Η μετανάστευση Κολυβιατών στη Γερμανία στις αρχές με μέσα της δεκαετίας του 1960

Κολυβιάτικος γάμος στη Γερμανία, της Σταμάτας Κατσαρού (Καραγιάννη): Διακρίνονται οι απόδημοι Κολυβιάτες/ες: 1. Αλέξης Βρεττός (Μανίας), 2. Κώστας Δαμιανής (Παγκαλέλος), 3. Κώστας Βλάχος (Γέροντας), 4. Χρήστος Κατσαρός (Καραγιάννης), πατέρας της νύφης, 5. Μαριώ Κατσαρού, μάνα της νύφης, 6. Σοφία Κατσαρού, αδερφή της νύφης. Ο πιτσιρικάς μπροστά είναι ο Δημητράκης Βρεττός, γιος του Παναγιώτη Βρεττού.

Ήταν αρχές με μέσα της δεκαετίας του 1960 όταν είχε αδειάσει το χωριό μας, τα Κολυβάτα Αλεξάνδρου, από άνδρες. Αιτία η μετανάστευση. Σε αντίθεση με το γειτονικό χωριό των Μαυρογιαννάτων (Αλεξάνδρου) που οι κάτοικοί του είχαν αρχίσει ήδη από πιο νωρίς να μεταναστεύουν σε πιο μακρινές υπερπόντιες χώρες, την Αργεντινή, την Αμερική, την Αυστραλία και τον Καναδά, η κύρια χώρα μετανάστευσης των Κολυβιατών την εποχή εκείνη ήταν η Γερμανία και δευτερευόντως το Βέλγιο, που είχαν ξεκινήσει να δέχονται ξένους εργάτες, τους αποκαλούμενους στη Γερμανία γκασταρμπάιτερ (Gastarbeiter).

O απόδημος στη Γερμανία Κολυβιάτης Γιώργος Κολυβάς (Τσιρογιάννης)

Στις γειτονιές του χωριού αντηχούσαν από τα λιγοστά τρανζίστορ που είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους τα νέα τραγούδια για τους ξενιτεμένους (Στις φάμπρικες της Γερμανίας, Το ψωμί της ξενιτιάς κλπ.), κυρίως από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς του Πύργου και της Αμαλιάδας που ήταν τότε γνωστοί και είχαν καλή εμβέλεια. Σημειωτέον ότι οι γυναίκες και τα παιδιά έμεναν στην αρχή πίσω, αφού η μετανάστευση είχε αρχικά προσωρινό χαρακτήρα ενώ θα έπρεπε να φροντιστούν και τα ηλικιωμένα μέλη των οικογενειών. Με τον καιρό θα ακολουθούσε η επανένωση των οικογενειών στη χώρα μετανάστευσης.

«Ισχύει δια την μετάβασιν του κατόχου εις Δυτικήν Γερμανίαν κατά τους όρους της από της 30/3/60 Ελληνο-Γερμανικής συμβάσεως εργασίας μετά προηγούμενην επιλογήν από τας οικείας επιτροπάς», έγραφαν τα ταξιδιωτικά έγγραφα (διαβατήρια) των Ελλήνων μεταναστών.

Κάποιοι από τους Κολυβιάτες έμειναν λίγα μόνο χρόνια στην ξενιτειά όπου οι συνθήκες εργασίες ήταν ιδιαίτερα σκληρές για τους μαθημένους στους δικούς τους ρυθμούς των αγροτοκτηνοτροφικών εργασιών κατοίκους του χωριού, ενώ πολλοί άλλοι πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους ή πέθαναν εκεί. Συχνές ήταν επίσης οι αναπηρίες από εργατικά ατυχήματα. Μετά την τρίτη γενιά άρχισε να γίνεται κυρίως η ενσωμάτωση στην τοπική κοινωνία, χωρίς να ξεχνιούνται τις περισσότερες φορές οι ρίζες, ενώ ήδη έχει αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της η τέταρτη γενιά των ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία.

Κάρτα Υγείας ελληνίδας μετανάστριας στη Γερμανία

Αναφέρουμε τους Κολυβιάτες που είχαν μεταναστεύσει για μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στη Γερμανία με κίνδυνο πάντα να ξεχάσαμε κάποιον: Κολυβάς Γεώργιος (Τσιρογιάννης), Κολυβάς Νικόλαος (Μαράγκος), Χρήστος Κατσαρός (Καραγιάννης), Δημήτριος Βλάχος (Γέροντας) (του αφαιρέθηκε το διαβατήριο από την απριλιανή χούντα), Γεώργιος Βρεττός (Φαοτάλαρος), Παναγιώτης Βρεττός (Τόλιας), Κωνσταντίνος Βλάχος (Γέροντας), Κωνσταντίνος Δαμιανής (Παγκαλέλος), Κωνσταντίνος Βρεττός (Δικηγόρος), Νικόλαος Βρεττός (Μανίας – Χωροφύλακας), Ευστράτιος Δαμιανής, Θεόδωρος Βρεττός (Τριμντάνης), Αλέξης Βρεττός (Μανίας), Απόστολος Σούνδιας (έφυγε κατόπιν για την Αυστραλία), Νικόλαος Βρεττός (Παγκατώρος) και Σπύρος Βρεττός (Πλιάτσικας).

Τα νιάτα της Ελλάδας στα σκλαβοπάζαρα της Δυτικής Γερμανίας

Σημειωτέον ότι η Δυτική Γερμανία που ήταν την εποχή εκείνη βασικός πόλος έλξης Ελλήνων, φοιτητών και εργατών, εξελίχθηκε σε κέντρο του αγώνα όταν εκδηλώθηκε λίγα χρόνια αργότερα στην Ελλάδα η δικτατορία των συνταγματαρχών ενώ δεν έλειψε ο χαφιεδισμός και οι πρακτικές φιλοχουντικών οργανώσεων.

Αντιδικτατορική διαδήλωση στο Βερολίνο (3 Φεβρουαρίου 1968). «Κάτω η Δικτατορία» γράφει το πανό που φέρει την υπογραφή «Οι Έλληνες στο Δυτικό Βερολίνο»

Με αφαιρέσεις ιθαγένειας και ακυρώσεις διαβατηρίων, μηνύσεις, κατασκοπεία και προπαγάνδα από «εθνικώς σκεπτόμενους» δασκάλους και κληρικούς η χούντα προσπαθούσε να τρομοκρατήσει τους Έλληνες της Δ. Γερμανίας. Παράλληλα, επιχειρούσε να τους «επιστρατεύσει» ως πληροφοριοδότες, όταν αυτοί επισκέπτονταν την Ελλάδα. Όταν μάλιστα οι επιδόσεις τους κρίνονταν ικανοποιητικές, επιβραβεύονταν με προνόμια, όπως άδειες ταξί ή περιπτέρων, μετά τον επαναπατρισμό τους στην Ελλάδα.

Πιστοποιητικό μισθοδοσίας

Στοιχεία της ΕΣΥΕ και άλλα δείχνουν ότι στην πενταετία 1956-1960 μετανάστευσαν 162.000 Έλληνες (το 52% στις υπερπόντιες χώρες). Το 1961-1965 466.000 (25% στις υπερπόντιες χώρες). Το 1966-1970 365.000 (38% στις υπερπόντιες χώρες). Το 1971-1975 177.000 (36% στις υπερπόντιες χώρες). Το 1976-1977 37.000 (38% στις υπερπόντιες χώρες). Στα αντίστοιχα διαστήματα, το ποσοστό μεταναστών ανδρών στις ηλικίες 20-44 ετών ήταν 72% του συνόλου των αποδημούντων, 79%, 73%, 65% και 66%.

Διαβατήριο της εποχής

Στη δεκαετία 1961-1971 έφυγαν 892.175 άτομα σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης (βασικά στη λεγόμενη Δυτική Γερμανία), κυρίως άνδρες αλλά και γυναίκες, ηλικίας 18-35 χρόνων. Το 90% προερχόταν από την ελληνική επαρχία, άκληροι, μικροαγρότες, δίχως πείρα βιομηχανικού εργάτη. Συνυπολογίζοντας ναυτεργάτες και όσους καταχωρήθηκαν ως «προσωρινώς μεταναστεύσαντες», ο συνολικός αριθμός ξεπερνούσε το ένα εκατομμύριο εργαζόμενους Έλληνες.

Διαβατήριο της εποχής με βίζα της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας

Το 1960 υπογράφηκε η διαβόητη «Ελληνογερμανική συμφωνία», που, όπως προπαγανδίστηκε δεόντως από τις δύο κυβερνήσεις, θα «έλυνε» τα μεγάλα προβλήματα των Ελλήνων μεταναστών. Στη Γερμανία ονομάστηκε και «διπλή συνθήκη», καθώς υπογράφτηκε μεταξύ Δ. Γερμανίας και Ισπανίας στις 29/3/1960 και ακολούθησε η υπογραφή με την Ελλάδα στις 30/3/1960 της «Σύμβασης Περί Επιλογής και Τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εις γερμανικάς επιχειρήσεις». Αντίστοιχες διακρατικές συμφωνίες της Δ. Γερμανίας: το 1955 με Ιταλία (για εισαγωγή Ιταλών εργατών), το 1961 με Τουρκία, το 1963 με Μαρόκο, το 1964 με Πορτογαλία, το 1965 με Τυνησία και το 1968 με Γιουγκοσλαβία. Έτσι οι Γερμανοί μεγαλοβιομήχανοι εξασφάλιζαν φτηνό εργατικό δυναμικό για τη ραγδαία αναπτυσσόμενη βιομηχανία τους. Παράλληλα, η Δ. Γερμανία αποκαταστούσε σχέσεις εξωτερικής πολιτικής και με χώρες που είχαν υποφέρει από τη ναζιστική κατοχή.

Οι Γερμανοί βιομήχανοι και μεγαλοεπιχειρηματίες ζητούσαν «τεμάχια» (έτσι τους αποκαλούσαν), νέους, υγιείς ανθρώπους, για να εργαστούν στη βαριά βιομηχανία και τα ορυχεία. Με την υπογραφή της σύμβασης, άνοιξαν στην Αθήνα (επί της οδού Βίκτωρος Ουγκώ) και το 1962 στη Θεσσαλονίκη (επί της οδού Δωδεκανήσου) οι εν Ελλάδι Γερμανικές Επιτροπές, που ενέκριναν την πρόσληψη Ελλήνων εργατών.

Σχηματίζονταν ατέλειωτες ουρές, υπερπροσφορά νέων δυνατών ανθρώπων, πρόθυμων να εργαστούν σκληρά. Σύμφωνα με το γερμανικό κέντρο τεκμηρίωσης για τη μετανάστευση στη Γερμανία «DOMID», μόνο μέσα στις δύο πρώτες βδομάδες λειτουργίας του γραφείου στην Αθήνα, υπέβαλλαν αίτηση 4.500 Έλληνες. Η κοσμοσυρροή αυτή οδήγησε να ανοίξει γραφείο και στη Θεσσαλονίκη.

Δίγλωσση ατομική σύμβαση εργασίας της εποχής εκείνης

Οι Επιτροπές εξέταζαν εξονυχιστικά την υγεία των υποψηφίων (μετρήσεις μυών, ακτινογραφίες θώρακος, οδοντιατρικές εξετάσεις) και τι «ειδικές» γνώσεις τυχόν είχαν, οργάνωναν και το ταξίδι τους. Άνθρωποι με δύο δόντια χαλασμένα, από το υστέρημά τους πλήρωναν οδοντίατρο να τα σφραγίσει, για να καταφέρουν να φύγουν. Βουλευτές της ΕΡΕ και της Ένωσης Κέντρου έταζαν ως ρουσφέτι μια θέση στις λίστες υποψήφιων προς μετανάστευση. Διερμηνείς, λαμόγια της εποχής, παράγοντες με τάχα επιρροή στις Επιτροπές, ζητούσαν μπαξίσι για να μεσολαβήσουν.

Οι επιλεγέντες έπαιρναν «πράσινη κάρτα» εργασίας. Αρχικά το ταξίδι ξεκινούσε από τον Πειραιά με το φέρι μποτ «Κολοκοτρώνης» (είχε μείνει η φράση στους έλληνες μετανάστες που έλεγαν πολλές φορές: Τι έφερε ο «Κολοκοτρώνης»!). Έφταναν στο Μπρίντεζι της Ιταλίας και από ΄κει με τρένο στη Γερμανία. Από το 1964, μια φορά τη βδομάδα ταξίδευαν από Αθήνα και Θεσσαλονίκη προς Μόναχο με ειδικές αμαξοστοιχίες, υπερπλήρεις, που συνήθως μετέφεραν πάνω από 1.000 άτομα. Τα ταξίδια αυτά η γερμανική διοίκηση μέχρι το 1972 τα χαρακτήριζε «μεταφορές». Την αποβάθρα (υπ΄ αριθμ. 11) όπου τερμάτιζαν τα τρένα αυτά στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας, οι μετανάστες την έλεγαν «αποβάθρα» ή «γραμμή της ελπίδας». Δύο κόσμοι, αντίθετα συμφέροντα, διαφορετικές προσεγγίσεις.

Για το ταξίδι με το τρένο «φιλεύσπλαχνοι» Γερμανοί μεγαλοκεφαλαιούχοι προμήθευαν τα «τεμάχια» με ένα σακούλι εφοδίων: δυο κονσέρβες (μια με σαρδέλες, μια με κορν-μπιφ), ένα καρβέλι ψωμί, λίγες ελιές κι ένα κομμάτι τυρί. Από Θεσσαλονίκη προς Μόναχο πολλοί κάθονταν πάνω στη βαλίτσα τους στη διάρκεια όλου του ταξιδιού, που κρατούσε δυόμιση μέρες.

Η στέγαση των μεταναστών εργατών γινόταν σε υποτυπώδεις συνθήκες, σε παραπήγματα που προέρχονταν κυρίως από την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Κάθε εργάτης είχε στη διάθεσή του ένα κρεβάτι σε κουκέτα, ένα ντουλάπι που κλείδωνε, μια θέση στο τραπέζι του φαγητού και μια καρέκλα.

Η μετανάστευση ποτέ δεν ήταν ευκαιρία, ήταν πάντα κατάρα για τον τόπο. Διευκόλυνε την ντόπια κυβέρνηση να εμφανίσει μείωση της ανεργίας, τους έξω καπιταλιστές να έχουν ακόμα πιο φτηνό εργατικό δυναμικό, που πίεζε το εκεί ντόπιο και τις όποιες κατακτήσεις του.

Για την Ελλάδα, η μετανάστευση δεν είναι κάτι καινούργιο. Ούτε το 1960 ήταν. Είχαν προηγηθεί κύματα από την αρχή του αιώνα. Για την αστική τάξη η μετανάστευση ήταν ευλογία. Έδιωξαν ανεργία και κοινωνικές εντάσεις. Εξασφάλισαν εισαγωγή ξένου συναλλάγματος, που ελάττωνε πιέσεις στο ισοζύγιο πληρωμών κ.λπ.

Χαρακτηριστική η δήλωση ειδικού συμβούλου του ελληνικού υπουργείου Εργασίας το 1965: «Οι μετακινηθέντες προς Γερμανίαν απλώς ανεκούφισαν την αγοράν εργασίας εκ των πιεστικών επιπτώσεων ας θα υφιστάμεθα μοιραίως με όλας τας εντεύθεν δυσμενείς οικονομικάς και ιδία κοινωνικάς συνεπείας».

Η Ελλάδα έκανε εξαγωγή εργατών ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Στην περίοδο 1900-1930 σπρώχτηκαν στη μετανάστευση 402.538 Έλληνες (384.000 προς Βόρεια Αμερική, οι υπόλοιποι Καναδά και Αυστραλία). Ανέκαθεν, η κυρίαρχη τάξη της χώρας υποστήριζε τη μετανάστευση, την πρόβαλλε σαν «μέτρο οικονομικής βοήθειας» από αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες στις φτωχές, υπανάπτυκτες. Ήταν μια σχέση «δούναι και λαβείν» μεταξύ καπιταλιστών. Ένα «κράτα με να σε κρατώ» στην ενιαία εκμετάλλευση της εργατικής τάξης.

(Με πληροφορίες από τον «Ρ»)