Ο «άγιος» Ουσακώφ και η καραμπινάτη παραχάραξη της Ιστορίας

(Στο πνεύμα και της τελευταίας συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου Λευκάδας για τη «Ρωσική Εβδομάδα» που ξεκινά επίσημα αύριο και για το γεγονός ότι θα πρέπει να γίνει ευρύτερα γνωστή στο Λευκαδίτικο κοινό η συμβολή των Ρώσων, και του Ουσακώφ ειδικότερα,  στην «απελευθέρωση», σε αγαστή συνεργασία με τον τούρκο ναύαρχο Καδίρ μπέη, του νησιού μας  από τους «άθεους Γάλλους»,  τα περί στησίματος αγάλματος, ανδριάντα ή προτομής, κατά τα λεγόμενα του κ. Δημάρχου, σε μια πλατεία της πόλης μας, ούτε κεντρικής αλλά ούτε και απόμερης (δες ΕΔΩ) και τα περί διοργάνωσης συμποσίου από το Πνευματικό Κέντρο για τον Ουσακώφ, παραθέτουμε το πιο κάτω άκρως διαφωτιστικό κείμενο του ιστορικού Δημήτρη Αρβανιτάκη , που γράφτηκε με αφορμή τις περυσινές εκδηλώσεις της «Ρωσικής Εβδομάδας» στη Ζάκυνθο – Σημ.: Οι επισημάνσεις στο κείμενο με έντονα γράμματα είναι δικές μας.)

Του Δημήτρη Αρβανιτάκη, ιστορικού*

Διαβάζω για τις εκδηλώσεις της «Ρωσικής εβδομάδας» στη Ζάκυνθο και δεν θέλω να πιστέψω στα μάτια μου!

Διαβάζω, όπως και όλοι εσείς που αγαπάτε και καυχιέστε για τον Γουζέλη, για τον Μάτεση, για τον Μαρτελάο, για τον Φόσκολο, για τον Σολωμό, για τον Κάλβο….

Διαβάζω για τις τελετές και τις παράτες που η εκκλησιαστικοπολιτική ηγεσία του νησιού μας, μαζί με την «επιχειρηματική τάξη» (ω, τι αθώα, τι ωραία λέξη!) ετοιμάζεται τώρα που γράφω να προσφέρει στους Ρώσους. Δεν είναι η ώρα να κουβεντιάσουμε τι είδους τουρισμός και τι είδους ανάπτυξη είναι αυτή που ετοιμάζεται για τον τόπο την ώρα που η πολιτική εξουσία ξεπουλάει τα πάντα (τη γη, τις ιδέες, τις έννοιες, τα δικαιώματα…) και ο βρόγχος της κοινωνικής εξαθλίωσης πνίγει χιλιάδες ανθρώπους.

Τώρα δεν θέλω να μιλήσω γι’ αυτό. Θέλω μόνο να ρωτήσω, από την ταπεινή θέση του Πολίτη, εσάς που δεν αρκείστε να σχεδιάζετε ένα εξαθλιωμένο μέλλον για μας, αλλά θέλετε να επανασχεδιάσετε ανέντιμα, ανερυθρίαστα, κάλπικα, και το παρελθόν.

Διαβάζω στις τοπικές μας εφημερίδες: «Ο κ. Κολύρης ανέφερε στη συνέχεια [μιας συνέντευξης], πως η Ρωσική εβδομάδα αποτελεί και έναν τρόπο αναβίωσης της ιστορικής μνήμης, καθώς η παρέμβαση του ρωσικού στόλου ήταν καθοριστική στην δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας». Δεν έχω την τιμή να γνωρίζω τον κύριο, αλλά πραγματικά έχει δίκιο: οι παράτες τους αποτελούν «και έναν τρόπο αναβίωσης» – μόνο που ο τρόπος αυτός είναι ψεύτικος, δηλαδή αντεστραμμένος και απολύτως ιδεολογικοποιημένος.

Κι ακόμα, την εξής είδηση γραμμένη από χέρι ένοχα ανυποψίαστου δημοσιογράφου: «Σημαντικό γεγονός της Ρωσικής εβδομάδας στα Ιόνια νησιά θα αποτελέσουν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου προς τιμή του ναυάρχου Θεοδώρου Ουσακώφ στις 13/10/2013 στην Ζάκυνθο. Η ναυτική μοίρα του Ρώσου ναυάρχου απελευθέρωσε τα Ιόνια νησιά το 1798-1799 και ο Θ. Ουσακώφ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας».

Αλήθεια, λοιπόν; Αλήθεια, αυτόκλητοι ιστορικοί; Και από ποιον «απελευθέρωσε» τα νησιά ο «άγιός» σας, ο Ουσακώφ; Από τους Γάλλους τα «απελευθέρωσε», ο ναύαρχος της πιο σκληρής απολυταρχίας των χρόνων εκείνων, ο εκών-άκων υπηρέτης του ανατολικού δεσποτισμού. Από τους Γάλλους τα «απελευθέρωσε», από τους Γάλλους, που αποτέλεσαν την ελπίδα του εκτελεσμένου Ρήγα, του φιλελεύθερου Κοραή, του φλογισμένου Μαρτελάου και τόσων άλλων.

Πέστε, λοιπόν, εσείς οι θρησκευτικοί και πολιτικοί υπηρέτες του ψεύδους, πέστε όλη την αλήθεια (γιατί ουαί και αλίμονο αν προφασιστείτε ότι δεν την ξέρατε!): πέστε ότι ο «άγιός» σας δεν ήταν μόνος του σε κείνον τον καλόν αγώνα της «απελευθέρωσης». Ο ρωσικός στόλος που κατέλαβε τα νησιά του Ιονίου το 1799 ήταν μαζί με τον οθωμανικό, υπό τον τούρκο ναύαρχο Καδίρ μπέη.

Πέστε ότι ήταν η συνταρακτική και αλλοπρόσαλλη για την εποχή της συμμαχία των τσαρικών και των σουλτανικών δυνάμεων εκείνη που έδιωξε τους Γάλλους από το Ιόνιο.

Πέστε ότι ο ρωσοτουρκικός στόλος δρούσε υπό τις ευλογίες του αλήστου μνήμης πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ (ναι, εκείνου που αφόρισε τον Ρήγα και απείλησε με την ίδια μοίρα και τον Κοραή).

Πέστε ότι ο ίδιος αυτός πατριάρχης είχε εκδώσει μία εγκύκλιο με την οποία έστελνε στο πυρ το εξώτερον τους «άθεους Γάλλους» και απειλούσε με αφορισμό όσους νησιώτες προσέφεραν βοήθεια στον «όφη του Σατανά», πέστε ότι ετούτη την εγκύκλιο τη μοίραζαν οι ρωσοτούρκοι και οι πράκτορές τους για να φανατίσουν τον αγράμματο και φοβισμένο κόσμο των πόλεων και των χωριών.

Πέστε ότι η μεγάλη πλειονότητα των «αρχόντων» του Ιονίου πολέμησε λυσσαλέα τους Γάλλους και γιόρτασε με λειτουργίες, λιτανείες και παράτες (σαν και τις δικές σας) την «απελευθέρωση».

Πέστε ότι στο διάστημα της (όσο προβληματικής) σύντομης Γαλλικής παρουσίας (1797-1799) πάνω στα βιβλία των αποφάσεων της Προσωρινής Διοίκησης κάθε νησιού γραφόταν για πρώτη φορά στην ιστορία μας το δίπτυχο «Libertà – Eguaglianza» («Ελευθερία – Ισότητα»). Πέστε ότι για πρώτη φορά συμμετείχαν στην τοπική αυτοδιοίκηση εκπρόσωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου, καταλύοντας την απολυταρχία αιώνων που εκφραζόταν μέσα από την κυριαρχία της κάστας των «ευγενών».

Πέστε ότι ήταν η πρώτη φορά που απέκτησαν ισονομία οι Εβραίοι, που ξεμύτισαν από τα Γκέτο και αισθάνθηκαν (όχι δίχως αντιδράσεις) άνθρωποι. Πέστε ότι ήταν η πρώτη φορά που αμφισβητήθηκε έμπρακτα -στο επίπεδο δηλαδή της πραγματωμένης ιστορίας- η αίσθηση «ιδιοκτησίας» του τόπου, του λόγου και της μνήμης, που μονοπωλούσαν για αιώνες οι «ευγενείς».

Πέστε ότι ήταν η πρώτη φορά που η έννοια του «πολίτη» (cittadino, citoyen) έπαψε να αποτελεί προνόμιο κληρονομικό μίας κάστας και αγκάλιασε το σύνολο της κοινωνίας. Πέστε ότι η παρουσία των Γάλλων εσήμανε την κατάλυση της θεσμισμένης ανισότητας μιας κοινωνίας προνομίων και διακρίσεων και την είσοδο στην κοινωνία της ισονομίας. Πέστε ότι η παρουσία των Γάλλων (περισσότερο ίσως των ιδεών, ανίσως όχι των ανθρώπων) ήταν η στιγμή που ο ελληνικός κόσμος έμπαινε στην καινούργια εποχή. Σε ποιαν εποχή; Στην εποχή του Διαφωτισμού και στην τροχιά των ιδεών που αποτέλεσαν τον θεμέλιο λίθο της νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας.

Και πέστε, πέστε, λοιπόν, παραχαράκτες της ιστορίας, ότι η κατάκτηση των νησιών από τον «άγιό» σας τον Ουσακώφ και τον Οθωμανό σύμμαχό του ανέστειλε όλα τα προηγούμενα και επανέφερε σχεδόν στο σύνολό του το παλαιό (το βενετικό, δηλαδή) καθεστώς. Πέστε, λοιπόν, ότι επρόκειτο για μία οπισθοχώρηση της ιστορίας, για μία στιγμή εκδίκησης, για μία στιγμιαία νίκη του παλαιού καθεστώτος.

Μπορώ να φανταστώ τη χαρά και την ανακούφιση, τη χαιρεκακία και την εκδικητικότητα του κερκυραίου «ευγενούς» Αντώνιου Ροδόσταμου (σαν να βλέπω το βλέμμα του), ο οποίος έγραφε την ώρα που οι καμπάνες του άγιου Σπυρίδωνα χτύπαγαν σαν βουρλισμένες και ξεκούφαιναν τον «άγιό» σας τον Ουσακώφ που μέσα εκεί εκκλησιαζόταν: «Finalmente la Repubblica è caduta!» («Επιτέλους, η Δημοκρατία έπεσε!»).

Μπορώ να φανταστώ τη χαρά της εκκλησίας όταν ένιωσε από πάνω της τις «φτερούγες» του ομόδοξου τσάρου και μπορώ και τώρα να φανταστώ την ικανοποίησή της: στο επίπεδο των συμβόλων η νίκη της είναι ολοκληρωτική. Φυσικά θα ξέρετε, εσείς, παραχαράκτες της ιστορίας, ότι ήταν οι προπάτορες της σημερινής ορθόδοξης εκκλησίας εκείνοι που αποκαλούσαν τον Βολταίρο «Βελζεβούλη» και «γραΐδιο», ονόμαζαν «ψευδοφιλοσόφους» όλα τα πνεύματα του Γαλλικού Διαφωτισμού, πολεμούσαν όλα τα φωτεινά μυαλά της εποχής και καταδίκαζαν την επιστήμη και τη φιλοσοφία, ενώ ευλογούσαν μονάχα τα «κολυβογράμματα». Αυτοί είναι οι σημερινοί νικητές, αυτοί είναι που έβλεπαν και βλέπουν τον «άγιο» Ουσακώφ για απελευθερωτή.

Ολοκληρώστε, λοιπόν, το ψέμα σας. Καλέστε στις παράτες σας και τον εκπρόσωπο της τουρκικής πρεσβείας, για να λάβει κι αυτός μέρος της ευγνωμοσύνης σας. Το δικαιούται. Είπαμε: «ελευθερωτές» δεν ήτανε μόνο οι Ρώσοι, ήτανε και οι Οθωμανοί. Ενημερώστε τη Γαλλική πρεσβεία, πέστε της ότι εσείς, οι θρησκευτικοπολιτικοί ταγοί του «Φιόρου του Λεβάντε», του νησιού που καυχιέται ότι αποτελεί «την ευρωπαϊκή πτυχή του ελληνικού κόσμου», εσείς, οι αυτόκλητοι ιστορικοί, γιορτάζετε τη νίκη της απολυταρχίας και του σκοταδισμού πάνω στις αρχές του Διαφωτισμού και του Δημοκρατικού φιλελευθερισμού.

Ολοκληρώστε το ψέμα σας, μη φοβάστε. Έτσι θα είστε πιο συνεπείς, πιο αληθινοί: έτσι το αίσχος σας θα μείνει ανεξίτηλο.

Κι όταν τελειώσετε τις παράτες σας, εσείς, οι παραχαράκτες της ιστορίας, διαβάστε το Storia delle Isole Jonie sotto il reggimento dei Repubblicani Francesi, το φωτεινό κείμενο του φιλόσοφου Ερμάνου Λούντζη (και γι’ αυτόν τον συμπατριώτη μας καυχιέστε, έτσι;) για να δείτε πως οι πιο αντιδραστικοί, οι πιο σκοταδιστές, οι πιο απολυταρχικοί χάρηκαν με αυτή την «απελευθέρωση».

Στη συλλογική μνήμη των νησιών του Ιονίου η σχεδόν διετής παρουσία των Δημοκρατικών Γάλλων συνιστά μια «μαύρη τρύπα», ένα κενό: στο συλλογικό φαντασιακό των τοπικών κοινωνιών μας το μόνο παρελθόν που υπάρχει είναι το «βενετικό». Η γαλλική «στιγμή» είναι ανύπαρκτη στην τοπική μνήμη. Αυτό δεν έχει να κάνει με τα προβλήματα του τρόπου πραγμάτωσης των νέων ιδεών στο Ιόνιο – γιατί τέτοια υπήρξαν. Αντίθετα, δείχνει την απόλυτη κυριαρχία της πιο συντηρητικής ιδεολογίας, εκείνης που καλλιεργήθηκε ως μόνη δυνατή, ως «συλλογική» δηλαδή, μνήμη από την κάστα των ευγενών.

Αυτό που εξόρισε από τη συλλογική μας μνήμη τη διετία 1797-1799 δεν ήταν τόσο τα πραγματικά προβλήματα της ιστορικής εκείνης στιγμής, όσο το συμβολικό της βάρος. Γιατί; Γιατί η είσοδος στη νέα εποχή, σε τοπικό επίπεδο, ισοδυναμούσε συμβολικά με μία στιγμή πατροκτονίας, γιατί είχαμε κι εμείς τη Βαστίλη μας: Οι ξεβράκωτοι έκαψαν το Λίμπρο ντ’ Όρο, γκρέμισαν τους βενετικούς Λέοντες και φύτεψαν το Δέντρο της Ελευθερίας.

Στην Κέρκυρα, μας λέει ο γαλήνιος Ερμάννος Λούντζης, το 1797, μόλις η βενετοκρατία έγινε παρελθόν, ένας χωριάτης πήγε και ξέθαψε τον πρόσφατα πεθαμένο αφέντη και του δάγκωσε το χέρι: του πεθαμένου αφέντη! Μπορούμε να φανταστούμε τι σημαίνει αυτό; Γιατί, μπορούμε να είμαστε σίγουροι: εκείνο το χέρι θα είχε «ξεμυτερά τα νύχια μαθημένα στα προστύχια», που λέει και ο Σολωμός.

Η ιστορία, πάνω από γεγονότα είναι συμβολισμοί, εκεί δίνονται οι μάχες. Για το Ιόνιο εκεί χάθηκε η μάχη των νέων ιδεών: γιατί το κοσμοείδωλο των ευγενών παρέμεινε κυρίαρχο ως τις μέρες μας – και αυτό είναι πολύ σύνθετο για να αναλυθεί εδώ.

Όταν πριν από κάμποσους μήνες είδα στο Βίδο της Κέρκυρας ένα μνημείο ακριβώς σαν κι αυτό που σήμερα στήνεται στη Ζάκυνθο, σκεφτόμενος το μαύρο σκοτάδι που μας τυλίγει από παντού, κάθησα κι έγραψα ένα κείμενο με τον τίτλο «Παραχαράκτες της ιστορίας», ένα κείμενο που δεν είχε την υψηλή τύχη να πέσει στην αντίληψή των ταγών του νησιού μας. Κατέληγα εκεί ότι ελπίζω να μην δούμε κι άλλα τέτοια μνημεία σε όλο το Ιόνιο.

Αλλά, εσείς, θρησκευτικοπολιτικοί ηγήτορες του μικρού μας νησιού, αποδειχτήκατε -ευτυχώς!- ισάξιοι εκείνων της Κέρκυρας, και όπως ακούω και της Κεφαλονιάς. Ο τίμιος ίσκιος του Μαρτελάου και το ορφανό χέρι του Διονυσίου Σολωμού ας σας ευλογούν…”

(Αναδημοσίευση από την Εφημερίδα Ερμής 18/10/2013) – (Φωτό: Μ. Ιβανόβ: Η ρωσική ναυτική μοίρα υπό την αρχηγία του Ο. Ουσακώφ διασχίζει τον Βόσπορο – pemptousia.gr)

__________________________
*Ο Δημήτρης Αρβανιτάκης γεννήθηκε στη Ζάκυνθο. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, στο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών. Με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών εργάστηκε στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας (1995-1998), όπου και εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή. Είναι διδάκτωρ Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και από το 2001 εργάζεται στο Μουσείο Μπενάκη. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην ιστορία των νεότερων χρόνων, με κύριους θεματικούς άξονες την ιστορία του Ιονίου, τη σχέση ιταλικού και ελληνικού κόσμου, τη διαμόρφωση της λογιοσύνης και την ιστορία της ιστοριογραφίας.
__________________________
Σχετικά:
Ομοφωνία αλλά και προβληματισμός για τη «Ρωσική Εβδομάδα»
Επικαιροποιημένο πρόγραμμα των εκδηλώσεων για τη «Ρωσική Εβδομάδα»