Ο πρωτοπόρος Λευκαδίτης κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός)

Ο «Σταθιός», μια θρυλική φυσιογνωμία του κομμουνιστικού κινήματος στον τόπο μας. Γεννήθηκε το 1899 στο χωριό Κάβαλος της Λευκάδας, δημοτικό διαμέρισμα σήμερα του Δήμου Σφακιωτών. Νέος ακόμη δραστηριοποιήθηκε στο εργατικό κίνημα της χώρας μας μέσα από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, στο οποίο οργανώθηκε το 1919, σε ηλικία 20 χρόνων. Το 1921 καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλακή από το στρατοδικείο Καβάλας για διάδοση κομμουνιστικών ιδεών στο Μικρασιατικό μέτωπο.

Ο παλαίμαχος κομμουνιστής Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός) (1899-1965). Όλη του τη ζωή την αφιέρωσε στους αγώνες του λαού. Γι' αυτό γνώρισε διωγμούς, φυλακές και εξορίες (Πηγή: Πανταζής Ν. Παπαδάτος)

Μετά την αποφυλάκισή του επιστρέφει στη Λευκάδα όπου μαζί με άλλους πρωτοπόρους αγωνιστές οργανώνει τον πρώτο πυρήνα του ΚΚΕ και της Εργατικής Βοήθειας στο νησί.

Το 1932 καταδικάζεται σε εξάμηνη φυλάκιση για προσηλυτισμό και το 1933 εκτοπίζεται με βάση το ιδιώνυμο -νόμος «περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών» που είχε ψηφιστεί μετά από πρόταση της κυβέρνησης Βενιζέλου- για 2 χρόνια στην Φολέγανδρο.

Στις 31 Αυγούστου του 1931 ο «Ριζοσπάστης» παύτηκε με δικαστική απόφαση και με το πρόσχημα της παραβίασης του νόμου περί Τύπου. Έτσι ως τις 10 Μάρτη του 1934 αναγκάζεται να βγαίνει με τον τίτλο «Νέος Ριζοσπάστης».

Διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ο Νέος Ριζοσπάστης» της εποχής εκείνης (Φύλλο της Τρίτης 29 Αυγούστου 1933) με τίτλο «Βαρειές καταδίκες στη Λευκάδα – 200 εργαζόμενοι αποδοκιμάζουν το δικαστήριο» για την επεισοδιακή δίκη του Σταθιού:

«Ο Νέος Ριζοσπάστης», Φύλλο της Τρίτης 29 Αυγούστου 1933

«ΛΕΥΚΑΔΑ, 22 Αυγούστου (Του ανταποκριτή μας 1230). Σήμερα έγινε η δίκη των συντρόφων Στάθη Ζαβιτσάνου και Β. Κανέλλου που κατηγορούνταν επί παραβάσει του ιδιωνύμου. Το δικαστήριο από το πρωΐ φρουρούνταν από ολόκληρη την αστυνομική δύναμη της πόλης μας. Και οι χωροφύλακες των γραφείων ήταν κει πέρα με τον οπλισμό τους. Οι δικαστές, όλοι μεσαιωνικοί-αντιδραστικοί τύποι, εκτός του ότι δεν θέλησαν να ακούσουν τους μάρτυρες υπεράσπισης, εμπόδιζαν διαρκώς και τους δικηγόρους στην υπεράσπιση των συντρόφων. Οι σύντροφοι στην απολογία τους έδωσαν μια αποστομωτική και θαρραλέα απάντηση στις σκηνοθετημένες κατηγορίες των χωροφυλάκων και στις αντικομμουνιστικές συκοφαντίες ολάκερης της μεσαιωνικής αντίδρασης. Το δικαστήριο στηριζόμενο στις καταθέσεις των χωροφυλάκων καταδίκασε τους συντρόφους ένα χρόνο φυλακή και ένα χρόνο εξορία στον Αη Στράτη τον καθένα».

Και συνεχίζει πιο κάτω ο ανταποκριτής: «Αίσχος! Φωνάζει το ακροατήριο. Στο άκουσμα της βαρειάς καταδίκης σύσσωμο το ακροατήριο αποτελούμενο από 200 εργαζομένους ξέσπασε σε αποδοκιμασίες φωνάζοντας «Αίσχος!»…».

Το 1935 συλλαμβάνεται και προφυλακίζεται μαζί με άλλους σαν ένας από τους πρωτεργάτες της αγροτικής εξέγερσης των κρασοπαραγωγών και αποφυλακίζεται μετά από εξάμηνο και ύστερα από αγώνες του ίδιου του λευκαδίτικου λαού και των συνδικαλιστικών του οργανώσεων.

Το 1936 συλλαμβάνεται από την μεταξική δικτατορία για παράνομη δράση και εκτοπίζεται ξανά, απ” όπου δραπέτευσε μαζί με άλλους το 1941. Στο διάστημα της ιταλογερμανικής κατοχής συνεχίζει τη δράση του από τις γραμμές του απελευθερωτικού κινήματος.

Λευκαδίτες πολιτικοί κρατούμενοι στο στρατόπεδο της Ζακύνθου το 1947. Διακρίνεται στην πρώτη σειρά δεξιά, καθιστός ο Σταθιός (Πηγή: Πανταζής Ν. Παπαδάτος)

«Στις πρώτες κιόλας μέρες της κατοχής κατορθώνει να δραπετεύσει από τη Φολέγανδρο ο Στάθης Ζαβιτσάνος, ο θρυλικός Σταθιός, φτάνει στο νησί και καταπιάνεται με την οργάνωση των λαϊκών δυνάμεων», αναφέρει ο Πανταζής Παπαδάτος στο βιβλίο του «Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας» (Αθήνα 1982), και συνεχίζει: «Ιδρύει τον πρώτο κομματικό πυρήνα με τους Ζώη Κουτσαύτη, Γεράσιμο Γ. Θερμό, Στράτο Τσέγιο και Βαγγέλη Λεκατσά. Ανασυγκροτεί την κομματική οργάνωση του νησιού, με κομματικούς πυρήνες στα κυριότερα χωριά και με τα καθοδηγητικά όργανα, την αχτιδική επιτροπή και αργότερα και τις υπαχτίδες».

Ο Ζώης Κουτσαύτης γράφει στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα (Ιταλική και Γερμανική Κατοχή)» (Αθήνα 1991) για τον ερχομό του Σταθιού στη Λευκάδα:

«Το δρόμο του αντιστασιακού αγώνα άνοιξε το ΚΚ με τον ερχομό του παλαίμαχου αγωνιστή Στάθη Ζαβιτσάνου (Σταθιού), που ήταν εξόριστος στη Φολέγανδρο και κατάφερε να δραπετεύσει με τη σύγχυση που επικράτησε κατά το σπάσιμο του αλβανικού μετώπου. Πέρασε απ” την Αθήνα και ήρθε σ” επαφή με μερικά παλιά στελέχη του Κόμματος και της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Βρήκε το έδαφος στη Λευκάδα πρόσφορο…

… Ο Σταθιός που γύρισε στο νησί στις 15 με 20 Μάη 1941, έπαιξε αυτόν τον ρόλο (σ.σ. Ο Σταθιός ήταν παράνομος και κρυβόταν και μέσα στην πόλη και στα χωριά, όπως στην Κατούνα στο σπίτι του Γ. Λογοθέτη, στον Αϊ-Πέτρο στο κτήμα του Στάθη Ρομποτή στο «Βαρδάκι», στους Σφακιώτες κλπ.). Το πρόσωπό του ήταν σεβαστό στους κομματικούς κύκλους, μα και στους προοδευτικούς και δημοκρατικούς πολίτες του νησιού. Ύστερα από τις επαφές που είχε, σχημάτισε τη γνώμη ότι πρώτα έμπαινε καθήκον να οργανωθεί το ΚΚ και να οπλιστεί με ιδεολογικό και εθνικό πρόγραμμα. Δεύτερος σκοπός ήταν το άπλωμα της επιρροής του Κόμματος σ” όλα τα στρώματα του λαού και η καθοδήγηση του και ενότητά του σ” ένα εθνικό μέτωπο. Είχε τη σωστή άποψη, ότι χωρίς ένα γερά οργανωμένο κόμμα, δεν θα μπορούσε να προκόψει ο εθνικός αγώνας…»

Εξορία στον Αη-Στράτη. Στην πρώτη σειρά, δεύτερος από αριστερά, ο Στάθης Ζαβιτσάνος (Σταθιός) (Πηγή: Πανταζής Ν. Παπαδάτος)

Ο Τάσος Γ. Κονιδάρης γράφει στο βιβλίο του «Η Λευκάδα στη σκιά του εμφυλίου πολέμου 1943-1947», (Αθήνα 1985) για τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Σταθιού στην ανασυγκρότηση του ΚΚΕ και την ίδρυση του ΕΑΜ στον τόπο μας:

«… Ήδη το Μάη του ’41 είχαν έρθει στη Λευκάδα οι εξόριστοι κομμουνιστές Σταθιός και Γιάννης Γαζής. Τα συνέδρια του ΕΑΜ που οργανώθηκαν κατά το διάστημα 1941 – αρχές 1943 στην πόλη και την Ύπαιθρο κατευθύνονταν κατά βάση απ” αυτούς και τα άλλα στελέχη του ΚΚΕ. Ο χαρακτήρας τους ήταν κομματικός. Τον Οκτώβρη του ’41 σε τοποθεσία των Σκάρων (Νεράϊδα;) πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση-συνέδριο με τον Σταθιό. Πήραν μέρος οι Τάκης Βεργίνης, Κώστας Κοντογιώργης, Αντώνης Καλοκαίρης, Βασίλης Βρεττός, Περικλής Κατσάνος, Στάθης Καλύβας, Σπύρος Φατούρος-Πάπιος, Πανταζής Κοντογιώργης-Μπαλέρτας, Γιώργος Κολυβάς-Κολονέλος, Βαγγέλης Μανωλίτσης, Πανταζής Μανωλίτσης κ.ά…»

Με την απελευθέρωση συλλαμβάνεται στη Λευκάδα και με την κατηγορία του δήθεν παρανόμου εράνου καταδικάζεται σε φυλάκιση ενός χρόνου. Μετά την αποφυλάκισή του συνέχεια εκτοπίζεται στην Ικαρία, Μακρόνησο, Αη-Στράτη, απ” όπου το 1959 μετεκτοπίζεται στην Αθήνα.

Οι αλλεπάλληλες διώξεις και κακουχίες είχαν σαν αποτέλεσμα να υποσκάψουν ανεπανόρθωτα την υγεία του. Πήγε για ιατρικές εξετάσεις και θεραπεία  στη Βουδαπέστη της σοσιαλιστικής τότε Ουγγαρίας, όπου και πέθανε το 1965.

(Πηγή για τη φωτογραφία: ιστολόγιο «Τα κατά Μάρκον» του Μάρκου Νικητάκη)

Η σορός του μεταφέρθηκε από την Ουγγαρία αεροπορικώς στην Αθήνα και απ” εκεί στη  Λευκάδα, όπου και κηδεύτηκε ο παλαίμαχος κομμουνιστής. Ο λευκαδίτικος λαός τίμησε τον Σταθιό Ζαβιτσάνο σ” ένα πραγματικό λαϊκό προσκύνημα. Με επικεφαλής τη φιλαρμονική Λευκάδας, η οποία παιάνιζε πένθιμα εμβατήρια, η κηδεία ξεκίνησε από την παραλία, διέσχισε το κεντρικό πεζόδρομο της πόλης και κατέληξε στην μητρόπολη. Τον νεκρό αποχαιρέτησε  εκ μέρους του κόμματος της ΕΔΑ ο πρώην βουλευτής Λευκάδας, γιατρός Ξενοφώντας Γρηγόρης. Για τους αγώνες του μίλησαν ο Λευκαδίτης δικηγόρος Ζώης Κουτσαύτης, ο Κανέλλος και δύο νεολαίοι, που στάθηκαν ιδιαίτερα στη σεμνή μορφή του λαϊκού αγωνιστή τονίζοντας ότι το παράδειγμά του θα έπρεπε να γίνει υποθήκη για την νεολαία του νησιού στους αγώνες της για δημοκρατία και ελευθερία.

Πηγή:
Πανταζής Ν. Παπαδάτος, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας, Αθήνα 1982
Ζώης Τ. Κουτσαύτης, Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα (Ιταλική και Γερμανική κατοχή), Αθήνα 1991
Τάσος Γ. Κονιδάρης, Η Λευκάδα στη σκιά του εμφυλίου πολέμου 1943-1947, Αθήνα 1985
Εφημερίδα «Ο Νέος Ριζοσπάστης», Φύλλο της Τρίτης 29 Αυγούστου 1933
Τοπικές -μάλλον- εφημερίδες της Λευκάδας