25 Ιούνη 1948: Δυο Λευκαδίτες εκτελεσμένοι στο Γουδί μετά τη δίκη-παρωδία του Ναυτικού

Οι στρατοδίκες κατά την ώρα της δίκης. Πρακτορείον Ηνωμένων-Φωτορεπόρτερ (Φωτογραφία εξωφύλλου του βιβλίου «Η υπόθεση του Ναυτικού 1944-1948» του Στεφ. Μ. Φίλου – το βιβλίο έχει υποστεί φθορές)

Η περίφημη Δίκη του Ναυτικού. Μια δίκη παρωδία που κράτησε 33 ολόκληρες μέρες. Οι κατηγορούμενοι αρκετές δεκάδες (119). Η κατηγορία παράβαση δήθεν των διατάξεων του Γ΄ Ψηφίσματος. «Ήταν μια σκευωρία κακοστημένη, για την οποία ψάχνανε να βρουν ενόχους, κατηγορίες, ψευδομάρτυρες για να στηρίξουν το σαθρό κατηγορητήριό τους… Όλοι διαισθάνονταν το μεγάλο ψέμα και όλοι μένανε άφωνοι μπροστά σ΄ αυτό, καθώς και στο φανταστικό παραπεμπτικό βούλευμα, που είχαν συντάξει οι τότε δικαστικές στρατιωτικές αρχές του παρακράτους και της υποτέλειας¹.»

Οι κατηγορούμενοι ναυτικοί στο εδώλιο (Φωτογραφία: Αφοί Μεγαλοοικονόμου)

Η σκευωρία στήθηκε και εφαρμόστηκε με συλλήψεις και φρικτά βασανιστήρια που διαρκούσαν μερόνυχτα, εβδομάδες και μήνες μέχρις ότου αποσπαστούν οι «ομολογίες» που θα στήριζαν το κατηγορητήριο. Ως τα τέλη Μαρτίου του 1948 ο αριθμός των συλληφθέντων ξεπέρασε τους 200. Οι βασανιστές και οι προϊστάμενοί τους, ζητούσαν ομολογίες από τους κρατούμενους για σαμποτάζ, κατασκοπεία, οργάνωση κομμουνιστών στο Ναυτικό. Οι «ομολογίες» τελικά αποσπάστηκαν μετά από τρομερά και φρικτά βασανιστήρια.

Σκηνές από βασανιστήρια κ.τ.λ. κρατουμένων (Σκίτσο Α.Ν. Φουντουκλή, ανθυποπλοιάρχου Π.Ν., που το σχεδίασε ως κρατούμενος στις φυλακές ΑΒΕΡΩΦ την άνοιξη του 1948 πριν εκτελεσθεί στο Γουδί)

Η απόφαση καταδίκαζε σε θάνατο 40, σε ισόβια 21, σε 10ετή κάθειρξη 9, σε φυλάκιση 2 ετών 9, και απάλλαξε 35 περίπου. Από την διαδικασία αποδείχτηκε ότι δεν υπήρξε καν υπόθεση οργάνωσης συνωμοσίας στο Ναυτικό για δολιοφθορές σε πολεμικά σκάφη όπως ήθελαν να παρουσιάσουν οι εμπνευστές και οι δημιουργοί της δίκης αυτής. Η όλη υπόθεση ήταν μια κακοφτιαγμένη και φανταστική ιστορία «περί Κομμουνιστικού κινδύνου», για να τρομοκρατηθεί η Κοινή Γνώμη, να διαμορφωθεί ανάλογο πνεύμα και ψυχολογία στα στελέχη του Ναυτικού και γενικότερα στα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων.

Τα μέλη του Εκτάκτου Στρατοδικείου και οι συνήγοροι υπερασπίσεως των κατηγορουμένων κατά την ώρα του δικαστηρίου (Φωτογραφία: Πρακτορείο Ηνωμένων-Φωτορεπόρτερ)

«Είναι μία οδυνηρή ιστορία, αλλά θεωρώ ότι είναι χρήσιμο και σωστό να γίνει πλατιά γνωστή στον ελληνικό λαό, ιδιαίτερα στην νεολαία αλλά και στα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων. Να γνωρίσουμε όλοι ότι οι ήρωες, οι μάρτυρες και οι αγωνιστές καταδικάστηκαν από ανάξιους. Αυτοί που είχαν πάρει παράσημα στον πόλεμο καταδικάστηκαν από εκείνους που δεν πολέμησαν ποτέ².»

Ημέρα Παρασκευή. Ώρα 5.45 το πρωί. Γουδί. Είκοσι (20) από τους σαράντα καταδικασθέντες σε θάνατο εκτελούνται. «Τα παραγγέλματα «επί σκοπόν», πυρ, οι τριγμοί της σκανδάλης, το σφύριγμα των σφαιρών, η ομοβροντία. Είκοσι πτώματα κείνται εκτάδην…³».

Ο «συνήθης τόπος εκτελέσεως» στο Γουδί. Εδώ τουφεκίστηνα ξημερώματα 25ης Ιουνίου 1948, οι 20 του ναυτικού. (Φωτογραφία Π. Πουλίδη)

Ανάμεσα στους εκτελεσμένους δυο συντοπίτες μας Λευκαδίτες: ο Υποπλοίαρχος Μηχανικός Γεώργιος Κ. Γουρζής, από την Κατούνα Λευκάδας και ο ναύτης Κωνσταντίνος Ε. Γιαννούτσος, από τον Καστό Λευκάδας. Μια ιστορία άγνωστη σε πολλούς. Μια ιστορία που δεν διδάσκεται στα σχολεία.

Γεννήθηκε στην Κατούνα Λευκάδας το 1910. Γιος Γυμνασιάρχη. Έτυχε άριστης αγωγής και μόρφωσης. Φοίτησε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, από την οποία εξήλθε ως σημαιοφόρος. Στη συνέχεια φοίτησε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, από το οποίο πήρε το πτυχίο του πολιτικού μηχανικού. Ήταν Υποπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού και ένας από τους πιο μορφωμένους αξιωματικούς του. Μιλούσε τρεις γλώσσες, Γερμανικά, Ιταλικά και Αγγλικά και ήταν στην ειδικότητά του ο μοναδικός στο Ναυτικό. Πολέμησε κατά τη διάρκεια του 1940. Ο αδελφός του Θωμάς Γουρζής, δικηγόρος παρ΄ Αρείω Πάγω, έφεδρος υπολοχαγός, έπεσε στ΄ Αλβανικό μέτωπο.

Τίμιος άνθρωπος, φλογερός πατριώτης και θαρραλέος αγωνιστής. Αυτές του οι αρετές τον έφεραν στην πρωτοπορία του αντιστασιακού κινήματος του Ναυτικού στη Μέση Ανατολή, όπου υπέστη απηνείς διώξεις για τη δράση του. Μετά την απελευθέρωση αποτάχθηκε από το Πολεμικό Ναυτικό και το 1948 κατηγορήθηκε, ότι ήταν ο Γραμματέας της ΚΟΒΝ (Κομμουνιστική Οργάνωση Βασιλικού Ναυτικού). Πιάστηκε και καταδικάστηκε στην περίφημη δίκη του Ναυτικού το 1948 και εκτελέστηκε μαζί με άλλους 19 αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και ναύτες του Πολεμικού Ναυτικού.

Από τον Καστό Λευκάδας. Ναύτης. Είχε συμμετάσχει στην Εθνική Αντίσταση. Ήταν μάγειρας στο Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά. Καταδικάστηκε σε θάνατο στην περίφημη δίκη του Ναυτικού το 1948 και εκτελέστηκε στις 25 Ιούνη 1948 στο Γουδί, μαζί με τον Γιώργο Γουρζή και 18 ακόμη αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και ναύτες του Πολεμικού Ναυτικού.

(Δεν μπορέσαμε να συλλέξουμε περισσότερα στοιχεία. Ούτε επίσης αναφέρεται στο βιβλίο του Στέφανου Φίλου κάτι περισσότερο. Νέοι σε ηλικία Καστιώτες, που είχαμε μια συνομιλία, φαίνεται να αγνοούν το περιστατικό. Οι υποσχέσεις επίσης ότι θα ρωτούσαν τους παλιότερους, που ίσως θυμούνται, δεν ευοδώθηκαν. Αν γνωρίζει κάποιος ας μας γράψει.)

Το παραπεμπτικό έγγραφο προς το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών (βάση του Γ΄ Ψηφίσματος) του ναυάρχου Σακελλαρίου, υπουργού των Ναυτικών, ανέφερε:

«… Υπηρέτησα προ του 1943 στη Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Αθήνα. Ο αδελφός μου σκοτώθηκε στο Αλβανικό μέτωπο και ότι η οικογένειά μου ήταν πάντοτε συντηρητικών αρχών και ανήκε στο Λαϊκό Κόμμα (Ο πατέρας του, Κωνσταντίνος Γουρζής, γυμνασιάρχης, το 1918 ως καθηγητής του γυμνασίου Λευκάδας καταδικάστηκε από το εκεί στρατοδικείο για τα φρονήματά του σε δέκα χρόνια φυλακή και απολύθηκε από την υπηρεσία). Στη συνέχεια λέγει, ότι το 1943 πίστεψε, όπως όλοι οι Έλληνες, στο ΕΑΜ, ως απελευθερωτική οργάνωση και αποκρούει την κατηγορία ότι υπήρξε ιδρυτής της ΚΟΒΝ στο σώμα που υπηρετούσε, δεν εμύησε κανέναν…».

Συζήτηση (Σκίτσο Α.Ν. Φουντουκλή)

«Οι μελλοθάνατοι περνούν στο απομονωτήριο των φυλακών «ΑΒΕΡΩΦ», τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους με αγωνία και θάρρος. Συνάμα ο καθένας απ΄ αυτούς εκφράζει με τον τρόπο του τις τελευταίες επιθυμίες του. Άλλος συνθέτει ποιήματα, άλλος γράφει επιστολές σε φίλους και συγγενείς, άλλος συντάσσει τη διαθήκη του κ.τ.λ. Και είναι να θαυμάζει κανείς τα γραπτά αυτά μνημεία και το ψυχικό τους μεγαλείο. Και σαν υπεύθυνα κοινωνικά άτομα μας κληροδότησαν υπέροχες υποθήκες από τον έντιμο βίο τους.

Τα κείμενα αυτά, που κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε τα παραθέτουμε στη συνέχεια αυτούσια, για να γνωρίσουν οι αναγνώστες και οι επερχόμενες γενεές το ήθος των υπέροχων αυτών ανθρώπων, που χαρακτηρίστηκαν κατά την εμφυλιοπολεμική εκείνη περίοδο ως «μιάσματα» κι εκτελέστηκαν άδικα⁴.»

Στο απομονωτήριο των φυλακών «ΑΒΕΡΩΦ» ο Γιώργος Γουρζής συνέταξε την παραμονή της εκτέλεσής του την ιδιόγραφη διαθήκη του, όπου μεταξύ άλλων αναφέρει (οι υπογραμμίσεις με μαύρα γράμματα είναι δικές μας):

Η ιδιόγραφη διαθήκη του Γιώργου Γουρζή

Και η συνέχεια, όπως την περιγράφει ο συγγραφέας Στέφ. Μ. Φίλος στο βιβλίο του «Η υπόθεση του Ναυτικού 1944-1948» (Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1985), απ΄ όπου έχουμε αντλήσει και τα περισσότερα στοιχεία γι΄ αυτή την ανάρτηση. Η πιο πάνω διαθήκη του Γιώργου Γουρζή απασχόλησε το συγγραφέα στο πλαίσιο υπηρεσιακής του έρευνας τον Οκτώβριο του 1981, που υπηρετούσε ως επιθεωρητής Δ.Ε. στην εκπαιδευτική περιφέρεια Λευκάδας. Αποτέλεσμα της έρευνάς του ήταν και η συγγραφή του εξαιρετικού όντως προαναφερόμενου βιβλίου για τη Δίκη του Ναυτικού, που αποτελεί την πρώτη μέχρι τότε σοβαρή προσπάθεια συστηματικής και ολοκληρωμένης καταγραφής των γεγονότων της ταραγμένης εκείνης εποχής.

Γράφει ο Στέφ. Μ. Φίλος:

«Η διαθήκη του Γεωργίου Κ. Γουρζή δημοσιεύεται και κηρύσσεται κύρια, αλλά δεν ικανοποιείται η τελευταία επιθυμία του διαθέτη. Γιατί το Υπουργείο Παιδείας με το από της 14.10.1953 έγγραφό του προς τον επιθεωρητή δημοτικών σχολείων Λευκάδας δεν εγκρίνει «την αποδοχήν υπέρ του δημοτικού σχολείου Κατούνης κληροδοτήματος του Γεωργίου Γουρζή, δεδομένου ότι ο διαθέτης κατεδικάσθη υπό του Στρατοδικείου και εξετελέσθη δι΄ αντεθνικάς ενέργειας…». Μετά την άρνηση του ΥΠΕΠΘ να αποδεχτεί τη δωρεά του αείμνηστου Γουρζή, οι κληρονόμοι αυτού διένειμαν την περιουσία του και στη συνέχεια την πούλησαν, χωρίς να σεβαστούν την τελευταία επιθυμία του διαθέτη.»

Για την άδικη εκτέλεση των 20 παλικαριών του ναυτικού ασχολήθηκε τόσο ο ελληνικός τύπος όσο και ο ευρωπαϊκός, όπως π.χ. «Τα Γαλλικά γράμματα» (Les Lettres Françaises). Γράφει για τη μακάβρια σκηνή της εκτέλεσης ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» Ε. Θωμόπουλος, που την είχε παρακολουθήσει:

«… Δεν είναι ακόμη 5 πρωινή και τα εξαιρετικά μέτρα τάξης έχουν ήδη εκδηλωθεί. Τα συναντάμε καθώς διασχίζουμε τη «γραμμή πορείας», που μας έχει δοθεί από τα μέσα της λεωφόρου Αλεξάνδρας μέχρι το πεδίον των εκτελέσεων… Ο τόπος είναι γνωστός και ο ίδιος. Ο μικρός άδεντρος λόφος δεξιά του παρεκκλησίου των έξι πολιτικών. Σ΄ αυτό βρίσκονται πολύ νωρίτερα τα πενταμελή εκτελεστικά αποσπάσματα, δύναμη χωροφυλακής και αντιπροσωπείες των σωμάτων Ασφαλείας… Αλλ΄ είναι 5.15΄ και ο ήλιος έχει φωτίσει και χρυσώνει τα τοπία. Τα πάντα είναι έτοιμα. Διαβάζεται η απόφαση του Στρατοδικείου. Τα αποσπάσματα έχουν παρουσιάσει όπλα.

Απόσπασμα της ληξιαρχικής πράξης θανάτου. Οι πρώτοι έξι (6) εκτελεσθέντες καταδικάστηκαν ως δολοφόνοι του υπουργού Δικαιοσύνης Χ. Λαδά, οι υπόλοιποι ως σαμποτέρ του Ναυτικού

Οι τελευταίες στιγμές των μελλοθανάτων. Μια σιγή λίγων δευτερολέπτων πρώτα, κι ύστερα το ξέσπασμα της ψυχολογίας και της παραζάλης. Αρχίζουν πρώτοι οι σαμποτέρ του Ναυτικού. Ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο. Ψάλλουν δυνατά και πολλές στροφές. Το πράγμα παρατείνεται με πρωταγωνιστές στο τραγούδι τον Παναγάκο, τον Κοτσιανά και το Χαρκιανάκη. Κινεί μόλις τα χείλη του και είναι αβέβαιο αν τραγουδά, ο «κόκκινος κυβερνήτης» Γουρζής… Τα πενταμελή αποσπάσματα έχουν υψώσει τις κάνες τους. Δυο από τους σαμποτέρ πιάνουν τα άσπρα κοντά τους παντελόνια. Ο Γουρζής βλέπει προς τα κάτω. Τα πάντα κατόπιν γίνονται με την ταχύτητα της αστραπής. Τα παραγγέλματα «επί σκοπόν», πυρ, οι τριγμοί της σκανδάλης, το σφύριγμα των σφαιρών, η ομοβροντία…».

Στη δίκη του Ναυτικού είχαν παραπεμφθεί δύο ακόμη Λευκαδίτες: Ο Θερμός Ιωάννης του Γεωργίου, Σημαιοφόρος του Β.Ν. και ο Β.Α. , υποκελευστής, από τον Πόρο Λευκάδας, «ο οποίος την τελευταία στιγμή είχε μεταβληθεί με τις ευλογίες του Στρατοδικείου από κατηγορούμενος σε κατήγορο⁵.»

Ακολούθησε αναθεώρηση της δικής όπου περιορίστηκε σε μικρή μείωση ποινών, και αργότερα επανήλθαν στην ενεργό δράση (το 1951) από τον ίδιο ουσιαστικό διώκτη τους τον Σακελλαρίου. Αποφυλακιστήκαν οι υπόλοιποι καταδικασθέντες με τους νόμους 2057 και 2058/1952 της κυβέρνησης Πλαστήρα που αφορούσαν χιλιάδες φυλακισμένους πατριώτες. Όλοι προσέφυγαν δικαστικά για την αποκατάστασή τους δεν ικανοποιήθηκαν ποτέ. Παρέμειναν με την ρετσινιά του σαμποτέρ και ποτέ δεν κατάφεραν να αποκατασταθούν στην υπηρεσία, να διορισθούν στο δημόσιο ή να προσληφθούν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις γιατί τους συνόδευε το στίγμα του σαμποτέρ.

Τελικά τα θύματα της δίκης του Ναυτικού, αποκαταστάθηκαν με τον Νόμο 1489/84 ηθικά και υλικά (παρά τις αντιδράσεις της Ν.Δ.). [Δες εδώ (άρθρο 22-28)]. Δυο μήνες αργότερα δημοσιεύθηκε, σύμφωνα με το άρθρο 28 του παραπάνω Νόμου, η αποκατάσταση μετά από 37 ολόκληρα χρόνια των Αξιωματικών και Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού. Ο Υποπλοίαρχος (Μ) Γεώργιος Γουρζής προήχθη στο βαθμό του Πλοιάρχου.
______________________________
¹ Στέφ. Μ. Φίλος, Η υπόθεση του Ναυτικού 1944-1948, σελ. 101 Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1985.
² Νίκος Τζοβλάς – Απόστρατος αξιωματικός Πολεμικού Ναυτικού, Μέλος της Κίνησης για την Εθνική Άμυνα, (30/5/2009) [Δες εδώ: Η υπόθεση του Ναυτικού – Ο αντικομουνισμός 1944-1948]
³ Εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» 26.06.1948
⁴ ό.π. στο 1., σελ. 127
⁵ ό.π. στο 1., σελ. 107
_______________________________________________________________________
Πηγές:
Στέφ. Μ. Φίλος, Η υπόθεση του Ναυτικού 1944-1948, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1985
Πανταζής Ν. Παπαδάτος, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982
Χειρόγραφο Λογοθέτη, Λευκάδα 1988 [αδημοσίευτο].

Οι φωτογραφίες, όπως και τα περισσότερα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Στέφανου Φίλου.