Η Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή – Μέρος 8ο

Η «Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή» είναι η ιστορία του μπάρμπα-Λία του Λάζαρη και του γιου του Θοδωρή, συνεργάτη και συνοδοιπόρου του μπάρμπα-Λία και συγγραφέα του παρόντος πονήματος, που περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά και πολλές αναφορές στην δύσκολη, ιδιαίτερα για την Αριστερά, εποχή εκείνη.

Ο μπάρμπα-Λίας και ο γιος του ο Θοδωρής ήταν οι πρώτοι πλανόδιοι κινηματογραφιστές στην ύπαιθρο, και όχι μόνο, της Λευκάδας.

Συνέχεια από το 7ο Μέρος

1965: Μετά τις γιορτές πήγαμε στο Ξηρόμερο. Είχαμε πια αργανωθεί καλά. Με δύο «κινητές» μηχανές «οργώναμε» την περιοχή, ενώ την μόνιμη στην Κατούνα τη δούλευε ένας νεαρός φίλος. Μας δίνεται πλέον η δυνατότητα να συνεργαζόμαστε και με μεγάλα «κινηματογραφικά γραφεία»: Φίνος Φιλμ, Καραγιάννης-Καρατζόπουλος, Δαμασκηνός-Μιχαηλίδης, Κλακ Φιλμ που είχε τις πιο πολλές εμπορικές ταινίες με τον Νίκο Ξανθόπουλο, Τέλης Γεωργιάδης που «εκμεταλευόταν» τις ταινίες το αδελφού του Βασίλη Γεωργιάδη, Ντίμης Δαδήρας άντρας της αείμνηστης Γκιζέλας Ντάλι… Ο μακαρίτης ο Δαδήρας είχε στην είσοδο του γραφείου του μεγάλη αφίσα -έπιανε όλη τη πόρτα- με ημίγυμνη τη Γκιζέλα, σύμβολο του σεξ τότε. Σε «τράβαγε», λοιπόν, η αφίσα να μπεις στο γραφείο. Αξιόλογα ακόμη «γραφεία» με τα οποία έχουμε συνεργασία: Σκούρας Φιλμ, Αφοί Ρουσσόπουλοι – Λαζαρίδης – Σαρρής – Ψαράς, Αφοί Κυριακόπουλοι, Άνζερβος που εκτός από ελληνικές εμπορικές ταινίες είχε και την αποκλειστικότητα των σοβιετικών· αξέχαστη θα μου μείνει η σοβιετική ταινία «Ουράνιο Τόξο».¹ Στο μεταξύ ο Θανάσης Βέγγος, γαμπρός Λευκαδίτης, εκτός από ηθοποιός γίνεται και παραγωγός ταινιών, και συνεργαζόμαστε και με τον ίδιο. Ο αείμνηστος κωμικός μας είχε στο γραφείο του, στην «εκμετάλλευση» τον μπατζανάκη του Κώστα Φίλιππα. Πολλές φορές συναντούσα εκεί και τον ίδιο τον Βέγγο· όπως παρουσιάζεται στις ταινίες, έτσι ήταν και στη ζωή: αεικίνητος, δραστήριος, καλοσυνάτος και με χιούμορ.

Από τις παλιές κινηματογραφικές μηχανές του Λία και Θοδωρή Λάζαρη

Τον Μάη πάμε στην Αθήνα με τον Γεράσιμο Χαλκιόπουλο – Γκούμα να μετάσχουμε στην πορεία ειρήνης.² Θα ερχόταν και ο αείμνηστος Γεράσιμος Καλαφάτης, αλλά τελικά έμεινε να διοργανώσει την εδώ πορεία ειρήνης από Σφακιώτες μέχρι την πόλη.³ Φτάνοντας στην Αθήνα, αμέσως από το ΚΤΕΛ με άλλο αυτοκίνητο, συμπτωματικά λευκαδίτικο, πηγαίνουμε στον Μαραθώνα. Εκεί συναντούμε μια πραγματική ειρηνική, συντροφική και πανηγυρική ατμόσφαιρα. Όλη νύχτα φτιάχναμε αφίσες και άρματα. Επιτροπές από όλα τα μέρη της Ελλάδας συναγωνίζονταν για την καλύτερη δημιουργία. Αληθινός οργασμός. Τα χαράματα η Άσπα Παπαθανασίου απήγγειλε το «Κατάρα στον πόλεμο» και μετά ξεκινήσαμε. Ανταμώνω με τον Θανάση Καλαφάτη. Στη διαδρομή μας έραιναν με λουλούδια. Όσο πλησιάζαμε στην Αθήνα, τόσο μεγάλωνε η πορεία. Στον τερματισμό μας «μάντρωσαν» στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, για να μη γίνει ανοιχτή συγκέντρωση. Γεμίζουν ασφυκτικά το φήπεδο και οι γύρω δρόμοι. Απευθύνουν χαιρετισμούς αντιπρόσωποι Επιτροπών Ειρήνης από την Ελλάδα και από πολλά μέρη του εξωτερικού. Ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη μου η αντιπρόσωπος της Επιτροπής Ειρήνης των ΗΠΑ. Σε σπαστά ελληνικά βροντοφώναξε: «Έξω οι Αμερικανοί από όλες τις χώρες!». Το γήπεδο σείεται. Μετά τη Μαραθώνια Πορεία βρίσκουμε τη δύναμη και χοροπηδάμε. Ανεμίζω το πουλόβερ μου. Στιγμές συγκλονιστικές, στιγμές ανεπανάληπτες. Όποτε τις αναλογίζομαι η καρδιά μου σκιρτά, τα μάτια μου βουρκώνουν.

Πορεία Ειρήνης από τους Σφακιώτες στη Λευκάδα το 1965. Διακρίνονται μεταξύ άλλων οι: Αριστείδης Σούνδιας (Γαδής), Κώστας Κολυβάς (Μπερδεμπές), Θεοδώρα Κολυβά, Νίκη Βλάχου

Επιστροφή στη Λευκάδα, επιστροφή στην κινηματογραφική δράση. Στο Ξηρόμερο ήδη έχουν αρχίσει τα καπνά. Κόβεται λοιπόν η κίνηση και η δραστηριότητά μας στην Αιτωλοακαρνανία περιορίζεται στα παράλια. Παίζαμε στον Μύτικα στην αυλή του Γιάννη του Τζεφρόνη. Η αυλή ήταν συνάμα και δρόμος τον οποίο κλείναμε. Στην μια άκρη βάζαμε την οθόνη, το πανί, και στην άλλη τη μηχανή. Η αυλή-δρόμος καλυπτόταν από θεατές. Μεγάλες οι εισπράξεις, αφού στον Μύτικα ήταν και πολλοί που έκαναν διακοπές, κυρίως Αγρινιώτες. Ανάλογη δουλειά είχαμε και στη Ζαβέρδα. Παίζαμε στην παραλία, μπροστά στο καφενείο του Βασίλη Τσιδήμα.

Ακόμα παίζαμε στο Μοναστηράκι, στο καφενείο του αείμνηστου Παύλου Κασόλα και στο Θύριο στην αυλή του Δημητράκη Κομποτιάτη. Το Μοναστηράκι και το Θύριο δεν είχαν μόνο μεγάλη παραγωγή καπνού· είχαν και βαμβακοκαλλιέργεια… Μετά το Πάσχα παίζαμε κυρίως στη Λευκάδα, στα παράλια, από Λυγιά έως Βασιλική, αλλά και στα ορεινά, Καρυά, Σφακιώτες, Αγ. Πέτρο, Σύβρο, Εξάνθεια, Δρυμώνα, Καλαμίτσι… Τα ορεινά χωριά είχαν κι αυτά κίνηση το καλοκαίρι γιατί τα επισκέπτονταν οι ντόπιοι ξενιτεμένοι αλλά και κάποιοι ξένοι. Γυρίζοντας στα Λαζαράτα από το Δρυμώνα, όπου πήγαινα μια φορά την εβδομάδα, κάθε φορά έπεφτα σε πλήθος λαγών και πάντα «χτυπούσα» και κάποιον. Σήμερα εξαφανίστηκαν οι λαγοί, θύματα και αυτοί των φυτοφαρμάκων και της ασέλγειας πάνω στο φυσικό περιβάλλον.

Τέλη Μάη με την έμπνευση και τη βοήθεια του ξαδέλφου μου και συντρόφου Ποσειδώνα Λογοθέτη φτιάχνουμε θερινό κινηματογράφο στη Λυγιά, δίπλα από το σπίτι του Ευσταθίου Φωτεινού – Καραπάνου. Στον κινηματογράφο δώσαμε το όνομα «Τατιάνα», από τη μεγάλη πρωταγωνίστρια του σοβιετικού κινηματογράφου Τατιάνα Σαμοΐλοβα.⁴ Παίξαμε σπουδαίες ταινίες ποιοτικές και εμπορικές συνάμα, όπως «Στέλλα», «Αντιγόνη», «Ηλέκτρα», «Τα κόκκινα φανάρια», «Η αυλή των θαυμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλη, «Συνοικία το όνειρο», «Ποτέ την Κυριακή», «Η κάλπικη λίρα», «Ο Ζορμπάς», «Για Κούμπα», «Γη ποτισμένη με ιδρώτα», «Ο αληθινός φασισμός», «Τα παιδιά των Παρτιζάνων», «Το γράμμα που δεν εστάλη ποτέ»… Ακόμα παίξαμε τις ταινίες των δημοφιλών Ξανθόπουλου και Βέγγου.

Είχα στο μεταξύ εξασφαλίσει ένα ντοκιμαντέρ με συναυλία του Θεοδωράκη στο Δημοτικό Πειραιώς. Το ανέφερα μια βραδιά σε μερικούς φίλους επαγγελματίες, και μου είπαν να το βάλω στο δεύτερο μέρος της ταινίας, για να το προλάβαιναν. Έτσι και έγινε. Αντί λοιπόν οι θεατές να δουν τη συνέχεια του έργου, βλέπουν τον Θεοδωράκη να διευθύνει «Η ζωή τραβά την ανηφόρα». Οι περισσότεροι χειροκροτούν. Μερικοί θίχτηκαν και άρχισαν να φωνάζουν. Σταμάτησα την προβολή και τους είπα να πάρουν πίσω τα εισιτήριά τους. Στο ταμείο ήταν ο Ποσειδώνας. Κανείς δεν πήρε πίσω το εισιτήριό του και η προβολή συνεχίστηκε κανονικά.

Μετά τις 15 Ιουλίου, λόγω της «αποστασίας» και της πτώσης της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, «έβραζε» όλη η Ελλάδα και «καιγόταν» η Αθήνα. Εγώ πηγαινοερχόμουν τακτικά στην Αθήνα για ταινίες. Τότε γνώρισα και πολλούς συντρόφους που δούλευαν στα κινηματογραφικά γραφεία. Ανάμεσά τους ο Νίκος Κυριακίδης⁵ που δούλευε στη Σπέντζος Φιλμ, άνθρωπος αυστηρός, βλοσυρός αλλά αδέκαστος, ακέραιος. Ο μόνος που δεν «λαδωνόταν», για να εξασφαλίσω καλύτερο νοίκι στις ταινίες. Μάλιστα ο Κυριακίδης ήλθε παραμονές των εκλογών του 1981 και μίλησε στην κεντρική πλατεία Λευκάδας ως στέλεχος του ΚΚΕ. Μας δόθηκε, λοιπόν, η ευκαιρία να γνωριστούμε από κοντά.
_________________________________
¹ Μια ταινία του 1943, που έγινε η μεγαλύτερη μεταπολεμική επιτυχία του σοβιετικού κινηματογράφου. Όταν προβλήθηκε στις αίθουσες των κινηματογράφων, εκατομμύρια θεατές περίμεναν υπομονετικά σχηματίζοντας ατέλειωτες και απίστευτες ουρές έξω από τους κινηματογράφους, για να δουν αυτό το συγκλονιστικό χρονικό του μαρτυρίου και του αγώνα ενός ουκρανικού χωριού ενάντια στους Γερμανούς που το είχαν καταλάβει. Η ταινία τιμήθηκε με τα βραβεία «Λένιν» και «Στάλιν» και αγαπήθηκε πολύ από το σοβιετικό και διεθνές κοινό. Το σενάριο έγραψαν οι Μαρκ Ντονσκόι και Βάντα Βασιλέφσκαγια. Πρωταγωνιστούν οι Ναταλία Ούλβι και Νίνα Αλίσοβα.
² Η Γ΄ Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης έγινε στις 23 Μάη 1965
³ Η πορεία ειρήνης στη Λευκάδα διοργανώνονταν από τους Σφακιώτες μέχρι την πόλη της Λευκάδας. Δες εδώ.
⁴ Έφυγε από τη ζωή το Μάη του 2014. Ήταν κόρη του σοβιετικού ηθοποιού Εβγκένι Σαμοΐλοφ. Γεννήθηκε το 1934 στο Λένινγκραντ και σπούδασε μπαλέτο πριν αρχίσει τη σταδιοδρομία της στο θέατρο, όπως ο πατέρας της. Το 1957 υποδύθηκε το ρόλο της Βερόνικα στην ταινία του Μιχαήλ Καλατόζοφ «Όταν περνούν οι γερανοί», η οποία χαιρετίστηκε από τη διεθνή κριτική σε σημείο να γίνει η μοναδική ρωσική και σοβιετική ταινία που τιμήθηκε ποτέ με το Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ των Καννών (το 1958).
⁴ Ο Νίκος Κυριακίδης γεννήθηκε το 1920 στην Αθήνα. Το 1941 έγινε μέλος του ΚΚΕ και μέσα από τις γραμμές του συμμετείχε δραστήρια στη διαμόρφωση της ΕΑΜικής Αντίστασης κατά της τριπλής Κατοχής. Το 1944 συνελήφθη σε μπλόκο, βασανίστηκε στην Ασφάλεια και καταδικάστηκε από στρατοδικείο σε είκοσι χρόνια φυλακή. Τον Μάρτη του 1947 εξορίστηκε στις Ράχες Ικαρίας απ΄ όπου απέδρασε τον Αύγουστο του ίδιου έτους και εντάχθηκε στον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος. Τον Φλεβάρη του 1948 συνελήφθη εκ νέου, βασανίστηκε, αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση μετάνοιας και εξορίστηκε στη Μακρόνησο, στο σύρμα του 1ου Τάγματος. Αργότερα στη Γυάρο και στον Αη Στράτη. Το 1954 μετά από προσωρινή άδεια πέρασε ξανά στην παρανομία και στη δουλειά της ΚΟ Αθήνας. Η οργάνωση στην οποία δούλευε παρά την απόφαση της 8ης Ολομέλειας της ΚΕ το 1958 δεν διαλύθηκε και συνέχιζε να δρα μέχρι το 1962. Με την επιβολή της δικτατορίας τον Απρίλη του 1967 πέρασε στην παρανομία και πήρε μέρος στην ανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών δυνάμεων στην Αθήνα. Ανάλαβε γραμματέας του οργάνου της ΚΟΑ που εξέδιδε την «Αδούλωτη Αθήνα». Τον Οκτώβρη του 1967 συνελήφθη, βασανίστηκε και εξορίστηκε στο Παρθένι της Λέρου. Το 1968 υπερασπίστηκε τις αρχές του ΚΚΕ, τάχθηκε υπέρ των αποφάσεων της 12ης Ολομέλειας κατά της οπορτουνιστικής ομάδας. Το 1973 εντάχθηκε και πάλι στην παράνομη οργάνωση του ΚΚΕ ως μέλος του Γραφείου του Κλιμακίου. Στο 9ο , 10ο και 11ο Συνέδριο εκλέχθηκε μέλος της ΚΕ. Στο 9ο Συνέδριο εκλέχθηκε αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ. Από το 14ο έως το 16ο Συνέδριο εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Οικονομικού Ελέγχου.