«Έγινε σεισμός μεγάλος…»: Εκτιμήσεις θέσης, έντασης και μεγέθους ιστορικών σεισμών της Λευκάδας από γραπτές πηγές (1577-1869)

Του Γιάννη Βλάχου

Παρατηρώντας τις κρημνώδεις δυτικές ακτές της Λευκάδας, έτσι, που ξετυλίγονται μεγαλόπρεπα προς την αχανή θαλάσσια έκταση του Ιονίου, εύγλωττα αναρωτιέται κανείς που καταλήγουν αυτές οι ράχες. Για να του δοθεί η απάντηση ότι όλη εκείνη η θαλάσσια έκταση, είναι ένα τεράστιο σκάμμα, μία μεγάλη καθίζηση, και όλα τούτα τα υψώματα δεν είναι στέρεα. Το ρήγμα του Ιονίου, ένα χάσμα, οδηγείται νοτιοδυτικά της Ζακύνθου και της Πελοποννήσου που ανοιχτά των ακτών τής Πύλου βυθίζεται ατά 5005 μ. Δύο φορές τις κορυφές του Ολύμπου. Ρήγματα περιχαρακώνουν τις δυτικές ακτές της Κεφαλλονιάς, από τη Ζάκυνθο ως τη Λευκάδα. Η κεντρική περιοχή των Ιονίων Νήσων κυριαρχείται από την ύπαρξη μιας μεγάλης τεκτονικής δομής που ονομάζεται ρήγμα μετασχηματισμού της Κεφαλλονιάς (Cephalonia Transform Fault-CTF). Αυτό το τμήμα έχει μήκος 90 χιλιομέτρων και διαγράφει μια κατεύθυνση προς τα βορειοανατολικά. Το ρήγμα αυτό επεκτείνεται προς τη δυτική ακτή της Λευκάδας. Αυτό το βόρειο παρακλάδι, χαρακτηρίζεται επίσης από μια οριζόντια μετατόπιση σε μια κατεύθυνση βόρεια-βορειοανατολικά, και έχει μήκος 40 χιλιόμετρα. Ο αρχέγονος χώρος κινείται. Αυτός ο κόσμος ο μικρός, με τις μακρόσυρτες παραλίες και τις στριμωγμένες κορυφές που παιδεύουν τους ανθρώπους, συνθλίβεται από αυτόν τον αχανή πρώτο γεωλογικό χώρο. Συνταράσσεται από μια ταραχώδη γεωλογία που απελευθερώνει μία τρομακτική ενέργεια, που συντελείται με συχνούς σεισμούς πολλές φορές φονικούς.

Ο όρος ιστορικά δεδομένα δηλώνει συχνά σύνολο στοιχείων, διακριτών γεγονότων, συμβάντων και περιγραφών, σχετικά, με σεισμούς από γραπτές πηγές πριν τις ενόργανες καταγραφές, δηλαδή πριν το 1900. Είναι ιστορικές πηγές, μαρτυρίες, περιγραφές, ενθυμήσεις μονών, εφημερίδες, κλπ. Τα ιστορικά αρχεία είναι χρήσιμα επειδή παρέχουν άμεσα στοιχεία για τις ζημίες και παίζουν σημαντικό ρόλο σε ορισμένες πτυχές της μηχανικής, όπως της σεισμικής επικινδυνότητας και της αξιολόγησης.

Οι καταστροφές που επιφέρει ο σεισμός, έχουν άμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον και τις ανθρώπινες κατασκευές, και την ανθρώπινη ζωή. Μακροσεισμικά αποτελέσματα ονομάζονται οι επιπτώσεις των σεισμών στο έδαφος, τα νερά (υπόγεια και επιφανειακά), στις κάθε είδους κατασκευές και, εμμέσως, στους ανθρώπους και τα ζώα. Τα μακροσεισμικά αποτελέσματα εξαρτώνται από το μέγεθος της έντασης του σεισμού. Η ένταση αποτελεί μέχρι στιγμής την μόνη γέφυρα μεταξύ των ιστορικών καταγραφών και των ειδικών επιστημόνων. Η εκτίμηση των μακροσεισμικών αποτελεσμάτων γίνεται με βάση ορισμένες μακροσεισμικές κλίμακες που κάθε μία από αυτές αποτελείται από ορισμένους βαθμούς μακροσεισμικής έντασης (Ευσεβίας Β. Παπαδοπούλου¹). Αλλά τι είναι μακροσεισμική ένταση; Τι αντιπροσωπεύει; Ένταση είναι αυτό που εκτιμάται μέσα από μια κλίμακα έντασης. Μακροσεισμική ένταση είναι μια κατηγορία (της βαρύτητας) των εδαφικών δονήσεων με βάση τις παρατηρούμενες επιπτώσεις σε ένα περιορισμένο χώρο. (Grunthal, 1992). Με τα “δεδομένα” από τις καταγραφές αυτές εκτιμάται το σεισμικό γεγονός και γίνεται παράθεση των αποτελεσμάτων στην μακροσεισμική κλίμακα. Οι πληροφορίες όμως που διαθέτουμε από τα γραπτά κείμενα είτε δεν φτάνουν, είτε δεν είναι επαρκείς, με αποτέλεσμα να χρειάζεται ιδιαίτερη επιμέλεια και εμπειρία ώστε τα συμπεράσματα να είναι ορθά. Κι αυτό γιατί το γραπτό κείμενο ερμηνεύεται ιστορικά, γεωγραφικά, αλλά και λογοτεχνικά καθότι δεν είναι συνήθως κάποια γραπτή έκθεση των γεγονότων. Εφόσον προσδιοριστεί η μακροσεισμική ένταση είναι δυνατόν να υπολογισθεί και το μέγεθος του σεισμού, όπου το μέγεθος, Μ, είναι σε συνάρτηση με ένα συγκεκριμένο στοιχείο της σεισμικής έντασης.

Ιστορική τεκμηρίωση για τους ισχυρούς σεισμούς στην Λευκάδα, υπάρχει από τις αρχές του 17ου μ.Χ. αιώνα. Οι παλαιότερες ενθυμήσεις των καταστροφικών σεισμών της Λευκάδας προέρχονται από εξιστορήσεις που μας παρέδωσε η ιερατική οικογένεια των Ζαμπελίων². Αυτά συγκροτήθηκαν σε σώμα και δημοσιεύτηκαν από τον Κωνσταντίνο Σάθα: «Μεσαιωνικόν σεισμολόγιον της Ελλάδος και ιδίως της Κεφαλληνίας και Λευκάδος», εφ. Αιών, φ. 2222 (13 Μαρτίου.1867) 3, φ. 2223 και τον Ι.Ν. Σταματέλο. Ο Σταματέλος δημοσιεύει τις ενθυμήσεις: «Αι δεκατρείς μνημονευόμεναι καταστροφαί της Λευκάδος από του 1612 μέχρι του 1869», Εφημερίς των φιλομαθών αρ. 726 (24 Ιαν. 1870) αλλά δεν μνημονεύει τον Σάθα για την προέλευσή τους. Ο Κ.Γ. Μαχαιράς στην ιστορία του “Η Λεύκας επί Ενετοκρατίας 1864-1797, ΠΟΡΕΙΑ Αθήνα 2008” πλουτίζει τις μαρτυρίες αυτές με ενετικά τεκμήρια από επίσημα αρχεία και έγγραφα της περιόδου. Ειδικά για τους σεισμούς του 1769 και του 1783 η παράθεση των “δεδομένων” είναι τόσο πλήρης ώστε η ανάκτηση και η διαχείρισή τους να γίνεται εύκολη για τον ενδιαφερόμενο. Η εξιστόρηση των σεισμών από τον Μαχαιρά αφθονεί από εκθέσεις με τις δράσεις που ακολούθησαν την σεισμική καταστροφή. Τις “μνημονεύσεις” του Σταματέλου μεταφέρει ο Π.Γ. Ροντογιάννης στην «Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τ. Α», ενώ δεν γνωρίζω το περιεχόμενο της μονογραφίας του «Σεισμολόγο Λευκάδος (1469-1971), Επετηρίδα» Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, τόμος Η’». Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο ο Ι.Ν. Σταματέλος όσο και ο Π.Γ. Ροντογιάννης αποτελούν τις κύριες πηγές των ειδικών επιστημόνων.

Συχνότητα και γεωγραφική διαφοροποίηση των καταστροφών

Ο υπολογισμός του μεγέθους ιστορικών σεισμών έχει σημασία για σκοπούς που συνδέονται με την αξιολόγηση της σεισμικής επικινδυνότητας, και την πρόγνωση σεισμών. Η ιστορική τεκμηρίωση αναφέρει για την Λευκάδα, ένα σύνολο δεκατεσσάρων ισχυρών σεισμών με εκτιμημένη την μεγαλύτερη ένταση στο χρονικό διάστημα από το 1577 ως το 1869. Δεν υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες για σεισμούς που συνέβησαν πριν από το 1577. Οι ιστορικοί κατάλογοι όπως αυτός του Παπαζάχου (1997, 2003), στους οποίους περιγράφεται, η επικεντρική περιοχή, το εστιακό βάθος, το μέγεθος και η μέγιστη ένταση του κάθε ενός από αυτά τα γεγονότα αποτελούν την κύρια πηγή αναφοράς. Ειδικοί επιστήμονες συμπεριλαμβανομένων των Φωκαεύς Α. & Παπαδόπουλος Γ. (2004³), Παπαθανασίου Γ, Παυλίδης Σ, Γκανάς Α .(2005⁴) έχουν επανεκτιμήσει την θέση, το μέγεθος, και την ένταση των ιστορικών σεισμών τής Λευκάδας. (πίνακας 1).

Πίνακας 1

Ένα πρώτο συμπέρασμα που προκύπτει από την λίστα των ιστορικών γεγονότων είναι ότι οι σεισμοί εμφανίζονται σε ζευγάρια (δύο μονά ή σύμπλεγμα γεγονότων) με χρονική περίοδο εμφάνισης που κυμαίνεται μεταξύ 2 μηνών και 5 χρόνια, πχ. 1612-1613 (16 μήνες), 1625-1630 (5 έτη), 1722-1723 (10 μήνες), 1767-1769 (2 έτη), 1783-1783 (2 μήνες, δυνατό μετασεισμό), 1867-1869 (2 έτη)⁵.

Όλοι οι σεισμοί οι οποίοι έχουν εκτιμηθεί προξένησαν κατά καιρούς σημαντικές ζημιές, τόσο στην πόλη της Λευκάδας, όσο και στους υπόλοιπους οικισμούς του νησιού. Από τις περιγραφές αντλούνται στοιχεία για τις γεωγραφικές κατανομές των καταστροφών και τις γεωγραφικές διαφοροποιήσεις στα διάφορα τμήματα του νησιού ή ακόμη και διαφοροποιήσεις σε γειτονιές της πόλης (σεισμός του 1769 – Κ.Γ. Μαχαιράς). (χάρτης 1). Σημαντικές καταστροφές έχει υποστεί η πόλη της Λευκάδας κατά τους σεισμούς του 1613, 1625, 1704, 1723, 1769.. Από την αξιολόγηση προκύπτει ότι το βόρειο τμήμα της Λευκάδας υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους σεισμούς του 1612, 1613, 1625, 1630, 1704. Κυρίαρχο λόγο στην κατανομή αυτών των ζημιών έπαιξε ίσως η σφοδρότητα του σεισμικού γεγονότος, η επικεντρική εγγύτητα, το έδαφος θεμελίωσης και το είδος των κατασκευών. Επίσης τα χωριά που βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα, Τσουκαλάδες, και βορειανατολικό Κατούνα επλήγησαν επανειλημμένα. Οι σεισμοί του 1722, 1783, 1825 πλήττουν το νοτιοδυτικό και κεντρικό τμήμα του νησιού. Τα χωριά Αθάνι, Άγιος Πέτρος, Δράγανο, Κομηλιό, Καλαμίτσι, Διαμιλιάνι, Εξάνθεια, Άγιος Ηλίας “ολικώς κατεστράφησαν ή εκόπησαν” πολλές φορές. (πίνακας 1).

Χάρτης 1

Μέτα-εξέταση των σεισμικών γεγονότων

Οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις της σεισμικής δραστηριότητας στο έδαφος είναι: ρωγμές, χάσματα (δηλ. τα επιφανειακά ίχνη των σεισμικών ρηγμάτων), κατολισθήσεις, εδαφικές βαθύνσεις, ρευστοποίηση του εδάφους, υψομετρικές μεταβολές (καθιζήσεις ή εξάρσεις του εδάφους). Τα αποτελέσματα των σεισμών στα κτήρια και στις τεχνικές κατασκευές γενικότερα παρουσιάζουν ιδιαίτερο επιστημονικό αλλά και κοινωνικό ενδιαφέρον. Στις κατασκευές οι επιπτώσεις είναι πιο ορατές, πιο εκτεταμένες και προκαλούν τραυματισμούς και θανάτους ανθρώπων, ενώ συνεπάγονται και τεράστιες οικονομικές ζημιές. Τα αποτελέσματα των σεισμών στο νερό της ξηράς είναι η μεταβολή της παροχής πηγών ή και ή πλήρης στείρευση, η αποξήρανση τελμάτων, λιμνών και ποταμών εξ αιτίας εδαφικών διαρρήξεων και διαρρήξεων των πετρωμάτων. Συνηθισμένο αποτέλεσμα των σεισμών στο νερό της θάλασσας είναι θαλάσσια κύματα βαρύτητας (tsunamis). Στους ανθρώπους, οι σεισμοί προκαλούν φόβο, νευρική υπερδιέγερση, πανικό, που σε ορισμένους διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα φαινόμενα της ανησυχίας ενισχύονται και από τη σεισμική βοή που συνοδεύει συνήθως, έναν σεισμό ή και από διάφορα φωτεινά φαινόμενα που παρατηρούνται σε κατοικημένες περιοχές κατά τη διάρκεια των σεισμικών δονήσεων⁶.

1577 Σύμφωνα με Οθωμανική πηγή τα τείχη του κάστρου της Αγίας Μάυρας χρειάστηκαν επισκευή εξ αιτίας ενός σεισμού. Ωστόσο, η ένταση και το μέγεθος δεν μπορούν να υπολογισθούν επειδή οι μακροσεισμικές διαθέσιμες πληροφορίες είναι ανεπαρκείς.

16 Μαΐου 1612⁷ Σημειώθηκαν δύο σεισμοί και προκλήθηκαν μεγάλες βλάβες σε πολλά σπίτια του νησιού. Το σοκ κράτησε για 50 ή 60 ημέρες. (…«δύο σεισμοί, ώστε οπού άνθρωπος δεν τους ενθυμείται, και πάλιν άρχισαν και εμεταγίνοντο καθ’ εκάστην ημέραν και νύκτα έως πενήντα, εξήντα ημέρας, και δεν έπαυσαν μήτε νύκτα, μήτε ημέραν, και εκόπει πολύς τόπος εις την Λευκάδα, και πολλά χωρία εξεθεμελιώθησαν από τον πάτον, και εγύρισαν τα θεμέλια άνω κάτω,…). Ο χρόνος εμφάνισης του σεισμού θα πρέπει να ήταν στις 8 π.μ. (Φωκαεύς Α. & Παπαδόπουλος Γ.).

2 Οκτωβρίου 1613 Σεισμός με παρόμοιες καταστροφικές συνέπειες με τον σεισμό του 1612. Πολύ μεγάλες βλάβες σε ξύλινα σπίτια, αστοχία βαθμού 4 κατηγορία τρωτότητας Δ και άφθονες έως μεγάλες βλάβες σε πέτρινα, αστοχία βαθμού 3- κατηγορία τρωτότητας Γ⁸ (….«και τα σπίτια της Αγίας Μαύρας όσα ήταν με ξυλοδεσιά έπεσαν τα κεραμίδια και εσυντρίφθησαν, και όσα ήτον πέτρινα ερράγησαν από άνω έως κάτω…»).

18 Ιουνίου 1625 Πολλές φθορές στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού. Ο σεισμός αυτός προκάλεσε την κατάρρευση πολλών σπιτιών και καταστημάτων στην Αμαξική. (“…Παναγία εις τους Κήπους, και εις τους Τσουκαλάδες η Αγία Αναστασά, και άλλα μερικά σπίτια εις τα περίχωρα της Λευκάδος, και εις όλα τα ξερόμερα εγίνη πολλή ζημία…”).

2 Ιουλίου 1630 Ο καταστροφικός σεισμός προκάλεσε το θάνατο πολλών ανθρώπων. Πολλά σπίτια κατέρρευσαν στην πόλη, το κάστρο και την Κατούνα.

11 Νοεμβρίου 1704 Ο σεισμός προκάλεσε καταστροφές σε όλο το νησί, ιδιαίτερα όμως στο βόρειο τμήμα του. Ρωγμές στο έδαφος. κατολισθήσεις και καθιζήσεις («…μάλιστα εις το Δράγανο εβύθησεν ένα σπίτι, και μόνον ολίγο φαίνεται…»). Ο σεισμός ήταν φοβερός συνέβη κατά τη διάρκεια της νύχτας και οι μετασεισμοί συνεχίστηκαν για πολλές ημέρες.

25 Μαΐου 1722 Δύο διαδοχικοί σεισμοί. Ο δεύτερος σεισμός και ο καταστροφικός σημειώνεται στις 6 Ιουνίου. Πολλά σπίτια κατέρρευσαν στην Αμαξική, Αθάνι, Δαμιλιάνι και τον Άγιο Πέτρο.

11 Φεβρουαρίου 1723 Του κύριου σεισμού στις 9 Φεβρουαρίου ακολούθησε ένας δεύτερος ισχυρός σεισμός. Η μετασεισμική ακολουθία ήταν μικρής έντασης.

Οι ισχυροί σεισμοί της 23 Ιουνίου 1741 και 22 Ιουλίου 1767 θεωρήθηκαν από κάποιους συγγραφείς σαν σεισμοί που συνέβησαν στην Λευκάδα, ωστόσο αξιολογείται από τους ειδικούς επιστήμονες ότι είχαν επίκεντρο όχι την Λευκάδα αλλά την Κεφαλλονιά.

1 Οκτωβρίου 1769 Καταστράφηκαν περισσότερα από τα μισά σπίτια της πόλης (…«εκ των 826 οικιών τής πόλεως κατέρρευσαν 497, οι δε υπόλοιποι 329 εβλάβησαν σοβαρώς…»). Σκοτώθηκαν 7 άνθρωποι. Τα ανατολικά τείχη του φρουρίου της Αγίας Μάυρας κατέρρευσαν.

23 Μαρτίου 1783 Ο ισχυρότερος σύμφωνα με εκτιμήσεις από όλους τους σεισμούς που εμπεριέχονται στο κατάλογο. Του κύριου σεισμού είχαν προηγηθεί δύο δυνατοί κραδασμοί στις 11 και 12 του ίδιου μήνα. Τα χωριά Αθάνι, Δράγανο, Κομηλιό, Δαμιλιάνι, Καλαμίτσι, καταστράφηκαν ολοσχερώς, ενώ πολλά σπίτια στον Άγιο Πέτρο, Εξάνθεια, Άγιο Ηλία, Εγκλουβή, Σύβρο και Βουρνικά κατεδαφίστηκαν. Εξήντα άνθρωποι σκοτώθηκαν. Οι μετασεισμοί συνεχίστηκαν μέχρι τον Αύγουστο, προκαλώντας επιπλέον ζημιές.

7 Ιανουαρίου 1815 Αυτός ο ισχυρός σεισμός προκάλεσε την κατάρρευση πολλών σπιτιών και το θάνατο σε πολλούς ανθρώπους των οποίων ο αριθμός δεν έχει εξακριβωθεί.

21 Φεβρουαρίου 1820 Ο σεισμός αυτός προκάλεσε την κατάρρευση πολλών σπίτια και εκκλησιών, ενώ τα τείχη της αρχαίας πόλης υπέστησαν βλάβες και στην κεντρική πλατεία της πόλης παρουσιάστηκε μια καθίζηση⁹.

7 Ιανουαρίου 1825 Ο σεισμός είχε σαν αποτέλεσμα να καταστραφεί η πόλη της Λευκάδας, και το μεγαλύτερο μέρος των χωριών να υποστεί βλάβες. Μόνο στην πόλη της Λευκάδας εξήντα άτομα σκοτώθηκαν και αλλοι ογδόντα τραυματίστηκαν. Αναφέρθηκαν θύματα και από τα χωριά¹⁰. (“…το κατά το δυτικόν της νήσου, απέναντι του χωρίου Καλαμίτσι κείμενον ακατοίκητον νησίδιον, το καλούμενον Σέσουλα, εκαλύφθη κατά καιρούς υπό της θαλάσσης, και την στιγμήν ταύτην εξήλθεν καπνός μαύρος…”). Φαινόμενα, όπως εκλύσεις αερίων που σχετίζονται είτε με υφιστάμενα κοιτάσματα υδρογονανθράκων είτε με φυτικές αποσυνθέσεις και παλιρροϊκά κύματα βαρύτητας.

16 Δεκεμβρίου 1869 Η πόλη της Λευκάδας μεταβλήθηκε σε έναν σωρό των ερειπίων και μόνο 20 με 25 σπίτια παρέμειναν άθικτα. Δεκαπέντε άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Σοβαρές ζημιές παρατηρήθηκαν σε Τσουκαλάδες, Κατούνα και Απόλπαίνα, ενώ Καρυά, Σφακιώτες και Εξάνθεια υπέφεραν λιγότερο¹¹.

Ο σεισμός του 1783. Περιγραφή της καταστροφής & μακροσεισμικές πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματα

Ο σεισμός του 1783 υπήρξε ίσως ο καταστροφικότερος, σε εύρος καταστροφών και ανθρώπινων θυμάτων από όλους τους ιστορικούς σεισμούς που έχουν αναλυτικά καταγραφεί. Οι Φωκαεύς Α. & Παπαδόπουλος Γ εκτιμούν Ms = 6.5 & Im=10-11 (στήν κλιμακα EMS), ενώ οι Παπαθανασίου Γ, Παυλίδης Σ, Γκανάς Α Ms=6.7 & Im=X (στήν κλίμακα MSK¹²). Πέντε χωριά καταστράφηκαν εντελώς, οχτώ κατεδαφίστηκαν, και τα υπόλοιπα έπαθαν από μικρές έως μεγαλύτερες βλάβες. Στα χωριά κατέρρευσαν 855 σπίτια και 27 ναοί ( Κ.Γ. Μαχαιράς “Η Λευκάς επί Ενετοκρατίας 1864-1797”). Σκοτώθηκαν συνολικά 60 άνθρωποι και αρκετοί τραυματίστηκαν.

Προηγήθηκαν τρεις σεισμοί την Παρασκευή 10, Σάββατο 11 & Κυριακή 12 Μαρτίου από τους οποίους ο τελευταίος ήταν ο ισχυρότερος. (“…Κυριακή πριν της ιεράς λειτουργίας έγινεν πάλιν σεισμός μεγαλύτερος και φοβερότερος από του Σαββάτου εις όλην την νήσον, εις την οποίαν εκρημνίσθησαν όλα τα σπίτια εκ θεμελίων του χωρίου Αθήνι. Ομοίως εκρημνίσθησαν αρκετόν μέρος σπιτίων εις τα χωριά Αϊπέτρο, Δράγανο, Κομιλιό, Καλαμίτσι, Διαμιλιάνι, Εξάνθια, Αϊλιό, Εγκλουβή, Σίβρο, και Βουρνικά, με θάνατον ψυχών 25…”¹³). Ακολούθησε ισχυρός μετασεισμός στις 23 Μαρτίου που έφερε την ολοκληρωτική καταστροφή και το θάνατο και άλλων ανθρώπων. Τα χωριά Δράγανο, Κομηλιό, Δαμιλιάνι, Καλαμίτσι, “υπέφερον πλέον του λοιπού”. Ογκώδη τμήματα βράχων που κατολίσθησαν προκάλεσαν πρόσθετη καταστροφή σε σπίτια στο Αθάνι, Άγιο Πέτρο και κάλυψαν αμπελώνες στο Καλαμίτσι. Στην πόλη “όσον και εις το φρούριον δεν υπάρχει οικοδομή, ήτις κατά το μάλλον και ήττον να μην εβλάφθη”.

Για την αποτύπωση των μακροσεισμικών αποτελεσμάτων στο χάρτη, τα δεδομένα αντλήθηκαν από την ιστορία του Γ.Κ. Μαχαιρά στην οποία υπάρχει μία λεπτομερής περιγραφή των ζημιών ανά οικισμό. Ο κατάλογος περιέχει έναν ικανό αριθμό οικισμών του νησιού, που υπέστησαν καταστροφές, με ακριβείς αναφορές για το σύνολο των σπιτιών του κάθε οικισμού, και την κατάρρευση ή την βλάβη αυτών αναλόγως. Το ίδιο, και για τους ναούς των οικισμών. Ο χάρτης δεν αποτυπώνει κάποια κλίμακα έντασης αλλά ποσοτικοποιεί τον βαθμό των καταστροφών σε τέσσερις κατηγορίες. (χάρτης 2)

Χάρτης 2

Συμπεράσματα

Και οι δεκατέσσερις ιστορικοί σεισμοί που συνέβησαν στο διάστημα 1577 μέχρι και το 1869 ήταν όλοι τους καταστροφικοί. Ακολούθησαν άλλοι τέσσερις ίσου μεγέθους με τελευταίο αυτόν του 2015. Οι γραπτές μαρτυρίες είναι η μόνη γνώση που διαθέτουμε πριν τις ενόργανες καταγραφές. Η επιστημονική έρευνα έχει αποκωδικοποιήσει πολλά από τα ντοκουμέντα που αναφέρονται σε αυτά τα γεγονότα λίγα δίνουν περιθώρια όμως για ακριβείς αναλύσεις. Η γενική εικόνα που προκύπτει από τις πηγές είναι ότι η Λευκάδα έπαθε πολλές φορές από σεισμικές καταστροφές, οι δονήσεις των οποίων ήταν ισχυρές και ακολούθησαν για μέρες, προκάλεσαν εκτενείς καταστροφές σε άνθρωπο-κατασκευές, ταλαιπώρησαν τους κατοίκους και άφησαν πίσω τους θύματα.
________________________________________
¹Χρήση ντετερμινιστικών και γεωστατιστικών μεθόδων παρεμβολής για τη δημιουργία ψηφιακών ισόσειστων καμπύλων σε περιβάλλον GIS.
²ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Η ΛΕΥΚΑΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΗΣ 19ΟΣ – 20 ΑΙΩΝΑΣ. Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης
³HISTORICAL EARTHQUAKES IN THE REGION OF LEFKADA ISLAND, IONIAN SEA – ESTIMATION OF MAGNITUDES FROM EPICENTRAL INTENSITIES.
⁴The 2003 Lefkada earthquake: Field observations and preliminary microzonation map based on liquefaction potential index for the town of Lefkada.
⁵Όπως παραπάνω.
⁶ΜΑΚΡΟΣΕΙΣΜΙΚΗ Δρ. Β. Κουσκουνά-Τσιμπιδάρου.
⁷Ακολουθούνται οι ημερομηνίες αυτές του Ι.Ν. Σταματέλου και του Κ.Γ. Μαχαιρά.
⁸Συνηθέστερες κλίμακες μέτρησης της έντασης είναι η κλίμακα Mercalli-Sieberg (MKS) ή τροποποιημένη κλίμακα Mercalli (MM) και η Ευρωπαϊκή Μακροσεισμική Κλίμακα EMS-98. Η κλίμακα EMS εισάγει ένα πολύ σημαντικό όρο, την τρωτότητα. Η τρωτότητα χρησιμοποιείται για να εκφράσει διαφορές στον τρόπο απόκρισης των κτιρίων στη σεισμική δόνηση.
⁹Πηγή από Φωκαεύς Α. & Παπαδόπουλος Γ.
¹⁰Πηγή από Φωκαεύς Α. & Παπαδόπουλος Γ.
¹¹Πηγή από Φωκαεύς Α. & Παπαδόπουλος Γ.
¹²Medvedev–Sponheuer–Karnik scale.
¹³«Αι δεκατρείς μνημονευόμεναι καταστροφαί της Λευκάδος από του 1612 μέχρι του 1869» Ι.Ν. Σταματέλος. Όπως και όλα τα αποσπάσματα του κειμένου.
________________________________________