Ξεκίνησαν χτες στην Αθήνα οι εκδηλώσεις για το Καρσάνικο κέντημα

Η ομιλία του δημοσιογράφου-συγγραφέα Ηλία Γεωργάκη

Ξεκίνησαν χτες στην Αθήνα οι εκδηλώσεις για το Καρσάνικο κέντημα. (Δες εδώ).

Εισαγωγικά για την εκδήλωση μίλησε η λαογράφος του Μουσείου «Αγγελική Χατζημιχάλη», κ. Σταυρούλα Πισιμίση.

Την εκδήλωση χαιρέτισαν οι: πρόεδρος της Ένωσης Επτανησίων Ελλάδας, κ. Ελένη Κονοφάου, η γραμματέας της Ε.Ε.Ε., κ. Μαρία Γραμματικού και η έφορος της Ιονίου Βιβλιοθήκης, κ. Ελένη Λέκκα.

Ομιλητές την πρώτη ημέρα: ο δημοσιογράφος/συγγραφέας Ηλίας Γεωργάκης και ο λαογράφος/συγγραφέας Θοδωρής Γεωργάκης. Ο μεν πρώτος έκανε μια εκτεταμένη εισαγωγή στις συνθήκες που γέννησαν την Καρσάνικη Βελονιά και τους ανθρώπου που διαδραμάτισαν κομβικούς ρόλους στη δημιουργία και την εξέλιξη του. Ο δεύτερος ανέλυσε τη διάδοση της Καρσάνικης Βελονιάς στην Ορεινή Λευκάδα και ευρύτερα, καθώς και την κοινωνικο-οικονομική δραστηριότητα, η οποία αναπτύχθηκε γύρω από το Καρσάνικο Κέντημα.

Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο καρσάνος Απόστολος Κακλαμάνης, τ. Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων.

Ακολουθεί η ομιλία του Ηλία Γεωργάκη στη χτεσινοβραδυνή εκδήλωση για το Καρσάνικο κέντημα.

«Καλησπέρα σας,

Η Λευκάδα είναι ένα νησί με μεγάλη πνευματική παράδοση. Η γεωγραφική της θέση -όπως και των άλλων νησιών του Ιονίου- της εξασφάλισε μια πιο στενή σχέση με τη Δύση στα χρόνια που η ηπειρωτική Ελλάδα γνώριζε τον πνευματικό μεσαίωνα της τουρκοκρατίας. Ο ιδιότυπος επτανησιακός πολιτισμός, αλλά και η ξεχωριστή φυσιογνωμία του νησιού που το κατακλύζει ο «βόγγος απ΄ τα πέλαγα ο βόγγος απ΄ τα πεύκα», έδωσαν τη δυνατότητα στη Λευκάδα να γεννήσει και να εκθρέψει μερικές από τις πιο αισθαντικές ποιητικές ψυχές.

Στη Λευκάδα, στο μικρότερο νομό της χώρας, λειτουργούν σήμερα 10 πολιτιστικά σωματεία, 10 μουσεία και 6 βιβλιοθήκες. Παράλληλα το νησί διαθέτει περίπου 100 εν ζωή καθηγητές Πανεπιστημίων σε όλο τον κόσμο, δεκάδες επαγγελματίες δημοσιογράφους, επιστήμονες, λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Και όχι μόνο: από τους μεγάλους εθνικούς ποιητές της χώρας. Σολωμός, Α. Βαλαωρίτης, Κ. Παλαμάς, και Α. Σικελιανός) οι δυο (Βαλαωρίτης-Σικελιανός) είναι από τη Λευκάδα. Και ας μην ξεχνάμε ότι η μικρή Λευκάδα απέδειξε στη δύσκολη δεκαετία του 1950, μέσα στις στάχτες του εμφυλίου, ότι η δύναμη της ψυχής και προπαντός η συλλογικότητα μπορούν να κάνουν θαύματα.

Αξίζει να αναφερθεί η πρωτοπορία της Λευκάδας όχι μόνο στις γιορτές «Λόγου και Τέχνης» (όπου βρήκαν στη συνέχεια πολλούς μιμητές) αλλά και στην ίδρυση και λειτουργία καλλιτεχνικών και αθλητικών συλλόγων καθώς και άλλων συλλογικών δραστηριοτήτων. Να θυμηθούμε ότι το 1850 ιδρύθηκε η «Φιλαρμονική», το 1875 η Λευκάδα είχε ένα από τα 16 σε όλη την Ελλάδα θέατρα, το 1937 ιδρύεται ο πρωτοπόρος «Ορφέας» και το 1927 ο «Τηλυκράτης»(ποδοσφαιρικό σωματείο). Υπάρχει όμως και ένα ακόμη ιστορικό σωματείο. Ο «Απόλλων» Καρυάς. Οι καταβολές του «ΑΠΟΛΛΩΝΑ» εντοπίζονται στη δεκαετία του 1930. Τότε γίνονται οι πρώτες ζυμώσεις για πολιτιστική δράση και ιδρύεται θεατρική ομάδα από απλοϊκούς ανθρώπους της Καρυάς. Οι έντονες πολιτιστικές αναζητήσεις ανησυχίες τους, η διαρκής δράση και η ακατάπαυστη αναζήτηση, τους οδηγεί στην ιδέα της ίδρυσης Μουσικοφιλολογικού Ομίλου. Έτσι το 1956 ιδρύεται ο «ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ» με αξιοζηλευτη δράση. Μάλιστα εφέτος γιορτάστηκαν με λαμπρότητα τα 60 χρόνια από την ίδρυση του.

Σε αυτό λοιπόν το περιβάλλον της δημιουργίας, της θέλησης αλλά και της αλληλεγγύης -παρά τη φτώχεια και τις κακουχίες- από το όμορφο κεφαλοχώρι της Λευκάδας, την Καρυά, έρχεται πριν από ένα αιώνα, μια απλή γυναίκα του χωριού να καθιερώσει την μοναδική καρσάνικη βελονιά. Το μυστικό της εντοπίζεται, σε αυτό που προανάφερα, στη δύναμη της ψυχής. Της θέλησης για δημιουργία. Είναι η δύναμη της Λευκαδίτικης ψυχής που μεγαλούργησε στους αγώνες κατά των κατακτητών, που σήκωσε το ανάστημα της στους πολέμους και τις κακουχίες.

Το καρσάνικο Κέντημα, λοιπόν, αποτελεί ένα μοναδικό ιστορικό προϊόν της Λευκάδας και η τεχνική της καρσάνικης Βελονιάς είναι παγκόσμια πρωτοτυπία στον χώρο του κεντήματος και της εσωτερικής διακόσμησης.

Αυτή που εμπνεύστηκε και υλοποίησε αυτήν την ιδιαίτερη τεχνική του καρσάνικου κεντήματος ήταν η Μαρία η «Κουτσοχέρω». Αυτό το ιδιαίτερο προσωνύμιο της το «κόλλησαν» εξαιτίας της αναπηρίας της.

Την έλεγαν Μαρία Σταύρακα. Γεννήθηκε στην Καρυά από αγρότες γονείς στο 1860. Δούλευε από μικρή στα κτήματα των γονιών της, βοσκούσε τα «μαρτίνια», σκαρφάλωνε στα δέντρα. Από ένα δέντρο έπεσε σε μικρή ηλικία και έσπασε το δεξί της χέρι. Η πληγή μολύνθηκε και οι γιατροί, για να προφθάσουν τα χειρότερα, της το έκοψαν πάνω από τον αγκώνα. Η Μαρία, παρ’ ότι κουτσοχέρα πια, συνεχίζει να δουλεύει στα κτήματα, συνεχίζει να σκαρφαλώνει στα δέντρα. Πέφτει για δεύτερη φορά και σπάζει το αριστερό της χέρι. Αυτό δεν της το έκοψαν, μα έμεινε ανάπηρο. Τώρα πια είναι υποχρεωμένη να ξεχάσει τις αγροτικές ασχολίες. Αλλά ο ανήσυχος χαρακτήρας της δεν την αφήνει να ηρεμήσει. Τολμάει με το μοναδικό και ανάπηρο χέρι της να μάθει να κεντάει με τη νέα τεχνική της καφασοβελονιάς. Η Μαρία προσπαθεί να μεταδώσει τις γνώσεις της γύρω από την τεχνική της κεντητικής νοοτροπίας στα κορίτσια του χωριού αλλά συναντά δυσκολίες. Ελάχιστοι γονείς επιτρέπουν στα κορίτσια τους στην «τρελο-Μαριά» την κουτλή. Εκείνη όμως πεισματώνει και επιμένει. Και τελικά δικαιώνεται. Τα έργα τα δικά της αλλά και των λιγοστών μαθητριών της γίνονται γνωστά και έξω από την Καρυά.

Η Ζωή Βαλαωρίτη -νύφη του εθνικού ποιητή- Αριστοτέλη Βαλαωρίτη πληροφορείται για την τέχνη του Καρσάνικου Κεντήματος και επισκέπτεται την Μαρία στο σπίτι της, όπου μένει έκθαμβη από τα αριστουργήματά της. Μεταφέρει τα νέα στην βασίλισσα Σοφία και αυτή εντυπωσιάζεται με τη σειρά της από τα κεντήματα. Έτσι ιδρύεται, με την αρωγή της Βασιλικής Πρόνοιας, το 1912 η πρώτη σχολή καρσάνικου κεντήματος στην Καρυά. Βασική δασκάλα είναι η ίδια η Μαρία η Κουτσοχέρω. Ο αριθμός των μαθητριών εξ αρχής είναι μεγάλος. Η Σχολή στεγάζεται στο κτήριο της οικογένειας Νάστου -λίγο πιο κάτω από την Πλατεία της Καρυάς- το οποίο υπήρξε, έως το 1854, το εξοχικό του Άγγλου έπαρχου στο νησί της Λευκάδος. Η ίδια η Κουτσωχέρω πείθει και έναν άνδρα να συμμετάσχει στην δημιουργία κεντημάτων, ο οποίος είναι κι αυτός ανάπηρος από τον πόλεμο του 1912: τον Αργύρη. «Δεν υπάρχει γυναικεία και ανδρική δουλειά» του λέει. Το ακμαίο και ασίγαστο πνεύμα της τελικά τον κάνει να συμφωνήσει και να αρχίσει να εργάζεται. Ο Αργύρης ή Κουτσαργύρης -κυρίως εμπνεόμενος από το ψυχικό σφρίγος της ανάπηρης Μαρίας- εργάζεται πάνω στην τεχνική με ζήλο και μεράκι. Κάποια από τα σχέδιά του είναι, ίσως, μέσα στην λίστα με τα ομορφότερα και τα πιο διαδεδομένα σχέδια του Καρσάνικου Κεντήματος. Πρέπει να είναι από τους ελάχιστους άνδρες κεντητές στην Ελλάδα και από τους λίγους, γενικότερα, παγκοσμίως. Όλες αυτές οι εξελίξεις καθιστούν το Καρσάνικο Κέντημα απαραίτητο στοιχείο για μια ολοκληρωμένη γυναικεία προίκα. Από την Βασιλική Πρόνοια το κέντημα γίνεται γνωστό σε όλα τα ευρωπαϊκά βασιλικά σαλόνια. Φτάνουν παραγγελίες από όλη σχεδόν την Ευρώπη. Το ισπανικό παλάτι -οι παραγγελίες του οποίου είναι γνωστές- αποκτά εκατοντάδες εργόχειρα. Δεν είναι, όμως, αποκλειστικά βασιλικό προνόμιο! Χιλιάδες σπίτια ανθρώπων όλων των οικονομικών καταστάσεων κοσμούνται από Καρσάνικα Κεντήματα.

Το βασικό στοιχείο της διαφορετικότητας στην καρσάνικη βελονιά είναι ο καινούριος τρόπος που οι κεντήστρες τρυπούν τις διασταυρώσεις των κλωνιών στημονιού – υφαδιού, ο αριθμός των κλωνιών που η κάθε βελονιά καλύπτει και η κατεύθυνση της κλωστής κατά την κάλυψη (τεχνική κεντήματος ) και τα σχέδια που προέκυπταν κατά τη διάρκεια των διακοσίων περίπου ετών που οι γυναίκες δούλεψαν στο κέντημα. Διακρίνουμε τρεις τεχνικές στο καρσάνικο κέντημα: Η Καφασοβελονιά, το Πλακέ και το Σταυρογάζι. Τα σχέδια του κεντήματος είναι: η Κούπα, το Ψαράγκαθο, οι Ρόδες, η Σφραγίδα, η Λύρα, τα Φιοράκια, το φελί, το Μοτίφ.

Στον ένα αιώνα που μέτρησε από την έμπνευση της Μαρίας Σταύρακα (Κουτσοχέρως), η καρσάνικη Βελονιά διαδόθηκε αστραπιαία, όχι μόνο στη Λευκάδα και στο υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο, αλλά και πέρα από αυτόν. Δημιουργήματα των γυναικών της Λευκάδας κοσμούν από σπίτια καθημερινών ανθρώπων έως βασιλικά ανάκτορα σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη.

Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι στην Καρυά υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια το Λαογραφικό Μουσείο «Μαρία Κουτσοχέρω» το οποίο είναι προσωπική προσπάθεια του καρσάνου Θοδωρή Κατωπόδη, ο οποίος με προσωπική δουλειά και έξοδα έχει καταφέρει να φτιάξει ένα μουσείο που αποτελεί στολίδι για την Καρυά αλλά και για όλη την Λευκάδα. Με το μεράκι του και την αγάπη του στο τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε έφτιαξε το μουσείο για να καταφέρει να διατηρήσει ζωντανή την ιστορία του τόπου μας. Το σπίτι-μουσείο φιλοξενεί τα αυθεντικά κεντήματα της Κουτσοχέρως και πολλά άλλα εκθέματα, από τον αργαλειό μέχρι τις κλωστές και από τα υφάσματα μέχρι το κρεβάτι της. Κατεβαίνοντας τα παλιά ξύλινα σκαλιά βλέπεις ένα σπίτι που ξυπνά μνήμες από το παρελθόν. Σχεδόν έχεις την αίσθηση πως ανά πάσα στιγμή θα δεις μπροστά σου την Κουτσοχέρω ή θα δεις το τσουκάλι να βράζει με μια γυναίκα να μαγειρεύει και να ετοιμάζει το τραπέζι για τα παιδιά της. Τα στρωμένα κρεβάτια, το τραπέζι με τα πιάτα και τα μαχαιροπίρουνα, μοιάζουν να περιμένουν τους ιδιοκτήτες τους λες και όλα θα γίνουν όπως ήταν πριν από δεκαετίες.

Κλείνω, έχοντας στο μυαλό μου τη Μαρια Κουτσοχερω να κεντάει, με μια φράση-σύνθημα στη ζω μου: «οι δυσκολίες κάνουν κάποιους ανθρώπους να σπάνε. Άλλους, να σπάνε ρεκόρ.»

Εγώ να προσθέσω ότι η Λευκαδίτικη ψυχή για μια ακόμη φορά μεγαλούργησε. Και θα πρέπει να αποτελέσει ένα φωτεινό παράδειγμα στους δύσκολους καιρούς που ζούμε όχι μόνο για εμάς αλλά και για τα παιδιά μας.

Σας ευχαριστώ θερμά».