Η Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή – Μέρος 9ο

Η «Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή» είναι η ιστορία του μπάρμπα-Λία του Λάζαρη και του γιου του Θοδωρή, συνεργάτη και συνοδοιπόρου του μπάρμπα-Λία και συγγραφέα του παρόντος πονήματος, που περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά και πολλές αναφορές στην δύσκολη, ιδιαίτερα για την Αριστερά, εποχή εκείνη.

Ο μπάρμπα-Λίας και ο γιος του ο Θοδωρής ήταν οι πρώτοι πλανόδιοι κινηματογραφιστές στην ύπαιθρο, και όχι μόνο, της Λευκάδας.

Συνέχεια από το 8ο Μέρος

Στα Ιουλιανά, τώρα, έτυχε να βρίσκομαι στην Αθήνα. Η Αστυνομία μας χτύπησε με βόμβες μολότοφ στην πλατεία Κλαυθμώνος. Την άλλη μέρα βλέπω στα γραφεία της Νεολαίας Λαμπράκη, Πειραιώς 1, κοντά στην Ομόνοια, αφίσες ότι το τραγικό θύμα της επίθεσης της Αστυνομίας ήταν ο αείμνηστος Σωτήρης Πέτρουλας.¹

Από τις παλιές κινηματογραφικές μηχανές του Λία και Θοδωρή Λάζαρη

Στο διάστημα της παραμονής μου στην Αθήνα μου δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσω λίγο και τις δίκες των εφημερίδων Αθηναϊκή, Ελευθερία και Αυγή, που δεν συμβιβάστηκαν με τους αποστάτες. Ανέβαλα μάλιστα για δύο μέρες την επιστροφή μου στην Λευκάδα, για να παρακολουθήσω την κηδεία του Πέτρουλα. Ήταν μια λαοθάλασσα από την Μητρόπολη μέχρι το Α΄ Νεκροταφείο. Επί της Μητροπόλεως βρισκόταν το Υπουργείο Εσωτερικών και Δημοσίας Τάξεως· υπουργός ο συμπατριώτης μας ναύαρχος Ιω. Τούμπας². Τα συνθήματα συντάραζαν την Αθήνα: «Μητσοτάκη κάθαρμα, δολοφόνε Τούμπα!». Είχα κυριολεκτικά συγκλονιστεί. Αυτές οι στιγμές με ατσάλωναν ακόμη περισσότερο.

Στη Καρυά, το πιο αγαπημένο χωριό μετά τα Λαζαράτα, οι αείμνηστοι Στράτος Θεράπος και Γιάννης Δουβίτσας καθώς και η Σταμάτα Βρεττού, όλοι τους τότε φοιτητές, φέρνουν το συμφοιτητή τους Αποστόλη Μπέσα, πρόεδρο της ΕΦΕΕ, να μιλήσει για τα Ιουλιανά. Η αστυνομία δεν δίνει άδεια για συγκέντρωση στην πλατεία, κι έτσι η ομιλία γίνεται στο καφενείο του μακαρίτη του Νιόνιου του Ρεκατσίνα-Ψαρού.

Η πλατεία Καρυάς το 1958 (Φωτογραφία του Δημ. Χαρισιάδη)

Δεν υπήρχε μεγάφωνο και έβγαλα τα μεγάφωνα από τον κινηματογράφο. Καθόμουν μάλιστα δίπλα από τον Μπέσα κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, κρατώντας το μικρόφωνο. Κόσμος πολύς γεμίζει την αίθουσα και έξω τον δρόμο και την πλατεία. Εγώ βεβαίως «πλήρωσα» τη στάση-συμπεριφορά μου, που φυσικά δεν ήταν (μόνο) «τρέλα» της νιότης, αλλά και κατάθεση ψυχής. Αρχίζουν σωρηδόν μηνύσεις σε βάρος μου για «ψύλλο-πήδημα». Όμως «πήραμε στον λαιμό μας» και τον Λάκη Σταματέλο-Κέκο, ιδιοκτήτη του Ξενοδοχείου ΙΟΝΙΟΝ. Ο Λάκης συμπαθούσε τους Λαμπράκηδες -ήταν και προσωπικός φίλος του αείμνηστου Γεράσιμου Καλαφάτη- και πρόθυμα φιλοξένησε τον Μπέσα. Αποτέλεσμα: η αστυνομία τον «έγραφε» κανονικά, Όταν λοιπόν, μας συναντούσε ο Λάκης, μας έλεγε: «Παιδιά, με κάψατε!».

Μέσα στο καλοκαίρι, πάλι ο Στράτος ο Θεράπος, ο Γιάννης ο Δουβίτσας και η Σταμάτα Βρεττού φέρνουν στην Καρυά τον Κερκυραίο Σπύρο Χαλκιά³, που κάνει έκθεση φωτογραφίας στο καφενείο του Γλένη, η «Κληματαριά». Ήταν φωτογραφίες από το μάζεμα της ελιάς στην Κέρκυρα, από την κηδεία του Λαμπράκη και του Πέτρουλα, από τις διαδηλώσεις για τα Ιουλιανά…

Φωτογραφία του Σπύρου Χαλκιά (Πηγή: lamprakides.gr)

Στο καφενείο υπήρχαν και αφίσες από προοδευτικές ταινίες, αφού έπαιζε και ο κινηματογράφος. Ο Διοικητής της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής Νταλαγιώργος στέλνει το χωροφύλακα Ζήση, φόβο και τρόμο της περιοχής, και ειδοποιεί τον Χαλκιά να «επισκεφθεί» την Αστυνομία. Ο αείμνηστος Γιάννης Ρεκατσίνας-Ξαλώνης, γραμματέας της ΕΔΑ Καρυάς, λέει στον Χαλκιά: «Σπύρο, έχεις δικαίωμα να μην πας στην Αστυνομία».

Φωτογραφίες του καλλιτέχνη φωτογράφου Σπύρου Χαλκιά, που ένα από τα αγαπημένα του θέματα ήταν το παιδί (Πηγή: lamprakides.gr)

Ο Χαλκιάς απαντά: «Θα πάω να δώσω μάχη». Σε λίγο φτάνει στην πλατεία ο Διοικητής, που είχε ειδοποιηθεί από τον Ζήση, και ακολουθεί ο εξής διάλογος με τον Ξαλώνη:

– Γιάννη, γιατί επεμβαίνεις στο έργο της Αστυνομίας; Εγώ είμαι υπεύθυνος εδώ.

– Κύριε Διοικητά, εγώ είμαι υπεύθυνος για χίλια άτομα, για την πλειονότητα του χωριού.

– Πάμε πάνω! (η αστυνομία βρισκόταν λίγο πάνω από την πλατεία).

– Εγώ πάνω δεν έρχομαι.

– Κι αν χρησιμοποιήσω βία;

– Και που ξέρεις εγώ τι θα κάμω;

Κάτωχρος ο Διοικητής «τα μαζεύει» και φεύγει. Και πολύ σωστά έπραξε! Είδε ότι τους είχαμε περιστοιχίσει καμιά πενηνταριά άτομα. Εξάλλου και ο ίδιος ο Γιάννης ο Ρεκατσίνας-Ξαλώνης ήταν ένας άντρας δύο μέτρα και αληθινό παλληκάρι.

Την ίδια περίοδο στην Καρυά δίνουμε κινηματογραφική παράσταση, οι εισπράξεις της οποίας ήταν υπέρ του μουσικοφιλολογικού συλλόγου «ΑΠΟΛΛΩΝ». Κάνω το λάθος και αντί να δώσω ρεύμα έξι volt στη λάμπα φωνής δίνω διακόσια είκοσι. Καίγεται η λάμπα, δεν υπάρχει φωνή και ο κόσμος που είχε γεμίσει αδφυκτικά τον χώρο διαμαρτύρεται. Βάζω την εφεδρική λάμπα, καίγεται κι αυτή και μετά καταλαβαίνω το λάθος μου. Ο πρόεδρος του συλλόγου, ο δάσκαλος Ναπολέων Δουβίτσας, αγωνιώντας μου λέει: «Φωνάζει ο κόσμος. Τι θα κάνουμε;». Πάνω στην απελπισία μου, με όπλο την κάποια πείρα που είχα αποκτήσει, σπάω το τζάμι από ένα μοτοσακό, χωρίς να ρωτήσω τίνος ήταν και τοποθετώ τη λάμπα του στη θέση της καμένης. Αποκαθίσταται πλήρως η φωνή και ο κόσμος ξεσπά σε ζητωκραυγές.

Παράλληλα με την κινηματογραφική δραστηριότητα είχα φυσικά και την πολιτική. Στα Λαζαράτα νοικιάσαμε για τα γραφεία της «Νεολαίας Λαμπράκη» το σπίτι όπου για πολλά χρόνια στεγάζονταν ο Σταθμός Χωροφυλακής. Δίπλα έμενε ένας χωροφύλακας. Κάθε Κυριακή απόγευμα ο νωματάρχης με δύο χωροφύλακες στη βεράντα έπιναν τον καφέ τους και «επόπτευαν»… Εμείς οι πιο μεγάλοι δεν τους λογαριάζαμε. Για τους νεολαίους, που φοβούνταν να μπουν στα γραφεία από την είσοδο, βάλαμε στο πίσω μέρος του σπιτιού μια σκάλα και έμπαιναν από το παραθύρι! Στα εγκαίνια των γραφείων μαζεύτηκε πολύ κόσμος. Παρευρέθηκαν ο αείμνηστος ο γιατρός Ξενοφών Γρηγόρης, βουλευτής τότε και ο Τάκης Γεωργάκης, ως Σφακισάνοι, ο Γεράσιμος ο Καλαφάτης, με τον οποίο είμαστε μαζί στο Νομαρχιακό Συμβούλιο καθώς και μέλη της Νομαρχιακής της ΕΔΑ.

Πορεία Ειρήνης. Διακρίνεται στην τρίτη σειρά ο αείμνηστος γιατρός και βουλευτής της ΕΔΑ Ξενοφώντας Γρηγόρης (1) (με άσπρο πουκάμισο και γραβάτα) και δίπλα του ο παπά-Στάθης Κτενάς (2)

Αρκετοί οργανωμένοι Λαμπράκηδες ήταν στον Κάβαλο. Ο Κάβαλος είχε και προπολεμικά πολλούς αριστερούς. Σημειωτέον ότι στο συλλαλητήριο των αμπελουργών του 1935 οι τρεις από τους πέντε συλληφθέντες ως πρωταίτιοι ήταν Καβαλιώτες, οι αείμνηστοι Φώντας Κούρτης ενεργό στέλεχος του ΤΑΟΛ, Θεοδόσης Λιβιτσάνος-Παπαγιάννης αγρότης και Κώστας Λιβιτσάνος δάσκαλος. Οι άλλοι δύο συλληφθέντες ήταν ο αείμνηστος παπα-Στάθης Κτενάς από την Καρυά και ο νεραός τότε Λεωνίδας Φίλιππας, από τον Δρυμώνα· ο Φίλιππας μάλιστα ήταν φαντάρος και βρισκόταν με άδεια στο χωριό. Λίγες μέρες αργότερα, έπειτα από τη λαϊκή κατακραυγή οι συλληφθέντες αφέθηκαν ελεύθεροι.⁴

Οι Φώντας Κούρτης, Θεοδόσης Λιβιτσάνος-Παπαγιάννης και Κώστας Λιβιτάνος οργάνωσαν στο ΚΚΕ, μεταξύ άλλων και τον Γεράσιμο Κάτσενο-Μαμέντα, αδελφό του αείμνηστου γιατρού Χρυσόστομου Κάτσενου. Ο γιατρός ήταν δεξιός, αλλά, ως έντιμος-ηθικός άνθρωπος, συμπαραστάθηκε αργότερα σε πολλούς ΕΑΜίτες. Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο με τον Μιχάλη Γρηγόρη, δικηγόρο, από το Σπανοχώρι. Ο Μιχάλης ξυλοκοπήθηκε άγρια στην Αστυνομία -στις ανοιχτές πληγές του έβαλαν αλάτι- και λιποθύμησε. Ο γιατρός, που κλήθηκε να διαπιστώσει αν ήταν νεκρός, είπε: «Ειδοποιήστε τους δικούς του να τον πάρουν να πεθάνει σπίτι του· είναι ετοιμοθάνατος». Κι έτσι γλύτωσε ο Μιχάλης…

Τον Μαμέντα επί Μεταξά τον κάλεσε η Αστυνομία να «κάνει δήλωση». Ακολουθεί ο διάλογος μεταξύ Διοικητή και Μαμέντα:

– Υπόγραψε!

– Όχι, δεν υπογράφω!

– Τότε θα πιείς το ρετσινόλαδο.

– Το προτιμώ.

– Θα το πιεις όλο!

– Ε, τότε να υπογράψω!

Υπόγραψε, λοιπόν, ο φουκαράς ο Μαμέντας και έπειτα λέει στον αδελφό του: «Γιατρέ, μόλις πάμε στο χωριό θα πω ότι υπέγραψες εσύ για μένα!». Ο Μαμέντας βεβαίως μπορεί να «έκαμε δήλωση», αλλά παρέμεινε αριστερός…

Ο πιο μικρός από τους Λαμπράκηδες ήταν ο μακαρίτης ο Γιώργος ο Ζαβιτσάνος από τον Κάβαλο. Σκοτώθηκε αργότερα, όντας φαντάρος, όταν έπεσε στο Μιτσικέλι το στρατιωτικό αεροπλάνο που μετέφερε στη Λευκάδα τη σορό συναδέλφου του. Η τραγική ειρωνία είναι ότι τη σορό επρόκειτο να τη συνοδεύσει άλλος φαντάρος, αλλά ζήτησε από τον Διοικητή ο Γιώργος να τη συνοδεύσει ο ίδιος, για να δει και τους δικούς του…

Μέσα Αυγούστου γνώρισα από κοντά τον μεγάλο μας ηθοποιό, Λευκαδίτη, Τζαβαλά Καρούσο⁵, που βρισκόταν στο Νυδρί με τον Μίνω Αργυράκη. Ο ηθοποιός βλέποντας ότι ο κινηματογράφος παίζει μια ταινία στην οποία πρωταγωνιστούσε ο ίδιος, ζήτησε να γνωρίσει τον κινηματογραφιστή. Παρουσιάστηκα και αισθάνθηκα δέος μόλις αγκαλιαστήκαμε.

(Συνεχίζεται)
___________________________
¹ Ο Σωτήρης Πέτρουλας γεννήθηκε στο Οίτυλο της Μάνης το 1942 από γονείς αγρότες. Το 1946 η οικογένειά του κατέφυγε στην Αθήνα για να διασωθεί από τη δολοφονική μανία των ένοπλων συμμοριών της Δεξιάς. Ήταν στέλεχος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη και σκοτώθηκε από τα χτυπήματα αστυνομικών το βράδυ της 21ης Ιούλη του 1965. (Δες εδώ).
² Ο Ιωάννης Τούμπας ήταν στρατιωτικός ο οποίος αναδείχθηκε ήρωας πολέμου, φθάνοντας τον βαθμό του αντιναυάρχου ε.α.. Στη συνέχεια υπήρξε πολιτικός, και υπουργός. Διετέλεσε υπουργός Δημόσιας Τάξης και Εσωτερικών από τις 15 Ιουλίου μέχρι τις 20 Αυγούστου του 1965.
³ Ο Σπύρος Χαλικιάς γεννήθηκε στους Καρουσάδες της Κέρκυρας, το 1927. Αγωνιστής, Μακρονησιώτης. Δούλεψε ως φωτορεπόρτερ στην εφημερίδα «Αυγή». Υπήρξε καλλιτέχνης φωτογράφος που τα θέματά του ήταν εμπνευσμένα από το παιδί και το γέρο, από τους αγώνες του Ελληνικού Λαού, το 114. Η Πράβντα, σε κύριο άρθρο της, τον είχε αποκαλέσει «ο φωτορεπόρτερ της αλήθειας». Βραβεύτηκε πολλές φορές, στην ΕΣΣΔ, την Κούβα και την Γαλλία. Είχε υποστεί διώξεις και βασανιστήρια, τόσο κατά τη διάρκεια της απριλιανής χούντας όσο και ενωρίτερα, με αποτέλεσμα να κλονιστεί σοβαρά η υγεία του. Πέθανε στο χωριό του, τους Καρουσάδες, το 1981.
⁴ Για το αιματηρό αμπελουργικό συλλαλητήριο του 1935 και τους πρωτεργάτες δες εδώ: Πριν 80 χρόνια στη Λευκάδα: «Όλοι στο συλλαλητήριο, θέλουμε ψωμί» κι εδώ: Η μαρτυρία του Π.Γ. Ροντογιάννη για το αμπελουργικό συλλαλητήριο του ΄35
⁵ Για τον κομμουνιστή καλλιτέχνη Τζαβαλά Καρούσο, που πέθανε το 1969 στο Παρίσι δες εδώ.