Το ιστορικό μοναστήρι του Αη Γιώργη στα Κολυβάτα Λευκάδας

Το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, ένα από τα πιο παλιά και πιο πλούσια κάποτε στο νησί της Λευκάδας, βρίσκεται περίπου ένα χιλιόμετρο έξω από το ορεινό και παραδοσιακό χωριό Κολυβάτα, οικισμός που ανήκει σήμερα στο Δ. Δ. Αλεξάνδρου του Δήμου Λευκάδας. Είναι χτισμένο στους πρόποδες του δάσους των Σκάρων, στη δυτική τους πλευρά. Θα το συναντήσει κανείς μπροστά του, αν ακολουθήσει το παλιό μονοπάτι, παμπάλαια στράτα κτηνοτρόφων, που οδηγεί από το χωριό στην κορυφή του βουνού. Για το πότε ακριβώς ιδρύθηκε το μοναστήρι αναφέρονται διάφορες χρονολογίες στη σχετική λαογραφική βιβλιογραφία. Ο Κωνσταντίνος Μαχαίρας γράφει στο σύγγραμά του «Ναοί και Μοναί της Λευκάδος» (Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Αθήναι 1957) ότι το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1611. Το ίδιο ισχυρίζεται και ο Πάνος Ροντογιάννης στο εκτενές σύγγραμά του «Ιστορία της Νήσου Λευκάδος» (Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1980) και άλλοι μετέπειτα, που φαίνεται να θεωρούν την ημερομηνία αυτή ως απολύτως εξακριβωμένη και απλώς την αντιγράφουν. Πρώτος ο συγχωριανός μας φιλόλογος Σπύρος Σούνδιας, στο βιβλίο του «Άνθρωποι και τόποι της πατρίδας μου» (Αθήνα 1999), εκφέρει την άποψη ότι το μοναστήρι ιδρύθηκε σίγουρα πριν από το 1500 και ίσως τη βυζαντινή περίοδο. Βασίζεται σε παλιότερες μαρτυρίες και ιδιαίτερα στις γραπτές του γυμνασιάρχη Νικολάου Πετρή, ο οποίος ερεύνησε τα αρχεία του μοναστηριού το 1883. Αναφέρει ο Πετρής στο σημείωμά του για τον Άγιο Γεώργιο που έχει δημοσιευτεί στον Η” τόμο του έγκυρου περιοδικού «Παρνασσός»: «…Η δε ίδρυσις αυτής (σημ.: της μονής) ανάγεται κατά την ομολογίαν του εριτίμου αυτής Ηγουμένου ιερομονάχου Γρηγορίου Σούντια εις την βυζαντιακήν περίοδον, ως μαρτυρούσι τα λείψανα των ποικίλων εν αυτή κτισμάτων. Παρεκτός τούτου υπάρχουσι διάφορα συμφωνητικά… α)…., β) συμφωνητικά ελληνιστί εκ των οποίων το μεν πρώτον χρονολογείται από του 1514 και περιέχει αφιερώσεις και βεβαιώσεις κτημάτων κληρονομηθέντων στη μονή…»

Ψάξαμε και βρήκαμε το άρθρο του Ν. Πετρή για το μοναστήρι του Αη Γιώργη. Το παραθέτουμε πιο κάτω όπως ακριβώς αυτό δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό «Παρνασσός» το έτος 1884. Ο Ν. Πετρής ήταν συνεργάτης του περιοδικού και δημοσίευσε δυο άρθρα σ” αυτό σχετικά με τα μοναστήρια της Λευκάδας. Το πρώτο άρθρο έφερε τον τίτλο «ΒΡΑΧΕΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΔΕΣΤΕΡΩΝ ΕΝ ΛΕΥΚΑΔΙ ΜΟΝΩΝ». Εκεί γίνεται μνεία στα εξής μοναστήρια: α) Περί της Μονής του αγίου Ιωάννου β) Περί της Μονής του αγίου Γεωργίου και γ) Περί της Μονής της Φανερωμένης. Φέρει την ημερομηνία: Εν Λευκάδι τη 6 Απριλίου 1884 και υπογράφεται: Ν. Πετρής, γυμνασιάρχης. Το άρθρο περιλαμβάνεται στον 8ο τόμο, αρ. 4 (1884), σελ. 310 – 315, του περιοδικού απ” όπου και το πήραμε. Στο δεύτερο άρθρο του Πετρή που τιτλοφορείται «ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΔΕΣΤΕΡΩΝ ΕΝ ΛΕΥΚΑΔΙ ΜΟΝΩΝ» περιγράφονται η Μονή των Ασωμάτων, το Μετόχιον αγίου Ιωάννου εις το Ροδάκι περιφερείας Βουρνικά και το Μετόχιον αγίου Κηρύκου εις χωρίον Αθάνι. Φέρει την ημερομηνία: Εν Λευκάδι Ιουλίω λήγοντι, 1885. Περιλαμβάνεται στον 9ο Τόμο, Αρ. 7 (1885), σελ. 520 – 523 του περιοδικού.

Διαβάζοντας το άρθρο βλέπουμε ότι το μοναστήρι ιδρύθηκε «εις την βυζαντιακήν περίοδον». Υπάρχουν βέβαια κατά τον Πετρή και γραπτές μαρτυρίες «συμφωνητικά ελληνιστί, ων το μεν πρώτον χρονολογείται από του 1514 και περιέχει αφιερώσεις και βεβαιώσεις κτημάτων κληροδοτουμένων τη μονή». Φαίνεται λοιπόν καθαρά ότι το μοναστήρι πρέπει να έχει ιδρυθεί τουλάχιστον πριν από το 1500.

Ο Πετρής σκόπευε να επανέλθει με άλλο σημείωμά του σχετικά με το μοναστήρι του Αη Γιώργη «οπόταν αναγνώμεν τον κώδικα και πάντα τα οικεία έγγραφα της μονής, φυλασσόμενα εν τη οικία του Ευπατρίδου κ. Επαμ. Κόνδαρη, πρώην αρεοπαγίτου» γράφει. Υπάρχει σημείωση στο τέλος της σελίδας 313 του σχετικού άρθρου του στο περιοδικό «Παρνασσός» όπου επίσης την παραθέτουμε. Δεν το έκανε όμως. Δεν ξέρουμε το λόγο. Δεν ξέρουμε επίσης γιατί φυλάσσονταν τότε ο κώδικας του μοναστηριού και κάποια άλλα σημαντικά έγγραφά του στην οικία του Επαμ. Κόνδαρη, πρώην αρεοπαγίτου, τη στιγμή που το προσωπικό της μονής την περίοδο εκείνη, δηλαδή τό έτος 1884, «συναποτελείται εκ πέντε μοναχών, δύο δοκίμων και τριών υπηρετών». Μένει επίσης εκεί και ένας δασοφύλακας στρατιώτης που πρέπει να φύλαγε το δάσος των Σκάρων. Αν είναι έτσι, τότε τα πιο παλιά έγγραφα του μοναστηριού ενδεχόμενα να μην έχουν γίνει βορά των ποντικιών και της υγρασίας, αλλά να έχουν σωθεί και κάπου να βρίσκονται, ενδεχόμενα μαζί με το αρχείο του Κόνδαρη. Ας ελπίσουμε να είναι έτσι.

Στα χρόνια της ακμής του το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου που έφτασε να έχει μέχρι και οκτώ μετόχια -Άγιος Βησαρίωνας στην πόλη της Λευκάδας, Παναγία στους Σκάρους, Άγιος Βάρβαρος στους Σκάρους, Άγιος Ηλίας, Ναός Παντοκράτορα στη θέση Σωτήρω, Παναγία των Εισοδίων στην Ακόνη, Άγιος Νικόλαος στο Κατωτικό και Άγιοι Πατέρες στη Νικιάνα- ήταν πλούσιο και κέντρο της κοινωνικής ζωής της ευρύτερης περιοχής. Σε πίνακα των περιουσιακών του στοιχείων του έτους 1727 που σώζεται στο Αρχειοφυλάκειο Λευκάδας και περιγράφει ο Κωνσταντίνος Μαχαίρας στο προαναφερθέν βιβλίο του, το μοναστήρι φαίνεται να κατέχει: «Γαίαι καλλιεργήσιμοι, πλην των αμπελώνων, στρέμματα 708 – Αιγοπρόβατα 900 – Κτήνη 30.» Κατέχει επίσης από το 1662 το δάσος των Σκάρων, εκτάσεως άνω των 1.300 στρεμμάτων, που αγόρασε τότε από τον Αχμέτ Αγά αντί της συμβολικής τιμής των οκτώ ρεαλίων.

Με την πάροδο των αιώνων οι διάφοροι κατά καιρούς δυνάστες που πέρασαν από τον τόπο μας άρχισαν να κουτσουρεύουν τα περιουσιακά στοιχεία του μοναστηριού. Οι απαλλοτριώσεις του 1928 θα δώσουν τη χαριστική βολή. Και ορθώς βέβαια έγιναν οι απαλλοτριώσεις. Τα περισσότερα όμως και τα καλύτερα κτήματα του μοναστηριού χαρίστηκαν τότε σε «ημέτερους», όπως συμβαίνει συνήθως εκάστοτε στον τόπο μας, και λίγα απ” αυτά πήγαν σε ακτήμονες. Από το 1930 τα κελιά των καλογήρων είναι πλέον άδεια. Ο παπά Θοδωρής (Φρεμεντίτης), ο τελευταίος καλογερόπαπας, θα πεθάνει το 1965. Έκτοτε το μοναστήρι αφήνεται έρμαιο στην φθορά του χρόνου και την αδιαφορία των ανθρώπων. Τίποτε σχεδόν δεν διασώθηκε. Η πλούσια βιβλιοθήκη του, που περιλάμβανε εκτός των εκκλησιαστικών και άλλα βιβλία αρχαιοελληνικής γραμματείας παλιών εκδόσεων, όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Σπύρος Σούνδιας, καταφαγώθηκε από τα ποντίκια και την υγρασία. Θυμάμαι πιτσιρικάς υπολλείματα της βιβλιοθήκης σκορπισμένα στο πάτωμα του ανωγιού του κτίσματος που βρισκόταν το ηγουμενείο. Μου είχαν προξενήσει τότε εντύπωση η καλλιγραφία των διαφόρων εγγράφων, που τα καταστούσαν όμως και απαγορευτικά στο να μπορέσω να τα διαβάσω τα περισσότερα, καθώς και οι επίσημες σφραγίδες από βουλοκέρι σε φακέλους – έγγραφα αλληλογραφίας. Κάποιες παλιές ξύλινες εικόνες του μοναστηριού είχαν μεταφερθεί για προστασία από ενδεχόμενη κλοπή στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου που ήταν πιο κοντά στο χωριό Κολυβάτα. Φυλάσσονταν θυμάμαι στον γυναικωνίτη του ναού. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 κάηκε η εκκλησία εκεί (κατ” άλλους την έκλεψαν και ακολούθως την έκαψαν) χάθηκαν κι αυτές μαζί. Λέγεται ότι κάποιες άλλες εικόνες, που βρισκόταν στις πόρτες του Ιερού και στο εικονοστάσι του τέμπλου, μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Βυζαντινών Εικόνων που λειτουργεί στο μοναστήρι της Φανερωμένης. Δεν διασταύρωσα αν αληθεύουν οι πληροφορίες αυτές. Κάποιες φορές που πήγα εκεί το εν λόγω μουσείο ήταν κλειστό.

Όπως και νάχουν όμως τα πράγματα είναι ντροπή για τον τόπο μας το σημερινό κατάντημα του μοναστηριού. Επισκεπτόμενος πρόσφατα το μοναστήρι βρήκα την πλατεία του, κέντρο εμπορικής και κοινωνικής κίνησης άλλοτε, κατασκαμμένη από τα γουρούνια, αφού η κεντρική είσοδός του είναι ολάνοιχτη. Η κεντρική πόρτα του ναού του μοναστηριού επίσης ανοιχτή. Ένα περαστάρι, που με το παραμικρό φύσημα του αέρα μετακινείται, προσπαθεί να την κρατήσει κλειστή. Όσες φορές και αν την έκλεισα πρόχειρα μετά από λίγες μέρες την έβρισκα ολάνοιχτη. Συντελούν βέβαια σ” αυτό και οι διάφοροι τουρίστες, που περνούν απ” εκεί, ιδιαίτερα μετά την διάνοιξη του δρόμου, μιας και μπορεί κανείς να φτάσει με αυτοκίνητο πλέον μέχρι το μοναστήρι. Είναι ντροπή για την αρμόδια Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, είναι ντροπή για τους αιρετούς άρχοντες του τόπου μας, είναι ντροπή για τους θρησκευτικούς ηγέτες του τόπου μας να πέφτουν οι σοφάδες των τοίχων του ναού με τις όποιας καλλιτεχνικής αξίας τοιχογραφίες του και να μην κάνουν τίποτα. Να καταστρέφεται από την υγρασία το όποιας καλλιτεχνικής αξίας ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού και το γεγονός αυτό να τους αφήνει παγερά αδιάφορους. Μα είναι περισσότερο απ” όλα ντροπή για όλους εμάς, τους κατοίκους των χωριών Κολυβάτα, Μαυρογιαννάτα και Νικιάνα, της πρώην κοινότητας Αλεξάνδρου δηλαδή, να βλέπουμε να καταστρέφεται ό,τι έχει απομείνει από το ιστορικό αυτό μοναστήρι. Και ας μη φανταστεί κάποιος ότι είμαι θρησκόληπτος και τα λέω όλα αυτά. Τουναντίον μάλιστα συμβαίνει. Θα πρέπει τέλος να αναφέρω, λόγω του ότι οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού μας ζουν εν μέρει από τον τουρισμό, ενοικιάζοντας διαμερίσματα και δωμάτια που έχουν κτισθεί τα περισσότερα σε πρώην ιδιοκτησίες του μοναστηριού, ότι αφενός μεν είναι ζήτημα ηθικής τάξης, αφετέρου δε εμπορικής αξιοποίησης του ευαίσθητου τουριστικού προϊόντος η διατήρηση και η ανάδειξη των απομειναριών του μοναστηριού.