Η Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή – Μέρος 11ο
Η «Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή» είναι η ιστορία του μπάρμπα-Λία του Λάζαρη και του γιου του Θοδωρή, συνεργάτη και συνοδοιπόρου του μπάρμπα-Λία και συγγραφέα του παρόντος πονήματος, που περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά και πολλές αναφορές στην δύσκολη, ιδιαίτερα για την Αριστερά, εποχή εκείνη.
Ο μπάρμπα-Λίας και ο γιος του ο Θοδωρής ήταν οι πρώτοι πλανόδιοι κινηματογραφιστές στην ύπαιθρο, και όχι μόνο, της Λευκάδας.
| Του Θοδωρή Λάζαρη |
Συχνά γλεντούσαμε στο κέντρο «Ο Μάριος» στη Λυγιά, στο σταυροδρόμι. Ο φίλος και συνεργάτης Γιάννης Σιδέρης-Γκαβούνος, από τη Βασιλική, που είχε δικό του χοιροστάσιο, μου έφερε μετά το Πάσχα ένα χοιρινό. Το ψήσαμε στο κέντρο και πάνω στο φαγοπότι ο μπάρμπα-Πάνος, μόλις τον κεράσαμε, «άναψε». Ακούγοντας από το ηλεκτρόφωνο την «παπαδιά» σηκώνεται να χορέψει. Καθώς τον κρατάω, μπαίνει ανάμεσά μας μια ωραία κοπέλα, η κόρη του Ασημάκη, διευθυντή των Τεχνικών Σχολών. Σε μια κωλοκαθιά ο μπάρμπα Πάνος καθώς λίγο ήθελε να πέσει στο δάπεδο αναφωνεί: «Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;»
Στο πίσω μέρος του κέντρου είχαμε διαμορφώσει ένα χώρο και παίζαμε το καλοκαίρι. Μια βραδιά η παλιοπαρέα, κατά τη διάρκεια της προβολής, αποπειράται να γκρεμίσει την οθόνη. Έδεσαν στον πάσσαλο που την κρατούσε ένα σχοινί και την τραβούσαν. Τους πήρα όμως έγκαιρα χαμπάρι…
Το καλοκαίρι γνωρίζω στο Νυδρί τον Αίμονα Καββαδά, που με τα τρία αδέλφια του, τον Δαβίδ, τον Αριστοτέλη και τον Θωμά έκαναν χονδρεμπόριο λαδιού σε όλη την Ελλάδα. Μεγάλος γλετζές και ερωτιάρης ο Αίμονας. Μερικές φορές, κατά τη διάρκεια της προβολής, υπολογίζοντας ότι η ταινία δεν θα κοπεί, ακολουθούσα τον Αίμονα στα διπλανά μαγαζιά. Παραγγέλναμε καμιά μπύρα και βλέπαμε και τις όμορφες κοπέλες…
Ένα βράδυ που έπαιζα στο Νυδρί, ένας γνωστός μου οδηγός από την ΚΟΙ.Φ.Α. (Κοινοπραξία Φορτηγών Αυτοκινήτων) με καλεί στο Βλυχό να φάμε ψητό. «Θα ψήσουμε κατσίκι. Σε περιμένουμε…», μου λέει. Όταν πήγα, το γλέντι είχε φτάσει στο κατακόρυφο. Το επίκεντρο ήταν ο Μιχάλης ο Ράπτης, γνωστός ελαιοχρωματιστής. Αρχίζει το γιαούρτωμα! Όσο «γιαουρτώνονταν» ο Μιχάλης, τόσο «άναβε». Εμείς σαν καλοί Σαμαρείτες τον ρίχνουμε στη θάλασσα και τον πλένουμε καλά. Απτόητος ο Μιχαλάκης συνέχισε το χορό. Χαμός στο κέντρο.
Κατηφορίζοντας έπειτα για Λευκάδα περνάμε από τον Κομινάτο-Κατσκαμπή. Επαναλήφθηκε ό,τι ακριβώς έγινε και στο Βλυχό. Αυτές ήταν οι ωραιότερες στιγμές που έζησα σ΄ αυτή την περίοδο.
Μακρόνησος 1950. Η «εθνική -ή… αντεθνική- τέχνης Ελλάδας» στο «Νέο Παρθενώνα». Διακρίνονται από αριστερά: Ο ηθοποιός Γ. Γιολδάσης, ο λογοτέχνης Μενέλαος Λουντέμης, ο ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης, ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης, ο ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος, ο λογοτέχνης Νίκος Παπαπερικλής, ο Γιάννης Ιμβριώτης και ο ηθοποιός Κώστας Ματσακάς
Μέχρι το Φθινόπωρο γυρίζαμε όλα τα χωριά της Λευκάδας. Φθινόπωρο και χειμώνα πηγαινοερχόμαστε Αιτωλοακαρνανία-Λευκάδα. Πηγαίναμε πάντα στα πιο εύπορα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας. Στη Λευκάδα πηγαίναμε στα παράλια. Δύο φορές την εβδομάδα παίζαμε στη Λυγιά, στο μαγαζί του Κώστα Παπαδάτου, και άλλες δύο φορές ανεβαίναμε στην Κατούνα, στο λιτροβιό του Θοδωρή Γουρζή· όταν έβρεχε, έμπαζε νερό… Η αίθουσα όμως «άναβε» από τον Ξανθόπουλο, τη Βούρτση, τον Κατράκη, την Καρέζη, τον σύντροφό μας και συμπατριώτη μας Τζαβαλά Καρούσο1, τον Λευκαδίτη γαμπρό Θανάση Βέγγο, τον Νίκο Κούρκουλο, τη Λαμπέτη, το Χορν και τόσους άλλους «ογκόλιθους» της έβδομης τέχνης.
Η Κατούνα και η Λυγιά είναι ψαροχώρια και τον χειμώνα μόνο όσοι είχαν ελιές απασχολούνταν. Υπήρχε, λοιπόν, περιθώριο για ψυχαγωγία. Στη διάρκεια μάλιστα της πανσελήνου, για πέντε μέρες δεν ψαρεύουν. Προ εικοσαετίας το ψάρεμα στην περίοδο αυτή απαγορεύτηκε δια νόμου. Σημειωτέον ότι η Λευκάδα είχε και έχει τα περισσότερα αλιευτικά στη Δυτική Ελλάδα και την Πάτρα. Γιατί έχει άμεση πρόσβαση με την Ήπειρο και την Αιτωλοακαρνανία, κι έτσι οι αγορές ακόμα και πέρα από τη Θεσσαλονίκη μπορεί να έχουν το πρωί ψάρια της ημέρας. Να αναφέρω ακόμη ότι η ξεκούραση των ψαράδων λέγεται «μπαϊτούζ», τούρκικη λέξη, και τα πρώτα αλιευτικά ήλθαν από την Τουρκία και κυρίως από τον Πόντο.
Μια μέρα του Φθινοπώρου, επιστρέφοντας από τη Λυγιά, όπου πήγαμε για καφέ με τον ξάδελφό μου Διονύση Λιβιτσάνο, σε έναν πολύ στενό δρόμο το αυτοκίνητό μου φεύγει δεξιά. Σπάω τρεις-τέσσερις πασσάλους και σταματάω μπροστά στο σπίτι μιας ωραίας κοπέλας. Αρχίζει το κουτσομπολιό: «Είναι τρελός γαι την κοπέλα!». Κι όμως ήταν τελείως συμπτωματικό.
Αρχές Δεκέμβρη νοικιάζουμε στη Καρυά ένα σπίτι, του Σπύρου Κατωπόδη, πρωτύτερα του γιατρού Σέρβου, κάτω από την πλατεία. Βγάλαμε τα τραμέτζα και το μετατρέψαμε σε χειμερινή αίθουσα. Η αυλή του σπιτιού, διαμορφωμένη αμφιθεατρικά ήταν κατάλληλη για θερινό κινηματογράφο. Από την Καρυά «παρήλασαν» οι «μηχανικοί» Παύλος Κατωπόδης-Μπιμπίτσης, Βασίλης Ζακυνθινός-Μαρίνος, Τάκης Γεωργάκης, Πινακοχωρίτης (έμενε μόνιμα στην Καρυά, στον παππού του Δημοσθένη Ζαβιτσάνο) και τα παιδιά του συνεργάτη μας Χρήστου Αραβανή-Μολταζά ή Γερακλή, ο Γεράσιμος και κυρίως ο Ανδρέας. Για περισσότερο καιρό, λόγω των σπουδών του Χρήστου, «μηχανικός» ήταν ο Αντώνης Σταύρακας-Παλιάμπελος. Άψογη η συνεργασία του Χρήστου με τον Αντώνη και στενή η φιλία του τόσο με τον Αντώνη όσο και με τον πατέρα του, τον Γιάννη. Με τον Χρήστο συνδεόταν με στενή φιλία ο πατέρας μου και του είχαμε τυφλή εμπιστοσύνη. Κάποτε κάποιος Καρσάνος «καλοθελητής» λέει στον πατέρα μου: «Χθες στην Καρυά ήταν κοσμοθάλασσα στον «κινηματογράφο»…». Πριν προλάβει να ολοκληρώσει, ο πατέρας μου κατάλαβε ότι θα υπαινισσόταν ότι ο Χρήστος κλέβει και του απαντά: «Άντε, φύγε από δω ρε, που θα μου πεις εσύ για τον Χρήστο!».
(Συνεχίζεται)
_____________________________________
1 Ο Τζαβαλάς Καρούσος γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1904. Από τα μαθητικά του χρόνια ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και άρχισε να γράφει σε διάφορα περιοδικά της εποχής. Στην Αθήνα ήρθε μόλις τέλειωσε το σχολείο και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου, καθώς και στη Δραματική του Εθνικού Ωδείου. Η πρώτη του εμφάνιση στο Θέατρο ήταν το 1924 κοντά στον μεγάλο Αιμίλιο Βεάκη. Πλούσια ήταν η καριέρα του, και περιλάμβανε όλα τα είδη θεάτρου. Έπαιξε νεοελληνικό και κυρίως κλασικό θέατρο. Εκεί, όμως που διακρίθηκε, ήταν στο δράμα. Ο Καρούσος δεν ήταν μόνο ένας εξαίρετος ηθοποιός, ήταν επίσης ένας φλογερός και ακούραστος αγωνιστής, ένας οραματιστής, που ήθελε κι αυτός όπως τόσοι και τόσοι, να αλλάξει τον κόσμο. Να τον κάνει ωραιότερο, σωστότερο, δικαιότερο. Ο Καρούσος, ακόμη και στις δυσκολότερες στιγμές, εξόριστος στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και στον Αϊ – Στράτη δεν έπαψε ποτέ να υπηρετεί πιστά την τέχνη του, δίνοντας πνοή στο θέατρο της εξορίας. Πέθανε το 1969 στο Παρίσι. Λίγο πριν πεθάνει είχε απολυθεί βαριά άρρωστος από τη Γυάρο όπου τον είχε εξορίσει η Χούντα. (Δες περισσότερα εδώ)
