Ο Λευκαδίτης γιατρός… (Της Νόνης Σταματέλου)

Η απλότητα και η ευγένεια στους ανθρώπους είναι κάτι που επιζητώ σχεδόν με κάποιου είδους εμμονή.

Αν διακρίνω έπαρση και ύφος καρδιναλίων, συνήθως φεύγω μακριά. Όταν το εντοπίζω σε φίλους, τους βγάζω απ΄ τη ζωή μου, σε συγγενείς, κρατώ απόσταση ασφαλείας. Σε υπαλλήλους δημοσίων υπηρεσιών έχει τύχει να μιλήσω αυστηρά απαντώντας στην αγένειά τους ή να κάνω δημόσιο σχόλιο φωτογραφίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις.

Δεν είναι πάντα εύκολο, ειδικά όταν αυτά τα στοιχεία τα εντοπίζω σε γιατρούς, διαφόρων ειδικοτήτων, που μεγαλώνοντας, τους έχω όλο και περισσότερη ανάγκη. Γιατί, σε θέματα υγείας, λειτουργείς σαν θηρίο, θέτεις άλλες προτεραιότητες και σε απασχολεί λιγότερο ο πολιτισμός, απομακρύνεσαι κάπως απ΄ τις εμμονές σου. Δεν μπορείς να φύγεις μακριά από κάποιον που έχεις πιστέψει ότι θα σου σώσει τη ζωή, τη δική σου ή των αγαπημένων σου.

Διαπιστώνω ότι οι περισσότεροι από μας, έχουν υπάρξει για μικρό ή μεγαλύτερο διάστημα ασθενείς ή συνοδοί ασθενών. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι όταν συναντήσουμε κάποιον γιατρό, είτε σε νοσοκομείο είτε σε ιδιωτικό ιατρείο, που είναι προσηνής, απλός και καταδεκτικός, το σχολιάζουμε, στο σπίτι, στη δουλειά, στην παρέα, λες και ανακαλύψαμε την Αμερική.

Ανέκαθεν, ο ρόλος του γιατρού σε όλους τους πολιτισμούς, έχει μια βαρύτητα στις μικρές, και μεγαλύτερες κοινωνίες, έχει σχεδόν θεοποιηθεί, αφού εκατομμύρια άνθρωποι έχουν κρεμαστεί απ΄τα χείλη του ικετεύοντας για μια λέξη, καμιά φορά ακόμα και για μια καθησυχαστική ματιά. Προφανώς αυτό ο γιατρός το ξέρει καλά. Έγκειται λοιπόν στο πνευματικό και ηθικό του υπόβαθρο, το αν θα το εκμεταλλευτεί για να άρει τις ανασφάλειές του, να ικανοποιήσει τη ματαιοδοξία του, να αυξήσει το κύρος του. Αν η λευκή μπλούζα και το κρεμασμένο στηθοσκόπιο, το χειρουργικό νυστέρι, τον κάνουν χειρότερο ή καλύτερο άνθρωπο, είναι σαφώς θέμα παιδείας.

Ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου, σε όποιον επαγγελματικό χώρο κι αν ανήκει, διαμορφώνεται, ως γνωστόν, ανάλογα με αυτά που παίρνει απ΄ την οικογένειά του, τη συναισθηματική του ασφάλεια, τα διαβάσματά του, την ενασχόλησή του με την Τέχνη. Αν «εψήλωσεν ο νους του», για να μην ξεχνάμε και τον Παπαδιαμάντη, επειδή προέρχεται ίσως από μια φτωχή οικογένεια και κατάφερε να σπουδάσει γιατρός, αυτό είναι ένα φαινόμενο που συναντάμε πολύ συχνά και είναι εύκολα αναγνωρίσιμο. Αν πάλι είναι γόνος πλούσιας οικογένειας, και αισθάνεται ότι δικαιωματικά βρίσκεται σε ένα επάγγελμα «υψηλής ζήτησης», αυτό επίσης είναι αναγνωρίσιμο. Χρόνια τώρα, που άριστοι μαθητές μου περνούσαν στην ιατρική σχολή, η ευχή που τους έδινα ήταν να γίνουν όχι μόνο καλοί επιστήμονες αλλά πρωτίστως καλοί άνθρωποι. Αμέτρητες διδακτικές ώρες στο Λύκειο εξαντλούσαμε σε συζητήσεις φιλοσοφικές, προβληματισμούς περί βιοηθικής και ανθρώπινου προσώπου. Ακόμα και τώρα, έχω την αγωνία μήπως αλλοτριωθούν μεγαλώνοντας και μπαίνοντας στο χωνευτήρι της επιβίωσης, χάσουν εκείνη την αθωότητα που εγώ γνώρισα και προδώσουν το όνειρό τους «ν’ αλλάξουν τον κόσμο».

Το επιχείρημα ότι ο γιατρός αποστασιοποιείται απ΄ τα περιστατικά, είναι ψυχρός και συχνά υποτιμητικός, για να κάνει πιο σωστά «τη δουλειά του», δεν το κατάλαβα ποτέ. Αν σοβαρολογεί για την επιστήμη του, οφείλει να γνωρίζει κι άλλα πράγματα. Κανένας νοήμων άνθρωπος δεν του ζητάει να ταυτιστεί με τον ασθενή ή τον συνοδό, σε βάρος του καθήκοντος. Αυτό που ο καθένας μας θέλει, είναι να αφήνει διακριτικά να φαίνεται το ανθρώπινο πρόσωπό του. Εκεί πάνω στον βαθύ πόνο, να σου θυμίσει ότι είσαι άνθρωπος και όχι σκουπίδι. Κι αυτό δεν είναι προαιρετικό, είναι χρέος του.

Θυμάμαι κάποτε που ήμουν νοσηλευόμενη για αρκετές μέρες σε νοσοκομείο των Ιωαννίνων, βρήκα το θάρρος να προσβάλω έναν καθηγητή γυναικολογίας, ο οποίος μπήκε στο θάλαμο ένα πρωί με μια ομάδα φοιτητών χωρίς να πει «καλημέρα». Υπήρχαν άλλες τρεις γυναίκες στα διπλανά κρεβάτια με σοβαρό πρόβλημα. Καμιά φορά μια ζεστή καλημέρα λειτουργεί πιο θεραπευτικά κι από φάρμακο. Τον αιφνιδίασε η αντίδρασή μου και μάλλον αισθάνθηκε άβολα.

Άλλη φορά έστειλα προσωπική επιστολή σε άλλον γιατρό για να του θυμίσω κάποια πράγματα που κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να προσέξει.

Σε γιατρούς που ξεχωρίζω κατά καιρούς κι εκτιμώ, χαρίζω βιβλία, θεολογικά, βιβλία ποίησης, με την ελπίδα πως θα τα διαβάσουν. Κανείς μέχρι τώρα δεν μου έχει πει τίποτα.

Μόνο κάποτε ένας μαιευτήρας γυναικολόγος, διευθυντής κλινικής, όταν του χάρισα το «Σχόλιο στο Άσμα ασμάτων» του Χρήστου Γιανναρά -που για μένα είναι ένα δοκίμιο αριστούργημα- μου είπε χαμογελώντας ότι θα το δώσει στη γυναίκα του που «διαβάζει»!

Προσωπικά έχω χάσει αγαπημένους ανθρώπους από καρκίνο, έχω ξενυχτήσει σε θαλάμους κοιτάζοντας ένα παραμορφωμένο πρόσωπο, έναν ορό να πέφτει αργά και βασανιστικά, μια φιάλη αίμα, ένα σακουλάκι καθετήρα, είδα ανθρώπους απ΄ τα χωριά χαμένους στους λαβύρινθους των διαδρόμων και της γραφειοκρατίας, συχνά χωρίς στον ήλιο μοίρα, έχω ασκηθεί στο να παρατηρώ διακριτικά συμπεριφορές γιατρών και νοσηλευτών, έχω κλάψει, έχω θυμώσει, έχω αγανακτήσει.

Το μυθιστόρημα της Καρολίνας Μέρμηγκα «Ο Έλληνας γιατρός», το οποίο αγαπήθηκε πολύ και συζητήθηκε, φοβάμαι ότι είχε ελάχιστους γιατρούς ανάμεσα στους χιλιάδες αναγνώστες του. Ενώ διαβάστηκε, εκτός από εκείνους που αγαπούν το καλό ιστορικό μυθιστόρημα, από ανθρώπους που έχουν βιώσει την ασθένεια και θέλουν τον γιατρό ακέραιο, με επιστημονικό οπλισμό και καλλιέργεια. Είδα με τα μάτια μου συγγενή ασθενούς, να χαρίζει στον χειρουργό, το συγκεκριμένο βιβλίο, αφού βέβαια είχε προηγηθεί η επίδοση του προσυμφωνηθέντος αξιοσέβαστου ποσού…

Στο μυαλό καθενός που κάνει ένα τέτοιο δώρο στον γιατρό του, είναι η ελπίδα πως αν το διαβάσει, θα θυμηθεί αρετές παλιές και ξεχασμένες, για κάτι γιατρούς που γιάτρευαν φίλους και πολιτικούς αντιπάλους, που έστηναν με αυτοθυσία τα χειρουργεία του βουνού, που ήταν αφοσιωμένοι ολοκληρωτικά στο λειτούργημά τους, που αγαπούσαν την Τέχνη, που είχαν την απλότητα του ανθρώπου του αληθινού.

Αφορμή για να καταθέσω αυτές τις λίγες σκέψεις «περί ιατρών», υπήρξε η πρόσφατη επίσκεψή μου σε Λευκαδίτη οφθαλμίατρο. Ανέβηκα την εσωτερική παλιά ξύλινη σκάλα συνεσταλμένη και αμήχανη. Μπήκα πανικόβλητη στο ιατρείο του, εξ αιτίας ενός χρόνιου προβλήματος που αισθάνθηκα ότι ήταν σε έξαρση. Είχε περάσει η ώρα και ήταν έτοιμος να κλείσει. Συνηθισμένη απ΄ το «αφ’ υψηλού» ύφος των περισσοτέρων γιατρών μέχρι τώρα, σε μεγαλύτερες πρωτεύουσες και προετοιμασμένη για το κοστούμι των πενήντα – εξήντα ευρώ, έμεινα έκπληκτη απ΄ τη συνάντηση. Έφυγα ευγνώμων και περήφανη, που στο νησί μου, με τις ιδιορρυθμίες του, οι γιατροί διαθέτουν εκείνη τη στόφα του σεμνού, καλού, καταδεκτικού ανθρώπου, με την έξυπνη ατάκα, που δεν αναιρεί την προσεκτική και υπεύθυνη διάγνωση.

Δεν είχε κάτι ιδιαίτερο ο συμπατριώτης μου. Ηλικιακά λίγο μετά τα εξήντα, είχε γνώση, εμπειρία, χαμογελαστό πρόσωπο και ήταν απλός.

Δεν είναι η πρώτη φορά που στη Λευκάδα εντυπωσιάζομαι απ΄ την απλότητα των γιατρών. Εντυπωσιάζομαι δηλαδή από κάτι που κανονικά θα έπρεπε να είναι αυτονόητο, όμως δεν είναι.

Ξέρω πως μεγάλωσαν σε έναν τόπο όπου κι οι πέτρες ακόμα ριγούν στο όνομα του Άγγελου Σικελιανού, που οι γονείς τους, ακόμα κι οι πιο αγράμματοι, ξέρανε απέξω κομμάτια απ΄ τον Φωτεινό του Βαλαωρίτη. Πως η μορφή του αξέχαστου αγωνιστή γιατρού Ξενοφώντα Γληγόρη, είναι οδηγός για τους νεότερους που θέλουν να τιμήσουν την καταγωγή τους. Ξέρω πως σε κάθε σπίτι υπήρχε από παλιά τουλάχιστον ένας γραμματιζούμενος άνθρωπος, ένας ποιητής ή ένας ζωγράφος, πως τα ροζιασμένα χέρια του Λευκαδίτη ξωμάχου της Καρυάς ή των Τσουκαλάδων έπλασαν καλό πηλό και βγήκαν καλοί επιστήμονες και άνθρωποι.

Επειδή έχει περισσέψει η γκρίνια για ό,τι συμβαίνει γύρω μας, τουλάχιστον, να λέμε και για το καλό, όπου το συναντάμε. Είναι ένας τρόπος αντίστασης.