Εγκαίνια του Μνημείου για την εξέγερση των Χωρικών το 1819

Γίνονται την Κυριακή, 20 Ιουλίου 2008 και ώρα 19:00, στην τοποθεσία «Μπόζα» του Δήμου Σφακιωτών, τα εγκαίνια του Μνημείου που είναι αφιερωμένο στην εξέγερση των Χωρικών της Λευκάδας το 1819 ενάντια στους Άγγλους κατακτητές και στους φιλικά προσκείμενους σ΄ αυτούς «άρχοντες» της πόλης. Το Μνημείο βρίσκεται δεξιά από το δημόσιο δρόμο που οδηγεί από τη Λευκάδα στους Σφακιώτες, στο μέρος όπου έγινε σφοδρή συμπλοκή και όπου οι κατά μέτωπο επιτιθέμενοι Άγγλοι είχαν σημαντικές απώλειες από τους εξεγερμένους χωρικούς.

Όπως αναφέρει ο Π. Γ. Ροντογιάννης στο εκτενές σύγγραμμά του Ιστορία της Νήσου Λευκάδας (Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1982, Τόμος Β΄, Σελ. 265-308), αφορμή για την εξέγερση στάθηκε η απόφαση των Άγγλων να επιβάλλουν στους Λευκαδίτες πρόσθετη φορολογία στα γεωργικά προϊόντα και στα βοσκήματα του νησιού καθώς και μια ειδική χρηματική εισφορά στους πλούσιους κατοίκους για την κατασκευή της διώρυγας μεταξύ Λευκάδας και Ακαρνανίας.

Όταν οι Άγγλοι προσπάθησαν, σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές, να εφαρμόσουν την πρόσθετη φορολογία στους κατοίκους των χωριών της Λευκάδας, συνάντησαν τη σθεναρή αντίσταση των χωρικών, ιδιαίτερα αυτών από τα ορεινά χωριά της βορειοκεντρικής Λευκάδας. Την Κυριακή στις 3 Οκτώβρη 1919 ενώ οι χωρικοί περίμεναν απάντηση στην αναφορά που είχαν υποβάλλει στο Λόρδο Αρμοστή στην Κέρκυρα, έμαθαν ότι οι Άγγλοι εκμεταλλευόμενοι την αναμονή τους, έστελναν από την Κέρκυρα πολλά πλοία με στρατό. Το γεγονός αυτό τους εξόργισε και τους ανάγκασε να επιτεθούν εναντίον της πόλης, την οποία και κατέλαβαν μετά από σκληρές συμπλοκές με τα κατοχικά στρατεύματα. Αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν μετά την αποβίβαση του αγγλικού στρατού, και κατέλαβαν πάλι τις ορεινές θέσεις κοντά στην πόλη.

Στις 4 Οκτώβρη οι Άγγλοι επιτέθηκαν κυκλωτικά -από Καλλιγόνι, κατά μέτωπο από το δρόμο προς Σφακιώτες και βόρεια από το Φρύνι- με όλες τους τις δυνάμεις εναντίον των εξεγερμένων χωρικών. Οι χωρικοί πρόβαλαν ισχυρή αντίσταση αλλά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στη θέση «Άσπρα Χαλίκια» του Κόντρου -εκεί βάζει ο Βαλαωρίτης να κατοικεί ο ήρωάς του»Φωτεινός», αρχηγός της πρότερης μεγάλης εξέγερσης του 1357 των χωρικών εναντίον των Φράγκων, στο ομώνυμο ποίημά του- ανάμεσα Σφακιώτες και Εξάνθεια, για να αποφύγουν την περικύκλωση. Εκεί ανασυντάχθηκαν και προσπάθησαν να αναχαιτίσουν τους Άγγλους. Όταν όμως τους τέλειωσαν τα πυρομαχικά διαλύθηκαν και σκόρπισαν σε μικρές ομάδες. Προσπάθησαν να σωθούν και πολλοί έφυγαν έξω από τη Λευκάδα. Οι Άγγλοι εκδικούμενοι την εξέγερση κατέλαβαν τα ερημωμένα χωριά των Σφακιωτών όπου έκαψαν σπίτια και έχυσαν τα λάδια και τα κρασιά των κατοίκων. Το ίδιο έγινε και σε άλλα χωριά του νησιού.

Κάποιοι εκ των ηγητόρων της εξέγερσης σκοτώθηκαν αργότερα στην επανάσταση του ΄21, κάποιοι σκοτώθηκαν ως φυγόδικοι σε ενέδρες στη Λευκάδα και αλλού και τέσσερις, που θεωρήθηκαν από τους Άγγλους ως πρωταίτιοι της εξέγερσης, συνελήφθησαν από τα αποσπάσματα μετά τις 20 Οκτώβρη και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Μετά τον απαγχονισμό οι Άγγλοι πίσσωσαν τα σώματά τους, τα έκλεισαν σε κλούβες και τα κρέμασαν σε περάσματα για να παραδειγματίσουν τους χωρικούς. Αυτοί ήταν οι εξής: Σπύρος Ασπρογέρακας ποτέ Γεωργίου από το χωριό Σφακιώτες, Παπά Θεόκλητος Στραβοσκιάδης ποτέ Σπύρου από την Απόλπαινα, Βασίλειος Πάλμος ποτέ Παπαστάθη από τον Πόρο και ο συγχωριανός μας Παπά Φίλιππος Κολυβάς ποτέ Δημητρίου από τον Αλέξανδρο. Αθάνατοι να ΄ναι!

Πρωτοπόρα χωριά στην εξέγερση ήταν πρώτα απ΄ όλα οι Σφακιώτες, μετά η Καρυά, κι ακολούθησαν η Απόλπαινα, ο Αλέξανδρος, ο Πόρος, το Μαραντοχώρι, η Κοντάραινα, η Κατούνα και οι Καρυώτες. Αρχηγοί της εξέγερσης ήταν ο Απόστολος Σταύρακας – Πανάδας, ο Νικολέττος Σταύρακας – Βελέντζας από τη Καρυά, ο Θωμάς Χαλκιάς, ο Φίλιππος Ζαβερδινός, ο Σπύρος Ασπρογέρακας από τους Σφακιώτες και ο Γιάννης Μπέλλας. Ο λαός μας τραγούδησε με το ακόλουθο στιχούργημα την εξέγερση των χωρικών: «Τρία πουλάκια κάθονται στη ράχη του Διοχάρη/ το ένα ήταν ο Χαλκιάς, και τ΄ άλλο ο Πανάδας/ το τρίτο το καλύτερο ο Νικολός Βελέντζας./ Παραπονιόνταν κι έλεγαν βάστα χωριό και χώρα./ «Τι να βαστάξω, βρες παιδιά κι άχαρα παλληκάρια,/ δεν είν΄ ένας, δεν είν΄ δυό, είναι μεγάλο ασκέρι./ Τρεις μέρες κάναν πόλεμο, δεν έχουν άλλα βόλια./ Διακόσιους εσκοτώσανε κι εκάψανε τα σπίτια».

Ο λαϊκός ποιητής Ιωάννης Κολόκας από την Κατούνα έγραψε ποίημα για την εξέγερση, όπου ιστορεί τα γεγονότα, με τίτλο: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ, όπου οι Λευκαδίταις αντεστάθηκαν εις πόλεμον με τον βασιλέα Ουγγλέζον. Ποίημα ωραιότατον, του Ιωάννου Κολότα συνθεμένον εις την Απλήν, και Ρωμαϊκήν γλώσσαν. 1819. εις χωρίον Κατούνα».

Αντιγράφουμε: «Με τη βοήθεια του Θεού, και με την/ Παναγία/ θέλω να γράψω σήμερα μια νέαν/ ιστορία/ πρώτα ζητώ συμπάθιο από την/ αφεντιά σας/ γιατί θα γράψω ΄στόρησι να βρουν/ και τα παιδιά σας

ω Θε μου, δος μου φώτησι να γράψω/ ιστορία,/ το θρήνος οπού ΄γείνηκε εις τ΄ άθλια/ χωρία./ Τους οχτακόσιους δεκαννηά, ΄ς το/ μήνα το Σεπτέμβρι,/ εγείνηκε το ρεμπελιό, και ΄πάρτε το/ χαμπέρι/ εις της Λευκάδας το νησί, ΄πούναι/ η Αγία Μαύρα…», και συνεχίζοντας περιγράφει τα γεγονότα της εξέγερσης.

Ένα από τα λαϊκά στιχουργήματα που έχουν σωθεί, περιγράφει πως έφτασαν και οι Αλεξανδρίτες στον τόπο συγκέντρωσης των εξεγερμένων χωρικών: «Ήρθαν κι οι Αλεξαντρίτες/ σαν τα γίδια από τις τρύπες/ ήρθανε κι οι Γκλουβισάνοι/ σαν τα γίδια από τη στάνη».