν γι’ αυτούς κίνητρο να μελετήσουν το βιβλίο του μεγάλου συγγραφέα, Ν. Καζαντζάκη.
Παραθέτουμε στη συνέχεια τις εργασίες της Παναγιώτας Δάτσικα και του Αλέξανδρου Ισλαμάι.
i). Στο βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, η μαντάμ Ορτάνς αποτελεί ιδιόρρυθμη γυναίκα, καθώς πολλές φορές χαρακτηρίζεται από δύο όψεις. Ενώ χαίρεται και γελά, ξαφνικά βυθίζεται στην παλιά άσωτη ζωή. Στα δεκάξι της μαγεμένη από τον κόσμο των χρημάτων, τον ακολούθησε. Ακολούθησε τον δρόμο της νύχτας κι άρχισε να διασκεδάζει και να εκδίδεται. Μικρό κορίτσι κι απονήρευτη, στον νυχτερινό κόσμο εντάχτηκε κι αυτή, στιγματισμένη για μια ζωή…
Η μαντάμ Ορτάνς στο βιβλίο του Καζαντζάκη παρουσιάζεται ως μια γυναίκα προχωρημένης ηλικίας, η οποία έχει εγκαταλείψει τα παλιά και προσπαθεί να ζήσει μια ήσυχη, γαλήνια ζωή. Είναι φραντζέζα και έχει εγκατασταθεί στην Κρήτη. Αγκομαχάει στα γηρατειά να βγάλει τα προς το ζην νοικιάζοντας δωμάτια. Η μαντάμ είναι πάντα βαμμένη στο πρόσωπο και αναπόσπαστο κομμάτι της εμφάνισής της είναι η κόκκινη βελούδινη κορδέλα που φορεί στο λαιμό της, σαν μικρή χορεύτρια που περιμένει να βγει στη σκηνή και να τους μαγέψει όλους. Ο μόνος της φίλος, ο παπαγάλος της που τη συντροφεύει παντού, όπως το παιδάκι τη μητέρα του. Η Ορτάνς είναι κοντή και παχουλή. Τα μαλλιά της έχουν ιδιαίτερο χρώμα,σαν οι ακτίνες του ηλίου να τα έλουσαν κατακόρυφα. Τα μάγουλά της είναι μονίμως μωβ από την πούδρα, σαν παπαρούνες που μαράθηκαν και έχασαν το κόκκινο χρώμα τους. Ένα τσουλουφάκι ανέμελο πλαγιάζει και χαϊδεύει το κούτελό της και μια ελιά στο πρόσωπό της, μέσα από την οποία κεφαλάκια από τρίχες ξεπετάγονται. Την παρομοιάζουν με τη Σάρα Μπερνάρ όταν έπαιζε στον «Αετιδέα».
Η μαντάμ Ορτάνς είναι η ξεπεσμένη γαλλιδούλα που θα συνεπάρει τον Αλέξη Ζορμπά και θα κλέψει την ευαίσθητη καρδιά του. Στα μάτια του Ζορμπά φαντάζει αιθέρια ύπαρξη, σαν όμορφη χορεύτρια κι εκείνος καβαλιέρος της που θα τη βοηθήσει να ακολουθήσει τα βήματα στο ρυθμό της ζωής, με μέτρο απροσδιόριστο και μελωδία ερωτική… Η μαντάμ Ορτάνς ωστόσο δεν είναι αγαπητή σε όλους. Οι περισσότεροι χωριανοί περιμένουν ένα στραβοπάτημά της και θέλουν να την κατασπαράξουν, όπως ο λύκος το θήραμά του. Η Ορτάνς έχει ιδιαίτερη προφορά και δεν μιλάει άπταιστα ελληνικά. Φοράει γαλάζια κάλτσα και απαρχαιωμένα γοβάκια με μεταξωτό φιογκάκι, άψογα συνδυασμένα με την κορδέλα που κοσμεί το λαιμό της. Επιπλέον η μαντάμ μυρίζει φθηνό σαπούνι και πούδρα. Μόνη διέξοδος της γυναίκας είναι ένα ξενοδοχείο που διατηρεί. Κυριολεκτικά μια σειρά από παλιές καμπίνες μπάνιου, η μία πίσω από την άλλη κολλημένες. Στην πρώτη έχει μαγαζάκι ενώ οι υπόλοιπες φιλοξενούν κόσμο. Πίσω υπάρχει μια αυλή.
Η μαντάμ περπατάει και σιέται όλη η γη. Οι άντρες ακολουθούν τα βήματά της. Τα γοφιά της κινούνται σαγηνευτικά. Ναύτες και ναυτάκια βρήκαν σ’ αυτά το λιμάνι τους, το σταθμό τους. Η σειρήνα μαντάμ καλεί όλους στο βασίλειό της και έχει πάντοτε ανοιχτές τις αγκάλες της, με ανασηκωμένη μύτη, φινέτσα και τσαχπινιά. Αυτά τα μάτια της βυθίζουν θνητούς και μη, σε ένα ταξίδι που η φαντασία δειλά δειλά σκαρφαλώνει και τρυπώνει στο σώμα της, στα πιο απόκρυφα σημεία. Ήταν κοπέλα νέα και όμορφη όταν αγάπησε έναν «νάβρακο», τον Καναβάρο. Αρτίστα με τα όλα της. Μεταξωτά κομπινεζόν με δαντέλες να σφιχταγκαλιάζουν το κορμί της. Αρώματα και λούσα είχε τα πιο ακριβά. Τέσσερις στόλοι απλώθηκαν στα πόδια της. Αρχόντισσα την είχαν Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία και Ιταλία, η ισχυρή συμμαχία. Άνδρες αντίκρυζε τα βράδια και το επόμενο πρωινό μες τις σαμπάνιες και τα αρώματα ξυπνούσε. Χλιδή και πλούτος! Κολώνια, βιολέτα, μόσκος και πατσουλί… Το ζαρωμένο στοματάκι της εφίλησε ξένα και εχθρικά στόματα για την ανάγκη των χρημάτων και για την πατρίδα ίσως. Προστάτεψε την Κρήτη από το μπαμ μπουμ, όπως λέει. Με τη λήξη του πολέμου όμως βυθίστηκε στη λύπη. Έφυγαν οι στόλοι κι εκείνα τα χείλη στέγνωσαν και ξεράθηκαν. Στέρεψαν σαν ποταμός χωρίς νερό. Εκείνη είχε χάσει τις πολυτέλειες της ζωής. Πάνε οι Δυνάμεις… Ο Ζορμπάς έδινε μάχες να αρπάξει το κλειδί που θα του έδινε πρόσβαση στην καρδιά της. Κάποτε η Ορτάνς ετοιμάζεται και αρραβωνιάζεται το Ζορμπά, κουμπάρος ο συγγραφέας.
Απρόσμενα όμως ένα μαύρο πέπλο σκεπάζει την ηρωίδα. Ο χρόνος παγώνει. Η μαντάμ άρρωστη κείτεται στην κλίνη της και δεινοπαθεί να κερδίσει τη μάχη. Η αναπόφευκτη μοίρα της επιφυλάσσει καρτέρι θανάτου. Το τέλος πλησιάζει. Ο προβολέας έχει σβήσει κι εκείνη θα δώσει την τελευταία παράσταση. Ιδρωμένη μάχεται, στρίβει από δω και από εκεί. Αρχίζουν τα οράματα… Τα παλιά γοβάκια της ξεπροβάλλουν κάτω από το κρεβάτι, ενώ κάνει μαρτυρικές κινήσεις, σαν από τον απαγωγέα της το χάρο να ξεφύγει. Δακρύζει και οδύρεται. Το πρόσωπό της γίνεται σαν κερί που λιώνει. Aκούγεται το κύκνειο άσμα: «Ντεν τέλω να πετάνω»! Αυτή η ευαίσθητη καρδιά πάγωσε και έχασε το χτύπο της ζωής. Η Ορτάνς πετούσε σαν αερικό στο πλάι των αγγέλων. Αυτή ήταν η μαντάμ Ορτάνς σε ένα αριστούργημα του Νίκου Καζαντζάκη.
Σκέφτομαι πως οι άνθρωποι μερικές φορές αγνοούν ότι κάποιος για μια κακή επιλογή του δεν θα πρέπει να στιγματίζεται για μια ζωή. Οι κρητικοί περιθωριοποίησαν τότε τη μαντάμ Ορτάνς για μια κακή επιλογή του παρελθόντος της…
Παναγιώτα Δάτσικα
Ii). Η μαντάμ Ορτάνς ή όπως ήταν το πραγματικό της όνομα Αδελίνα Γκιτάρ ήταν Γαλλίδα, όπως καταλαβαίνουμε από το όνομά της και από μικρή ασκούσε το επάγγελμα της πόρνης.
Σε μια μεγάλη περίοδο της ζωής της ήταν πολύ κοντά με τους ναυάρχους των Μεγάλων δυνάμεων εκείνης της εποχής, τον Άγγλο, το Γάλλο, τον Ιταλό και το Ρώσο. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, τους θυμόταν ξεχωριστά από τη μυρωδιά που είχε ο καθένας. Ο Άγγλος μύριζε κολόνια, ο Γάλλος βιολέτα, ο Ρώσος μόσχο και ο Ιταλός, που ονομαζόταν Καναβάρο, το αγαπημένο της πατσουλί. Ο Καναβάρο ήταν ο αγαπημένος της καθώς της έδειχνε μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους άλλους.
Την περίοδο που η Ορτάνς είχε σχέση με τους ναυάρχους πέρασε μια πλούσια ζωή και πήρε πολλά δώρα που της έμειναν αξέχαστα. Γι’ αυτό το λόγο τη βλέπουμε να σκέφτεται όσα έζησε με τον καθένα τους ξεχωριστά. Ιδιαίτερα όμως με τον Καναβάρο.
Η μαντάμ Ορτάνς ήταν επίσης μια ηρωίδα γιατί γλύτωσε την Κρήτη από πολλούς βομβαρδισμούς, όπως λέει. Όμως οι συγχωριανοί της δεν την εκτιμούσαν και δεν πίστευαν όσα έκανε για εκείνους. Αντίθετα η Ορτάνς υποστήριζε ότι τους γλύτωσε πολυάριθμες φορές από τον κίνδυνο.
Η πρώτη συνάντηση του Νίκου Καζαντζάκη και του Ζορμπά με την Ορτάνς έγινε τυχαία, γιατί όταν πρωτοέφτασαν στην Κρήτη ήθελαν κάπου να μείνουν. Εκεί κάποιος τους πρότεινε το ξενοδοχείο της. Όταν πρωτοσυναντήθηκαν ο Ζορμπάς και η Ορτάνς δημιουργήθηκε μια έλξη μεταξύ τους. Ο Ζορμπάς από ότι φαίνεται είχε μια αδυναμία στο γυναικείο φύλο. Η Ορτάνς ήταν γερασμένη, αλλά αυτό δεν πτόησε το Ζορμπά, διότι εκείνη ήταν καλοντυμένη και πάντα περιποιημένη. Πολλές φορές ο Ζορμπάς της έκανε κοπλιμέντα και της έδειχνε το ενδιαφέρον του κάνοντας την να νιώθει νέα…
Αρχικά η Ορτάνς το έπαιζε «δύσκολη». Μια μέρα όμως ο Ζορμπάς την προσκάλεσε στο τραπέζι που είχε ετοιμάσει γι’ αυτόν και τον Καζαντζάκη. Εκεί η κατάσταση άλλαξε και η Ορτάνς τους διηγήθηκε την ιστορία της ζωής της. Έτσι ήρθαν κοντά και έτρωγαν κάθε Κυριακή μαζί.
Ο Ζορμπάς πολλές φορές την αποκαλούσε νεράιδα, γοργόνα και Μπουμπουλίνα. Με αυτόν τον τρόπο εκείνη ξεχνούσε λίγο την ηλικία της… Επίσης μια μέρα ο Ζορμπάς για να την ηρεμήσει της είπε ότι έχει βρεθεί το φάρμακο της αντιγήρανσης και εκείνη, επειδή ήταν αφελής, τον πίστεψε και περίμενε να της το φέρει.
Την Πρωτοχρονιά που τους κάλεσε στο γιορτινό τραπέζι ο Ζορμπάς της πρόσφερε το μπουναμά της. Ήταν ένας πίνακας που απεικόνιζε εκείνη ως γοργόνα και τέσσερα θωρακωτά σημαιοστόλιστα. Το δώρο του τη χαροποίησε αλλά και την έκανε να νοιώσει νοσταλγία για τα ωραία χρόνια της ζωής της. Αυτό προκαλούσε θυμό στο Ζορμπά γιατί εκείνη έλεγε τα ονόματα των παλιών συντρόφων της. Γι’ αυτό το λόγο κάποιες φορές κατέληγαν σε τσακωμό.
Μετά από κάποιο διάστημα η Ορτάνς θέλησε να παντρευτεί το Ζορμπά για να αποκατασταθεί το όνομά της. Ο Ζορμπάς εκείνη την περίοδο ήταν στο Κάστρο για να αγοράσει κάποια υλικά. Είχε πει στον Καζαντζάκη ότι θα επιστρέψει γρήγορα. Εκεί όμως γνώρισε μια κοπέλα και αποφάσισε να μείνει μαζί της για λίγο. Η Ορτάνς όμως ανησυχούσε και ρωτούσε συνέχεια τον Καζαντζάκη, αν την ανέφερε ποτέ στα γράμματα που του έστελνε ο Ζορμπάς. Επειδή ο Ζορμπάς δεν την ανέφερε πουθενά, ο Καζαντζάκης αναγκάστηκε να πει ψέματα, πως ο Ζορμπάς ανυπομονούσε να παντρευτούν. Όταν γύρισε ο Ζορμπάς αναγκάστηκε να την αρραβωνιαστεί. Στον αρραβώνα τους κουμπάρος ήταν ο Καζαντζάκης.
Τη Λαμπρή, ο Ζορμπάς και ο Καζαντζάκης την κάλεσαν να φάνε μαζί τους. Ξαφνικά ήρθε ένα μικρό παιδάκι και τους είπε ότι αρρώστησε η Ορτάνς. Τότε ο Ζορμπάς έσπευσε να τη δει. Μετά από λίγες μέρες η Ορτάνς πεθαίνει. Μια τραγική σκηνή ήταν όταν οι συγχωριανοί της πήγαν για να αρπάξουν την κληρονομιά που περίμεναν να πάρουν από το σπίτι της.
Τέλος, όταν ο Ζορμπάς «αποχαιρέτησε» την Ορτάνς, έφυγε από το χωριό με τον παπαγάλο της και δεν επέστρεψε ξανά εκεί… Έτσι τελείωσε η σχέση του με την Ορτάνς στο βιβλίο του Ν. Καζαντζάκη, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.
Αλέξανδρος Ισλαμάι
