Ο βομβαρδισμός της Λευκάδας από την Ιταλική αεροπορία στις 5 Δεκέμβρη του 1940 – Η Χοιρότρυπα

Ο πρώτος βομβαρδισμός της πόλης της Λευκάδας από την Ιταλική αεροπορία έγινε την Κυριακή 17 Νοεμβρίου 1940 χωρίς να υπάρξουν θύματα. Ο δεύτερος βομβαρδισμός, ο οποίος περιγράφεται παρακάτω, έγινε την Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 1940 και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο μιας γυναίκας, ενώ υπήρξαν ελαφροί τραυματισμοί και υλικές ζημιές. Ο τρίτος βομβαρδισμός έγινε την Τετάρτη 22 Ιανουαρίου 1941 με θύμα έναν άνδρα, ο οποίος ίσως και να έπαθε ασφυξία από τις αναθυμιάσεις κρασιού καθώς η πρώτη βόμβα έπεσε πάνω στις ντίνες του κρασιού που είχαν φτιάξει από τσιμέντο στην παραλία της πόλης ο Αρταβάνης Σπύρος και ο Τζεβελέκης Ευστάθιος.

Ιταλικό πολεμικό αεροπλάνο πάνω απ΄ το Πόρτο Κατσίκι και το ακρωτήρι Λευκάτα

Για τον δεύτερο βομβαρδισμό της πόλης της Λευκάδας γράφει σε χειρόγραφό του ο Ευστάθιος Σάντας*:

«5η Δεκεμβρίου Πέμπτη: Παραμονή του Αγίου Νικολάου προστάτη των ναυτικών, για τη Λευκάδα και την πόλη ήταν μια πικρή δοκιμασία. Από το πρωί η σειρήνα δίνει διαρκώς συναγερμό λίγο-λίγο. Στις 11 παρά τέταρτο, ένας νέος συναγερμός. Τα τρία ιταλικά αεροπλάνα που έκαναν καθημερινά βομβαρδισμό της Πρέβεζας αλλάζουν κατεύθυνση προς ανατολάς και κατευθύνονται προς Ζαβέρδα. Πάνω από το βουνό Μπούμστο [μια από τις κορυφές των Ακαρνανικών ορέων] κάνουν στροφή 180 μοίρες και κατευθύνονται προς τα δυτικά. Φθάνουν πάνω από την πόλη της Λευκάδας κι αρχίζουν να την βομβαρδίζουν.

Άρθρο της εφημερίδας «Ακρόπολης» (φ. 5-12-1940) όπου η Λευκάδα αναφέρεται ως ένας από τους τόπους που έχουν βομβαρδιστεί

Μια βόμβα πέφτει στην παραλία ξυστά στον τοίχο του του τριώροφου σπιτιού του Κατσικογιάννη [εκεί που είναι σήμερα το ξενοδοχείο Νήρικος]. Στον επάνω όροφο έμεναν οι αδελφοί Τζεβελέκης Νίκος με τις αδερφές του, στο μεσαίο η οικογένεια Κατσικογιάννη [Κεφαλονίτης τυρέμπορος εγκατεστημένος στη Λευκάδα], πιο κάτω η οικογένεια Λεκατσά που είχε τέσσερα παιδιά. Στην είσοδο, που ήταν απέναντι από το [τότε] ηρώο των πεσόντων, βρισκόταν μια Γερμανίδα δασκάλα που την είχε ο Κουνιάκης Σπύρος και δίδασκε τα παιδιά του γερμανικά, τον Θανάση, τον Γιάννη, τον Λάκη και την Αλίκη. Φαίνεται ότι η Γερμανίδα είχε πάει επίσκεψη στις αδελφές Τζεβελέκη. Στην είσοδο ακριβώς το συνεργείο τραυματιοφορέων της Παθητικής Αεράμυνας βρήκε τη Γερμανίδα δασκάλα σκοτωμένη. Τα αέρια της βόμβας την είχαν πετάξει μέσα στο χωλ της εισόδου. Βρέθηκαν τραυματισμένα τα παιδιά και η γυναίκα του Λεκατσά και μεταφέρθηκαν στους Αγίους Αποστόλους Φρυνίου στο νοσοκομείο και τους παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες. Περισσότερο είχαν πάθει σοκ από τον θόρυβο της έκρηξης της βόμβας. Άλλος κανένας από τους κατοίκους του σπιτιού δεν έπαθε τίποτα. Ευτυχώς η βόμβα ήταν μικρή κι οι υλικές ζημιές ήταν ελάχιστες.

Δεύτερη βόμβα έπεσε εκεί ακριβώς στο σημείο, που ο δρόμος από τον κεντρικό δρόμο πηγαίνει προς τον μητροπολιτικό ναό και προς δικαστήρια, που ήταν η ταβέρνα του Ζακυνθινού στο πίσω μέρος που δεν ήταν οικοδομημένο. Ακριβώς στη διασταύρωση στο αριστερό μέρος ήταν το σπίτι που έμενε η οικογένεια Σταύρου Δελλαπόρτα. Ελαφρά τραυματίστηκαν η γυναίκα και η κόρη του Σταύρου Δελλαπόρτα. Ο γιατρός Σέρβος τους πρόσφερε τις πρώτες βοήθειες. Περισσότερο είχαν πάθει σοκ από τον θόρυβο της έκρηξης της βόμβας.

Τρίτη βόμβα, μεγάλη όμως, έπεσε στην αρχή του δρόμου του Κουζούντελη, απέναντι ακριβώς από το σπίτι του Ροντογιάννη που είχε αλευρόμυλο και στο πρώτο προσφυγικό σπίτι δεξιά στον δρόμο, στο κτήμα του Σωκράτη Ροντογιάννη και ακριβώς εκεί που ήταν παλιοπαράγκα και μια γέρικη μεγάλη συκιά. Η βόμβα ήταν μεγάλη κι έκανε ένα λάκκο βάθους τριών μέτρων και διαμέτρου τεσσάρων μέτρων. Θύματα ή υλικές ζημιές δεν έγιναν.

Εκείνο όμως που ακολούθησε τους βομβαρδισμούς της πόλης είναι πάρα πολύ δύσκολο να περιγραφεί. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά έτρεχαν αλλόφρονες στον δρόμο που πηγαίνει από τον Άγιο Μηνά στο νεκροταφείο, ο δρόμος του Κουζούντελη δεν χωρούσε να ρίξεις βελόνα που λένε. Όλοι κατευθύνονταν στον ελαιώνα να κρυφτούν. Κάποιος έριξε το σύνθημα «Στη Χοιρότρυπα». Ήταν μια σπηλιά στο τέλος του ελαιώνα και στα ριζά του λόφου που αρχίζει από το Φρύνι και πηγαίνει στην Απόλπαινα. Ήταν μεγάλη σπηλιά και χώρεσε όλο σχεδόν τον πληθυσμό της πόλης. Πολλοί κάτοικοι πήγαν προς Καλλιγώνι, Κατούνα, Λυγιά και άλλοι προς Απόλπαινα, Οδηγήτρια και προς τα χωριά Σφακιώτες, Καρυά.

Τις πρώτες ώρες δεν μπορούσες τίποτα να ρυθμίσεις. Ο κόσμος από τον φόβο του δεν ήξερε τι να κάνει. Όσοι είχαν συγγενείς στην Απόλπαινα, Φρύνι, Τσουκαλάδες, Φανερωμένη, ακόμη και προς Άγιο Νικήτα κατευθύνθηκαν, για να περάσουν τη βραδιά τους που ερχόταν. Όλα τα σπίτια που βρίσκονταν σε όλη την έκταση του κάμπου γέμισαν από κόσμο, στο Καλλιγώνι, επίσης και οι εκκλησίες δέχτηκαν κόσμο. Όλες οι δημόσιες υπηρεσίες και η χωροφυλακή ακόμη διαλύθηκαν. Τα συνεργεία της Παθητικής Αεράμυνας διαλύθηκαν και έπειτα από πέντε μέρες ανασυγκροτήθηκαν κακήν κακώς.

Στην πόλη έμειναν ο στρατηγός Γρίβας με την οικογένειά του [ορθό συνταγματάρχης] μπάρμπα – Μάνθος, ο συνταγματάρχης Σκυλακάκης, που ήταν Υπουργός Εσωτερικών του Ιωάννου Μεταξά κι αφού τον απέλυσε από υπουργό, τον έστειλε αρχές του 1940 εξορία στη Λευκάδα, όπου έμεινε μέχρι τη διάλυση του ελληνικού στρατού κι έφυγε για την Αθήνα για να μην τον βρουν οι Ιταλοί στη Λευκάδα. Επίσης ελάχιστοι κάτοικοι κυρίως φουρναραίοι. Έμεινε και κυκλοφορούσε κι ο Σπύρος [Κουκουλιώτης] Τσίτσας ή Τουρκόγιαννος, ο γνωστός τύπος της εποχής εκείνης (…)

Μέσα σ΄ όλα αυτά είχαμε και τον Σπύρο Ανυφαντή (Μπρούμη) που με την αγριοφωνάρα του έλεγε, τρυπωμένος μέσα στο βάθος της «Χοιρότρυπας»: «Μωρέ, είναι ύπουλος εχθρός ο κερατάς ο Ιταλός κι ο Γερμανός. Μα είναι λιοντάρι να σκοτώσεις, τίγρης για να τη σκίσεις. Βρήκε ένα σιδερένιο πουλί, ανεβαίνει ψηλά στον ουρανό, αμολάει μια σιδερένια κουτσουλιά, αυτή πέφτει, σκάει, ξερνάει ατσάλι και που να γλυτώσεςε εσύ, η γυναίκα σου και τα παιδιά σου μένοντας στην πόλη στο σπίτι σου. Γι΄ αυτό μπαίνουν στην τρύπα. Κάλιο νηστικός και πεινασμένος στην τρύπα σου σαν ποντικός, παρά οριζόντιος στα κυπαρίσσια».

Ακούγοντας τον Γεράσιμο Θάνο (Μωρίνα) να φωνάζει με την ψευδή φωνή του από την είσοδο της Χοιρότρυπας στον χωροφύλακα τον Γιάννη που επισκεπτότανε τη Χοιρότρυπα, ο Ανυφαντής έλεγε: «Μωρέ κερατά χωροφύλακα, έμπα μέσα στη Χοιρότρυπα γιατί γυαλίζουν τα κουμπιά της στολής σου, θα τα δει ο Ιταλός και θα μας μπομπαρδίσει». Ή πάλι ο ίδιος, όταν κάποιο παιδί ξεφλούδιζε κανένα πορτοκάλι και πετούσε τις πορτοκαλόφλουδες γύρω από την είσοδο της σπηλιάς του φώναζε: «Μωρέ μπαστάρδικο, μάζεψε τις πορτοκαλόφλουδες και θα προδώσουν την τρύπα βλέποντάς τες ο Ιταλός αεροπόρος και θα τις ρίξει τις μπόμπες εδώ».

Λέγονταν κι άλλα πολλά από τον φόβο που κατείχε τον κοσμάλη και από τη φαντασία του, που δημιουργούσε παραμυθένιες καταστάσεις (…).

* Ο Ευστάθιος Σάντας ήταν εκείνη την εποχή 40 ετών. Κατά την επιστράτευσή του ανέλαβε διευθυντής της Παθητικής Αεράμυνας Λευκάδας. Γεννήθηκε στο Πινακοχώρι Λευκάδας αρχές του 20ου αιώνα. Σπούδασε στο Διδασκαλείο Γυμναστικής και διορίστηκε στο Γυμνάσιο Λευκάδας καθηγητής σωματικής αγωγής στο οποίο και υπηρέτησε την εποχή του Μεσοπολέμου. Κατέγραψε τις αναμνήσεις του από την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940 και τους βομβαρδισμούς της Λευκάδας (ένα είδος προσωπικού του ημερολογίου) σε χειρόγραφο, το οποίο δακτυλογράφησε πολύ αργότερα ο ανιψιός του Κωνσταντίνος Σάντας του Ξενοφώντα, πανεπιστημιακός καθηγητής, εγκατεστημένος στην Φλόριντα των ΗΠΑ. Στο τέλος του κειμένου αναγράφεται: Σεπτέμβριος 1966. Δεν γνωρίζουμε αν τότε έγινε η καταγραφή σε χειρόγραφο (προφανώς από σημειώσεις που κρατήθηκαν αλλά και από μνήμης του) ή η δακτυλογράφησή του. Οι εμβόλιμες σημειώσεις – συμπληρώσεις – παρατηρήσεις σε αγκύλες που παρεμβάλλονται στο κείμενο αναμνήσεων του Ευσταθίου Σάντα, αποτελούν προσθήκες που έκανε ο μπάρμπα – Νίκος Κατηφόρης, συνταξιούχος δικηγόρος, ο οποίος είχε εγχειρίσει το καλοκαίρι του 2017 το παρόν κείμενο στον Σπύρο Αρβανίτη προς αξιοποίηση από τον «Μνήμονα» (Σωματείο Αποκατάστασης Ιστορικής Μνήμης (ΣΑΙΜ) «Ο Μνήμων» Λευκάδας).

Πηγή: «Μνήμες από τις μέρες του πολέμου 1940-1941 στη Λευκάδα», έκδοση του Σωματείου Αποκατάστασης Ιστορικής Μνήμης (ΣΑΙΜ) «Ο Μνήμων» Λευκάδας. Λευκάδα 2025