Το ξωκλήσι Σωτήρω, ο Ιόνιος Κώδικας, ένα παλιό έθιμο της Εγκλουβής και η αναβίωσή του ως «Γιορτή Φακής»

Το κατεστραμμένο σήμερα κτητορικό ξωκκλήσι Σωτήρω που έχει τις απαρχές της η Γιορτή Φακής

Στο ξωκλήσι Σωτήρω (και λιγότερο στον Αϊ Δονάτο) έχει τις απαρχές του το έθιμο του βρασίματος της φακής και της διανομής της στους επισκέπτες, που γιορτάζεται στις μέρες μας ως «Γορτή Φακής» στον Άγιο Δονάτο της Εγκλουβής. (Η εκδήλωση που διοργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Εγκλουβής θα γίνει την Δευτέρα 6 Αυγούστου).

Το έθιμο αυτό έπαψε να υφίσταται από το 1950, όταν έπαψε να λειτουργεί και το πιο πάνω ξωκλήσι, ιδιοκτησίας, τότε, Σάββα Λογοθέτη, μετά την εκκλησιαστική ενσωμάτωση των Ιονίων στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδας. Αναβίωσε πάλι το 1983.

Το εκκλησάκι του Αγίου Δονάτου

Γράφει στις 7 Σεπτεμβρίου 1980 για το έθιμο -«πάντα ταύτα με ειλικρίνεια»- ο Ξενοφών Κοντογεώργης [Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εγκλουβή Λευκάδας» (Δελτίο Ενημέρωσης των Απανταχού Εγκλουβισάνων), Αριθ. Φύλλου 7, Σεπτ.-Οκτ. 1980]:

«Το εξωκκλησάκι αυτό, η Σωτήρω, βρίσκεται στα αλώνια. Πιο πέρα στο βουνό αυτό είναι ιδιοκτησία του Σάββα Λογοθέτη από τα παλιά χρόνια – έως σήμερα του Βασίλη Λογοθέτη. Από τότες τα παλιά χρόνια επικρατούσε ένα έθιμο του χωριού έως το 1950 – από το 1950 και ύστερα έπαψε το έθιμο αυτό διότι έπαψε να λειτουργεί το εκκλησάκι και γιατί μέχρι το 1950 τα Επτάνησα είχαν τον Ιόνιο Κώδικα¹ και ήταν ξεχωριστή η εκκλησία από την υπόλοιπο Ελλάδα.

Φακοχώραφα στην Εγκλουβή (Φωτό: Μπάμπης Λάζαρης)

Οι παπάδες πληρωνόταν από τους συναδέλφους των εκκλησιών και είχες το δικαίωμα τον παπά σε όποια εκκλησία τον πας να λειτουργήσει κλπ. Από το 1950 και ύστερα όταν ήταν ο Πλαστήρας Κυβερνήτης κατήργησε τον Ιόνιο Κώδικα και προσάρτησε τα Επτάνησα με την λοιπή Ελλάδα και από τότε υπαγόμαστε στους νόμους της Εκκλησίας που υπάρχουν σήμερα, όπου τα εκκλησάκια τα ιδιωτικά τα έκλεισαν εκτός και τα παραδώσουν στην Μητρόπολη κλπ.²

Φωτό: Αιθεροβάμων (Δες εδώ)

Αυτό το ωραίο έθιμο είχε ως εξής: Το εκκλησάκι αυτό ελειτουργόνταν στις έξι (6) Αυγούστου. Την παραμονή το βράδυ εσπερούσε ο παπάς. Η οικογένεια αυτή του Λογοθέτη έβραζε φακή σε ένα της εποχής εκείνης καζάνι χαλκοματένιο. Επίσης έπαιρναν εκεί και κρασί και ψωμί και μετά την λειτουργία τον εσπερινό εκεί πήγαιναν σχεδόν όλοι οι χωριανοί άνδρες, γυναίκες, παιδιά, μικροί και μεγάλοι. Άρχιζε η διανομή της φακής σε πιάτα της εποχής πήλινα, που έπαιρναν οι προσκυνητές μαζί τους και συνήθως και λίγο ψωμάκι.

Αυτό που είχε ο Λογοθέτης το ψωμί και το κρασί το έδινε στους μεγάλους. Σε όσους έτυχε να μην πάρουν πιάτα μαζί τους έτρωγαν σε κεραμίδια. Αυτή η φακή εκεί απάνου δεν την χόρταινες. Ήταν πολύ νόστιμη. Κατόπιν έφευγε ο λαουτζίκος προς το χωριό. Την άλλη μέρα στις 6 ξανά πήγαιναν και ιερουργούσαν πάλι και την επομένη πάλι πήγαιναν στο Αϊ Δονάτο εκεί στα αλώνια και στα πηγάδια που εβρισκόταν, και αυτό ήταν της οικογένειας Κοντοπρία, και γινόταν λειτουργία. Κατόπιν εκεί είχαν λίγο ψωμί και σαρδέλες αλίπαστες….

Το ωραίο αυτό θέαμα έχει ως εξής. Την εποχή εκείνη τα χωριά δεν είχαν ερημώσει. Εδώ είμαστε 1.200 περίπου άτομα. Τώρα δεν φτάνουμε τα 400 άτομα και όλοι γέροι. Τώρα χωρίς πολλά λόγια, όπως όλοι ξέρουμε, η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας κλπ. ο λαός ψυχαγωγείται αλλιώς. Τότες ο λαουτζίκος περίμενε ένα πανηγύρι, ένα γάμο, ένα όπως αυτό που γράφω παραπάνω να ανέβει στο βουνό σε ένα εξωκκλήσι κλπ. και παρόμοια άλλα. Το ωραίο είναι ότι όταν ξεκινούσαμε το βράδυ και την άλλη μέρα, και πιο πολύ το βράδυ, μαζευόμαστε κρούπια κρούπια άνδρες γυναίκες νέοι και νέες από το χωριό ανεβαίνοντας προς το βουνό στα αλώνια να πάμε στο εκκλησάκι, περνώντας από τα αλώνια μαζεύοντας και αυτούς που ήταν στα αλώνια.

Όπως ξέρουμε τότες αλωνίζαμε με τ΄ άλογα με τον στροερό και αργούσαμε κλπ. Το ωραίο είναι στο σύρε και στο έλα και πηγαίναμε και ερχόμαστε με αστεία, με κουβεντούλες, με τραγούδια, ωραίο θέαμα, ωραία ψυχαγωγία κλπ.

Ο Αϊ Δονάτος αφού δεν άφησε ο Μητροπολίτης Λευκάδος Νικηφόρος να τον φτιάξουν οι ιδιοκτήτες που ήταν γκρεμισμένος από τον σεισμό τον παρέδωσαν στην Μητρόπολη και τον φτιάχνει η Μητρόπολη με την βοήθεια βέβαια όλων μας – αρχίζει από αύριο 8 Σεπτεμβρίου 1980.

Να με συγχωρήσουν αυτοί που κάτι έχουν γράψει για τα εξωκκλήσια. Δεν θέλω να τους προσβάλω -αλλά επειδή είμαι πιο παλιός και κάπως ασχολούμαι διαφορετικά και ορισμένα πράγματα τα ξέρω ακριβώς πως έχουν- μόνο γιαυτό…

Πάντα ταύτα με ειλικρίνεια. 7η Σεπτεμβρίου 1980. Ξενοφών Κοντογεώργης.»

_______________________________________________________
¹ Το κείμενο του Ιόνιου Κώδικα είχε μεταξύ άλλων κάποιες διατάξεις, που δεν ήταν ευχάριστες σε εκκλησιαστικούς κύκλους. Σύμφωνα με το άρθρο 805: «Πάσα μεταξύ ζώντων, η ενδιάθηκος διάταξις, γενομένη προς όφελος εκκλησιών, μοναστηριών και άλλων θρησκευτικών καταστημάτων, δεν έχει ουδεμίαν ισχύν. Μολοντούτο επιτρέπεται να διαθέση τις προς όφελος των ειρημένων ηθικών σωματείων άπαξ και εις χρήματα μέχρι της ποσότητος δέκα στερλινών λιτρών». Το δε άρθρο 804 όριζε πως: «…οι λειτουργοί της θρησκείας, οι παρασταθέντες εις… νόσον (από την οποία πέθανε κάποιος), δεν δύνανται να απολαύσωσι κανέν όφελος εκ των μεταξύ ζώντων ή ενδιαθήκων διατάξεων, αι οποίαι έγινον υπέρ αυτών κατά την διάρκειαν ταύτης της νόσου». [Δες εδώ: Οι Αγγλοϊόνιοι, ένας κώδικας και ο Πατριάρχης].
² Δες και την διδακτορική διατριβή του Βασίλειου Αντώνα «Η ενσωμάτωση των Επτανήσων στην αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος: Από τον Τύπο της εποχής (1864-1866)»