Η μαρτυρία του Π.Γ. Ροντογιάννη για το αμπελουργικό συλλαλητήριο του ΄35

Με την ευκαιρία της επετείου των 80 χρόνων από το μεγαλειώδες και ματωμένο συλλαλητήριο των αμπελουργών της Λευκάδας (1 Οκτώβρη 1935) συνεχίζουμε τις μαρτυρίες, όπως έχουν καταγραφεί στην τοπική ιστοριογραφία και σε διάφορες εφημερίδες. Κάποιες μαρτυρίες των πρωταγωνιστών του συλλαλητήριου (όπως του Λεωνίδα Φίλιππα, Κωνσταντίνου Λιβιτσάνου, Τριαντάφυλλου Κατωπόδη κ.ά.) μπορείτε να διαβάσετε στην εδώ ανάρτηση: Πριν 80 χρόνια στη Λευκάδα: «Όλοι στο συλλαλητήριο, θέλουμε ψωμί»

Η Πλατεία Λευκάδας. Στο βάθος ο εξώστης της Δημαρχίας απ΄ όπου μίλησαν διάφοροι ομιλητές.

Παραθέτουμε σήμερα τη μαρτυρία του κατ΄ εξοχήν ιστορικού της Λευκάδας, του Πάνου Γ. Ροντογιάννη, όπως δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του από το γιο του Γεώργιο Π. Ροντογιάννη. Έχουμε το κείμενο σε φωτοτυπία και δεν γνωρίζουμε που ακριβώς πρωτοδημοσιεύτηκε. Εικάζουμε ότι μπορεί να έγινε σε κάποια Επετηρίδα της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών.

Το στενό της αστυνομίας όπως είναι σήμερα.

Όπως παρατηρεί ο Γεώργιος Π. Ροντογιάννης ο πατέρας του ζούσε στη Λευκάδα την περίοδο που έλαβαν χώρα τα γεγονότα του συλλαλητηρίου. Το χειρόγραφο του παραδόθηκε από τον ίδιο το 1994. Σημειώνει επίσης ότι «το κείμενο του χειρογράφου εγράφη «εν θερμώ» και σε πολύ στενή χρονική σύνδεση με τα γεγονότα που περιγράφει». Εντύπωση προκαλεί το γεγονός γιατί ο ιστορικός Π.Γ.Ρ. απέφυγε να το δημοσιεύσει όσο ζούσε, ενώ και στο ογκώδες δίτομο έργο του «Ιστορία της Νήσου Λευκάδος» που σύγγραψε έχει μόνο μια μικρή αναφορά.

«… ίνα εμποδίση την τυχόν αποβίβασιν στρατιωτών εκ Πρεβέζης ερχομένων, οχειρωθείσα εις τα βαρέλια του οίνου, που ήσαν εις τον μώλον»

Στη μαρτυρία του Π.Γ.Ρ. καταγράφεται ένας ακόμη νεκρός του συλλαλητηρίου: ένας νεοσύλλεκτος στρατιώτης, αγνώστων λοιπών στοιχείων, από τα Γιάννενα που αρνήθηκε να πυροβολήσει στο ψαχνό τους διαδηλωτές με αποτέλεσμα να τον τραυματίσει σοβαρά στο πρόσωπο ένας χωροφύλακας και να πεθάνει από το τραύμα του λίγες μέρες αργότερα.

«30 Σεπτεμβρίου 1935.
Πρωΐ κατέβηκα στη Λευκάδα με τα πόδια, κάθισα στο καφενείο του Κατωπόδη στην πλατεία (στο νότιο μέρος της) μαζύ με τον δικηγόρο Γεώργη Κατωπόδη και πήραμε δύο γλυκά κουταλιού (σταφύλι). Χωρίσαμε στην πόρτα του καφενείου. Αυτός τράβηξε κατά την εφορία, κι εγώ πήγα στο γραφείο του δικηγόρου κ. Δ. Φατούρου, πίσω από το ιερό του Αγίου Σπυρίδωνος. Ηύρα μόνο μέσα τον δικηγόρο Σπύρο Κονδυλάτο κι έμεινα μαζύ του κάμποση ώρα. Εν τω μεταξύ πέρασε η δασκάλα Χρυσούλα Μικρώνη, την οποία φώναξα και ήρθε μέσα. Μείναμε εκεί ίσαμε 20΄, ότε ξαφνικά κάποια ταραχώδης κίνηση ατόμων στο σοκάκι αυτό μας έκανε να προσέξομε. Μερικοί περνούσαν τρέχοντας και τα λίγα μαγαζιά που ήταν εκεί έκλειναν. Ρωτήσαμε τι συμβαίνει και μας είπαν «κατεβαίνουν οι χωριάτες».

Μπήκαμε πάλι στο γραφείο, όπου μείναμε λίγα λεπτά. Εν τω μεταξύ ο θόρυβος είχε σταματήσει. Αποφασίσαμε να βγούμε έξω. Στην Πλατεία είχαμε συγκέντρωση, και στον εξώστη της Δημαρχίας (νότια οικία της Πλατείας) μιλούσε ο Θεοδόσης Πετούσης, ενώ μια μαύρη σημαία (ποδιά κάποιας γυναίκας, όπως έλεγαν έπειτα) ανέμιζε σ΄ ένα μπαστούνι. Μόλις φθάσαμε, ακούσαμε κάτι ασαφή περί Δημοκρατίας. Ο λόγος του Πετούση ήταν περίπου: «Εσάς, που δοελεύετε και μεταβάλλετε τα τσουγκριά των Λευκαδίτικων βουνών σε αμπέλια, που κάνουν το γλυκό κρασί για να το πίνουν άλλοι, πεινασμένοι και διψασμένοι Λευκαδίτες, σας απάτησαν κάποτε οι βουλευτάδες σας, πως θα ενδιαφερθούν και κοντέψατε τότε να τους πιστέψετε. Αλλά τίποτα δεν έγινε και σήμερα αντιμετωπίζετε την πείνα. Καλούμε τους Αντιπροσώπους μας να μας βοηθήσουν, άλλως να παραιτηθούν. Στέλνομε στη Κυβέρνηση, στον Πρωθυπουργό, στον υπουργό Εσωτερικών, στον υπουργό Οικονομικών και στους Αντιπροσώπους της Λευκάδος το εξής ψήφισμα, το οποίο σας καλώ να εγκρίνετε (χειροκροτήματα): «Σύσσωμος Λαός Λευκάδος, συνελθόν πανδήμου συλλαλητηρίου ζητεί την υποστήριξιν του μοναδικού προϊόντος του του κρασιού. Αναμένει εν υπαίθρω και θα προτιμήση να πεθάνη από σφαίρας στρατού μάλλον ή τη πείνα». Καλώ όλους σας να αναμείνητε απάντησιν και να μη φύγετε».

Ομάδα τις κατέλαβε το Ταχυδρομείο. Ο Λαός εσκορπίσθη στην Πόλη. Ήταν οπλισμένοι με μπαστούνια, ίσως είχαν και πιστόλια. Το μεσημέρι έφυγα για το χωριό.

Το βράδυ της Κυριακής (29-9-1935), παραμονή του Συλλαλητηρίου, συγκέντρωση έλαβε χώρα στους Σφακιώτες. Μετέσχον εκεί συγκεντρωθέντα όλα τα χωριά της Λευκάδος, πλην Τσουκαλάδων (λίγοι πήγαν μάλλον ως θεατές). Εκεί πήγε ο υπομοίραρχος της Χωροφυλακής Ξωμεριτάκης και τους μίλησε, μάλλον για να κερδίση καιρό, νάρθη δύναμη από την Πρέβεζα. Τον συνέλαβαν και τον ανάγκασαν να κατεβή πεζός, αλλά δεν τον κακοποίησαν.

Το απόγευμα της 30ης Σεπτεμβρίου τους μίλησαν διάφοροι ρήτορες. Ένας εξ αυτών ήταν ο Ξενοφών Κούρτης, υπάλληλος του Τ.Α.Ο.Λ.

Εκ μέρους της Κυβερνήσεως εξηπατούντο δια της μεθόδου της αναβολής από τις 4 το απόγευμα στις 7 και από τις 7 για το πρωί.

Εν τω μεταξύ εστάλη δια νυκτός κάποιος υπενωματάρχης (Λυκούδης, εκ Κερκύρας) εις Πρέβεζαν, ζητών ενίσχυση. Εκείθεν δια μέσου Ακτίου εστάλησαν 30 νεοσύλλεκτοι στρατιώτες κατά τη νύκτα.

Την πρωΐαν της 1ης Οκτωβρίου ωμίλησε εις τους συγκεντρωθέντας εις την Πλατείαν Λευκάδος ο παπάς Κτενάς εκ Καρυάς, όστις ώρισε ως τελευταία προσθεσμία την 7η μ.μ. της αυτής ημέρας, προσθεσμίαν εντός της οποίας θα απήτουν τη λύση των ζητημάτων τους.

Εις επίμονον απαίτησιν του πλήθους να ορισθή προθεσμία μέχρι 4 μ.μ. απάντησε «και ως τότε και ως τις 7 τίποτε δεν θα γίνη». Τότε το πλήθος εξαγριωμένο ώρμησε προς κατάληψη της Αστυνομίας.

Οι 30 στρατιώτες όμως είχαν καταλάβει και οχυρωθεί εις το μεταξύ οικίας Αρταβάνη και Μπύρας Σίδερη (οικία Τσαρλαμπά) σοκάκι, όπου είχαν στήσει πρόχειρο οδόφραγμα εκ λίθων. Οι στρατιώτες διετάχθησαν να πυροβολήσουν. Και εκείνοι επυροβόλησαν μεν αλλά εις τον αέρα. Τούτο φαίνεται ότι εξώργισε τινά των χωροφυλάκων (εκ του αναφερθέντος Λυκούδη), όστις αποταθείς εις τινά στρατιώτην εξ Ιωαννίνων νεοσύλλεκτο, της κλάσεως 1935β, τον διέταξε να πυροβολήση. Ο στρατιώτης απήντησε «Έλα εσύ που είσαι παλληκάρι να τουφεκίσης στα ίσα» (ειρωινκώς). Ο χωροφύλαξ θυμώσας επυροβόλησε τον ατυχή στρατιώτην δια του πιστολίου και τον πέτυχε εις το στόμα, της σφαίρας σταθείσης εις τον λαιμόν του ατυχή. Ούτος μετεφέρθη εις το Νοσοκομείον, υπό δύο λούστρων, μικρών παιδιών, καταταλαιπωρούμενος. Αλλά δύο εκ του πλήθους ανέλαβον τελικώς να τον μεταφέρουν εις το Νοσοκομείο (ο Πρόεδρος της Κοινότητος Τσουκαλάδων Επαμ. Ροντογιάννης και ο Αγροφύλαξ Παυλ. Σταματέλος). Ο στρατιώτης κατά τις πληροφορίες του ιατρού Κουκουλιώτου Νίκανδρου ήτο εκτός αμέσου κινδύνου, πλην τώρα που γράφω αυτά (3 Οκτωβρίου) πληροφορούμαι ότι ο στρατιώτης απεβίωσε.

Το απόγευμα η κατάσταση ήτο μάλλον ήσυχος. Η αστυνομία είχε κλεισθή εις το Τμήμα. Την μεσημβρίαν όμως (δεν γνωρίζω ακριβώς πότε) μία επιτροπή αποτελούμενη εκ των Ξεν. Γρηγόρη (ιατρόν), Ηλία Βεργίνη και Θεόδωρο Μαυρομάτη, μετέβη εις Πρέβεζαν ίνα συζητήση μετά του Φρουράρχου Λαυράνου (Λευκαδίου) περί της καταστάσεως και ζητήσει την βοήθειά του προς διευθέτησιν της καταστάσεως.

Το απόγευμα επέστρεψαν άπαντες οι ανωτέρω ως και ο ως άνω Φρούραρχος μετά του Διοικητού της Χωροφυλακής Ιωαννίνων, του συνταγματάρχη Μελά. Μια μεγάλη ομάς πολιτών (χωρικών) με όπλα μετέβη εις παραλίαν ίνα εμποδίση την τυχόν αποβίβασιν στρατιωτών εκ Πρεβέζης ερχομένων, οχειρωθείσα εις τα βαρέλια του οίνου, που ήσαν εις τον μώλον, και έμενον εκεί. Η συνοδεία των ανωτέρω αξιωματικών εβάδισε προς την Πλατεία Λευκάδος, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι χωρικοί, ομού με πολλούς επαγγελματίες Λευκαδίους. Ενώ ένας ναύτης του Λιμεναρχείου Πρεβέζης μετέβη από οπίσθιο σοκάκι εις την Αστυνομία και ενώ άρχισε να ομιλή ο Ιατρός Γρηγόρης εκ του εξώστου της Δημαρχίας, ριπαί πολυβόλου (ή οπλοπολυβόλου) ηκούσθησαν, όπερ μετέδωσε τον πανικόν εις τους κατοίκους. Αι βολαί ερρίφθησαν εκ του παραθύρου της Αστυνομίας, του βλέποντος δια του στενού σοκακίου του μεταξύ οικίας Αρταβάνη και Φαρμακείου Καββαδά, εις την Πλατείαν, εις τον τόπον της συγκεντρώσεως. Εφονεύθησαν δύο πολίτες (ο μαθητής Γεώργιος Ρεκατσίνας και έτερος εφονεύθη πυροβοληθείς από το οπίσθιο μέρος του αστυνομικού τμήματος, ενώ ευρίσκετο εις τα προς τον μώλο σοκάκια). Επίσης, εκτός των ανωτέρω, εφονεύθησαν τινές, αγνοώ για την ώρα πόσοι.

Οι χωρικοί κατέλαβον τα πέριξ της Πλατείας, πολιορκήσαντες τους αστυνομικούς εις το Τμήμα των, αλλά είχαν έλλειψη φυσιγγίων, καίτοι είχον το πρωΐ εφοδιασθή οπωσδήποτε, σπάζοντες τα καταστήματα του Σκεπετάρη και Γρηγ. Βλάχου (Ταμπάρου). Άλλοι εζήτησαν βενζίνη ίνα θέσουν πυρ εις το αστυνομικό τμήμα. Μερικοί αργόμισθοι εκτύπησαν τους χωρικούς και τους κατεπρόδιδαν όλας τας κινήσεις εις την αστυνομίαν.

Πολλοί χωρικοί έφυγαν δια τα χωριά των. Άλλοι έμενον. Την νύκτα της 2ας προς την 3η Οκτωβρίου στρατός εστάλη από Ιωάννινα – Πρέβεζα – Άρτα και κατέλαβον την Λευκάδα δια πολυβόλων και την απέκλεισαν. Όσοι χωρικοί ευρέθησαν εκεί συνελήφθησαν (απόγευμα 3ης Οκτωβρίου ημέρα Πέμπτη)».

Ο Πάνος Γ. Ροντογιάννης (1911-1996) γεννήθηκε στους Τσουκαλάδες Λευκάδας και σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ιδρυτής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας και της Συλλογής Εικόνων Μεταβυζαντινής Τέχνης. Δίδαξε εμπνευσμένα στη μέση εκπαίδευση, κατά τη μαρτυρία των μαθητών του (Κατερίνη, Λευκάδα, Ηγουμενίτσα, Αθήνα). Ερεύνησε με πάθος και αποτελεσματικότητα το παρελθόν της Λευκάδας και άφησε σπουδαίο ιστοριογραφικό έργο, που τον ανέδειξε ιστορικό της Λευκάδας. «Η χριστιανική τέχνη στη Λευκάδα» (1974), «Ιστορία της νήσου Λευκάδος» (1980, 1982), «Οι πρωτεύουσες της Λευκάδος» (1988), «Η εκπαίδευση στη Λευκάδα 1613-1950» (1994).