Τριάντα Λευκαδίτες με επικεφαλής τον Κωνστάντιο Λευκάδιο Θερμό στην εκπόρθηση του Παλαμηδίου και την Απελευθέρωση του Ναυπλίου το 1822
Του Ηλία ΘΕΡΜΟΥ*
Στις 29-30 Νοεμβρίου 1822, ξημερώνοντας του Αγίου Ανδρέα, οι Λευκαδίτες αγωνιστές με επικεφαλής τον Κωνστάντιο Λευκάδιο Θερμό μαζί με άλλους Έλληνες αγωνιστές με αρχηγό τον Σταϊκόπουλο ή Καπετάν Στάικο με τους διακόσιους άνδρες του, 60 Κρανιδιώτες και ένα λόχο τακτικού στρατού, έκαναν έφοδο την σκοτεινή και βροχερή νύχτα για να εκπορθήσουν το φρούριο του Παλαμηδίου.
«Ἅ, τί νύκτα ἦταν ἐκείνη
ποὺ τὴν τρέμει ὁ λογισμός!
Ἄλλος ὕπνος δὲν ἐγίνει
πάρεξ θάνατου πικρός.»1
Μετά την κατάληψη του Παλαμηδίου, στράφηκαν εναντίον των Τούρκων του Ναυπλίου και τους ανάγκασαν να παραδοθούν και να απελευθερωθεί έτσι το Ναύπλιο. Τα τριάντα παλικάρια από τη Λευκάδα που συμμετείχαν στην πολιορκία του Παλαμηδίου από τις 4 Απριλίου 1821 πρωταγωνίστηκαν στην κατάληψη του μεγάλου οχυρού που δέσποζε πάνω από το Ναύπλιο.
Οι Λευκαδίτες αγωνιστές του 1821 ξεκίνησαν από τα χωριά και την πόλη της Λευκάδας που τότε αριθμούσε περίπου 18.000 κατοίκους και διασχίζοντας την Αιτωλοακαρνανία με τα πόδια, έφτασαν στα κρίσιμα πεδία των επιχειρήσεων στην Πελοπόννησο έως το Ναύπλιο.
Σε αυτό τον αγώνα πρωταγωνίστησε ο Κωνστάντιος Λευκάδιος Θερμός-Τιτίλας από την Εγκλουβή όπως αναφέρει ο ιστορικός Κωνσταντίνος Μαχαιράς στο βιβλίο του Λευκάς και Λευκάδιοι επί Αγγλικής Προστασίας (1810-1864). Συγκεκριμένα, ο ιστορικός Μαχαιράς αναφέρει “και ανδραγαθεί ο Κωνστάντιος Λευκάδιος κατά την πολιορκία του Ναυπλίου, ηγούμενος τριάντα Λευκαδιτών.”2
Επίσης, ο Πάνος Ροντογιάννης, προφανώς αναφερόμενος στις ίδιες ιστορικές πηγές, στο βιβλίο του Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, Β Τόμος, σελ. 325, γράφει: “Ο Λευκάδιος Θερμός διακρίθηκε στην πολιορκία του Ναυπλίου επικεφαλής τριάντα Λευκαδιτών.”
Στις 30 Νοεμβρίου, το φρούριο του Παλαμηδίου με τους οχτώ προμαχώνες του, ένα οχυρό έργο των Βενετσιάνων από το 1711-1714 που θεωρούνταν απόρθητο, έπεσε. Οι Έλληνες αγωνιστές εκπόρθησαν πρώτα τον προμαχώνα του Αχιλλέα. Μαζί τους πρωταγωνίστησαν οι τριάντα Λευκαδίτες με επικεφαλής τον Εγκλουβισιάνο Κωνστάντιο Θερμό-Τιτίλα που ήταν μαθημένος να ανεβαίνει τα κακοτράχαλα βουνά της Εγκλουβής όταν ανέβαινε στον Προφήτη Ηλία όπου μάθαινε τα πρώτα γράμματα μαζί με άλλους συμμαθητές του από τον παπά της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία.
Ο Άγγλος περιηγητής Χένρι Χόλαντ 1788-1873 ταξίδεψε το 1812 στη Λευκάδα και επισκέφτηκε τον Προφήτη Ηλία που δεσπόζει πάνω από την Εγκλουβή και ανέφερε ότι βρήκε έναν παπά να κάνει μάθημα σε 12 μαθητές, στο βιβλίο του Απομνημονεύματα, Ταξίδια στα Νησιά του Ιονίου, την Αλβανία, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, τα χρόνια 1812-13, που εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1815.
Έτσι λοιπόν, για τον ορεσίβιο Κωνστάντιο Λευκάδιο Θερμό, η αναρρίχησή του στον κακοτράχαλο ύψωμα πάνω από το Ναύπλιο ήταν μια γνώριμη άσκηση, αφού όπως γράφει ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης στο έργο του Ο Φωτεινός, τα βουνά της Εγκλουβής για τους αγωνιστές και τους κλέφτες επί Αγγλοκρατίας ήταν απάτητα λημέρια.
O Σπυραντώνης Χαλκιόπουλος, στο Ημερολόγιο των Λευκαδίων Αγωνιστών στον Αγώνα του 1821, αναφέρει τα παρακάτω ονόματα όσων θυσιάστηκαν στο Ναύπλιο – Άργος:3
Ενάπλιον (Ναύπλιο) – Άργος
1. Γιάννης Κατωπόδης, Άργος
2. Γιάννης Σταύρακας, Ενάπλιον
3. Στάθης Πάλμος, Άργος
4. Μήτρος Σαρακινός, Άργος
5. Μάρκος Μαυρομάτης, Ενάπλιον
6. Γιαννάκης Κονιδάρης, Ενάπλιον
7. Γιάννης Βεροστής, Ενάπλιον
8. Αναστάσιος Καβαδίας, Ενάπλιον
Μετά την απελευθέρωση του Ναυπλίου το 1822, οι Λευκαδίτες αγωνιστές πήγαν στην Ύδρα το 1824 όπου η στρατιωτική διοίκηση έστειλε τα στρατεύματα για να φυλάξουν το νησί από τυχόν επίθεση των Τούρκων. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο άρθρο που δημοσιεύθηκε στα Λευκαδίτικα Νέα στις 19 Ιανουαρίου 2021, ο Κωνστάντιος Θερμός διορίστηκε χιλίαρχος μαζί με τους Μακρυγιάννη, Βάσον, Χ”Στεφανήν και τον Ιωσήφ Γραμματικόπουλο στη διοίκηση των ελληνικών στρατευμάτων στην Ύδρα το 1824.4
Ο στρατηγός Μακρυγιάννης, στο βιβλίο του Απομνημονεύματα, εκδόσεις Δ. Καραβία με σχόλια του Σπύρου Ασδραχά, στο έκτο κεφάλαιο, σελ. 182 γράφει ότι: “Ο Κουντουριώτης πήγε εις την Νύδρα και άφησε στο ποδάρι του τον Αναγνώστη Οικονόμου Νυδραίο. Τον είπα να μου δώση αυτούς τους μιστούς να πλερώσω τους ανθρώπους και να λάβω κι ό,τι έδωσα. Λέγει του Παπαφλέσια, μου δίνει τους παράδες, ό,τι μόκανε· όμως να του χαρίσω τις πιστιόλες μου, ότι τις λιμπίστη·5. ………….. Τον μούτζωσα και δεν του ξαναμίλησα. Πήγε κι” ο Κωνσταντίς Λευκάδιος και του ζήτησε τους μιστούς, και του πήρε τις πιστιόλες του. Κι΄ είχε ξύλινες στο ζουνάρι του· τον ρώτησα και μου το είπε. Ορίστε κι΄ Αρβανίτικη αρετή. Ως τώρα είχαμε Βλάχικη, Κεφαλλονίτικη, Φαναριώτικη, ορίστε κι΄ Αρβανίτικη. Να δικαιοσύνη, να κυβερνήται των νέων Ελλήνων!”6
Στη συνέχεια, αυτοί οι μαχητές της ελευθερίας και άλλοι πολλοί, πήγαν στο Μεσολόγγι, αυτή τη στρατηγική πόλη που ήταν το πέρασμα από τη δυτική Στερεά Ελλάδα προς την Πελοπόννησο, προκειμένου να υπερασπιστούν την Ιερή Πόλη από τις επιθέσεις των Τούρκων τον Απρίλιο του 1825, αρχικά από τον Κιουταχή και στη συνέχεια από τον Ιμπραήμ Πασά.
Αυτή η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου από τις 15 Απριλίου 1825 έως τις 10 Απριλίου 1826 ξεχωρίζει ως μια από τις κορυφαίες στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης που επηρέασαν ολόκληρο τον κόσμο και έφερε αισθήματα συμπαράστασης στην επαναστατημένο ελληνικό λαό.
Κατά την πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου το 1826 χάθηκαν πολλοί Λευκαδίτες, μεταξύ αυτών θα πρέπει να ήταν και άλλοι από τους τριάντα Λευκαδίτες που συμμετείχαν στην κατάληψη του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο το 1822. Τα ονόματα όλων των Λευκαδιτών που θυσιάστηκαν κατά την πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου αναφέρονται στο Ημερολόγιο του Σπυραντώνη Χαλκιόπουλου, Λευκάδιοι Αγωνιστές στον Αγώνα του 1821.
Μετά την έξοδο από το Μεσολόγγι στις 10 Απριλίου 1826, όσοι κατάφεραν να περάσουν με το σπαθί τους μέσα από τις γραμμές του εχθρού, ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Καραϊσκάκη στο κεφαλοχώρι Πλάτανος στα Γκράβαρα της ορεινής Ναυπακτίας και πολέμησαν στο πλευρό του στη Δόμβραινα, στο Δίστομο, στην Αράχωβα και στη Λιβαδειά.
Στη συνέχεια ήρθαν στην Αθήνα μαζί με τον Καραϊσκάκη προκειμένου να ανατρέψουν την πολιορκία των Τούρκων εναντίον των δυνάμεων του Γκούρα που είχαν κλειστεί στην Ακρόπολη των Αθηνών. Συμμετείχαν στη Μάχη του Ανάλατου στις 24 Απριλίου 1827 όπου σκοτώθηκε ο σύντροφος του Καραϊσκάκη, χιλίαρχος Κωνστάντιος Λευκάδιος Θερμός, όπως αναφέρει ο ιστορικός Κωνσταντίνος Μαχαιράς, στη σελίδα 47 του βιβλίου του7 “και φονεύεται εις την Ακρόπολη των Αθηνών μαχόμενος υπέρ πίστεως και πατρίδος ο Κωνστάντιος Θερμός”. Μαζί με τον χιλίαρχο σκοτώθηκαν και άλλοι έξι Λευκαδίτες όπως αναφέρει ο Σπυραντώνης Χαλκιόπουλος στο Ημερολόγιό του:8
1. Κωνστάντιος Θερμός
2. Κώστας Ασπρογέρακας
3. Νικόλαος Γαντίς (Γαζής)
4. Χρήστος Βρετός
5. Δημήτριος Καβαδίας
6. Παρθένιος Ασπρογέρακας
7. Γιάννης Μπονόβις
O αγώνας των προγόνων τους στην Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και θαυμασμού για τους τιμημένους αγωνιστές της ελευθερίας στο Αλβανικό Έπος και την Εθνική Αντίσταση 1940-1944. Συνεπώς η Εθνική Αντίσταση ήταν η συνέχεια του ίδιου αγώνα που άρχισε το 1821.
Έτσι η Λευκάδα έδωσε τη μαζική της συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση, ενώ το οροπέδιο της Εγκλουβής και τα γύρω βουνά ήταν και πάλι τα απάτητα λημέρια των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, τα οποία οι Ιταλοί και Γερμανοί κατακτητές δεν τα πάτησαν ποτέ.
Στον Άγιο Δονάτο, εκεί που γίνεται σήμερα η γιορτή της φακής, γύρω από τον μύλο του Πολυχρόνη, διεξάγονταν οι λαϊκές συνελεύσεις του ΕΑΜ των κατοίκων της περιοχής, με τον Προφήτη Ηλία να αποτελεί το παρατηρητήριο των ανταρτών που περιφρουρούσαν αυτό το κομμάτι της ελεύθερης Λευκάδας στα χρόνια 1942-1944.
Ναί, ἀλλὰ τώρα ἀντιπαλεύει
κάθε τέκνο σου μὲ ὁρμή,
ποὺ ἀκατάπαυστα γυρεύει
ἢ τὴ νίκη ἢ τὴ θανῆ.9
Οι ηρωικοί τριάντα Λευκαδίτες που προσήλθαν με αποφασιστικότητα στο σάλπισμα του αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας ήταν αποφασισμένοι για τη νίκη ή τον θάνατο όπως αναφέρει ο εθνικός μας ποιητής στον Ύμνο εις την Ελευθερίαν. Σχεδόν όλοι θυσιάστηκαν μαζί με τον επικεφαλής τους χιλίαρχο Κωνστάντιο Λευκάδιο Θερμό-Τιτίλα από την Εγκλουβή στις μάχες του Ναυπλίου το 1822, στο Μεσολόγγι το 1826 και στην Ακρόπολη των Αθηνών το 1827 για την ελευθερία της πατρίδας.
Ἐφωνάξανε ὡς τ΄ ἀστέρια
τοῦ Ἰονίου καὶ τὰ νησιά,
κι ἐσηκώσανε τὰ χέρια
γιὰ νὰ δείξουνε χαρά.10
* Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Καθηγητής της έδρας Jean Monnet στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση και Εξωτερική Πολιτική. Email: thermos@uom.gr
______________________________________
1 Διονύσιος Σολωμός, Ύμνος εις την Ελευθερίαν, στροφή 45.
2 Κωνσταντίνος Μαχαιράς, Λευκάς και Λευκάδιοι επί Αγγλικής Προστασίας, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Κέρκυρα, 1940, σελ. 91.
3 Το Ημερολόγιο του Σπυραντώνη Χαλκιόπουλου, Λευκάδιοι Αγωνιστές στον Αγώνα του 1821, Εκδόσεις Εταιρεία Λευκαδιτών Μελετών, 2020.
4 Η υδραίικη εφημερίδα “Ο Φίλος του Νόμου”, 30/6/1820, αρ. Φύλλου 31.
5 Ορέχτηκε.
6 Βλάχικη: υπαινίσσεται τον Κωλέτη, Κεφαλλονίτικη τον Ανδρέα Μεταξά, Φαναριώτικη τον Α. Μαυροκορδάτο, Αρβανίτικη τον Υδραίο Α. Οικονόμου.
7 Κωνσταντίνος Μαχαιράς, Λευκάς και Λευκάδιοι επί Αγγλικής Προστασίας, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, Κέρκυρα, 1940.
8 Το Ημερολόγιο του Σπυραντώνη Χαλκιόπουλου, Λευκάδιοι Αγωνιστές στον Αγώνα του 1821, από τον Δρ. Γιώργο Τσίλη, Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδος, 2020. Ηλίας Θερμός, Η Θυσία του χιλιάρχου Κωνσταντίνου Λευκάδιου Θερμού, Λευκαδίτικα Νέα, 19-20 Ιανουαρίου 2021.
9 Διονύσιος Σολωμός, Ύμνος εις την Ελευθερίαν, στροφή 15.
10 Όπως παραπάνω, στροφή 20.
