Η «Τρύπα» στο Άλατρο…

«… Αυτή η «Τρύπα» είναι σε ένα σκαλί ισόγεια με θάμνους και ο άνθρωπος ή ζώο εύκολα πίπτει μέσα, χωρίς να καταλάβει τίποτα. Είναι γύρω-γύρω βράχος σαν πελεκητός, από πάνω φαίνεται ένα βάθος περίπου στα δώδεκα μέτρα, είναι κάτω σαν αλώνι και από εκεί συνεχίζει άλλη υπονόμος, που κανείς δεν γνωρίζει που φτάνει αμέτρητο, χάος ολόκληρο, όπως από επάνω παρατηρείς έρχεται ένας παγωμένος αέρας… (Μαρυρία παπά – Γ. Αρβανίτη για την «Τρύπα» – Σελ. 178-179 των χειρογράφων του)».

Εαμοκρατούμενο την εποχή εκείνη το μικρό χωριό μου, άκουγα δεκαετίες αργότερα, όταν ήμουν πιτσιρικάς, να διηγούνται οι παλιότεροι για την διαβόητη «Τρύπα» που έριχναν τότε τους Αμίτες (Εαμίτες) οι αντίπαλοί τους. Έτσι η «Τρύπα» είχε στοιχειώσει στο νου μου. Μπορεί διαβάζοντας κάποιος σήμερα για τα γεγονότα εκείνα να του φαίνονται αδιανόητα -ιδιαίτερα στούς νέους- είναι όμως ένα κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας του τόπου μας. Παραθέτουμε αποσπάσματα για την «Τρύπα», μαζί με κάποιες πρόσφατες φωτογραφίες, από δυο βιβλία που έχουν γραφτεί από ανθρώπους που «εκπροσωπεύουν» τις δυο εμπλεκόμενες τότε μεριές. Το ένα είναι του Ζώη Κουτσαύτη, εκ των πρωταγωνιστών της εποχής εκείνης από την πλευρά του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και το άλλο είναι του Τάσου Κονιδάρη, συγγενή ενός εκ των «Οπλαρχηγών» της Δεξιάς (Ε.Ο.Ν.Ν. – Ένοπλες Ομάδες Νοτίου Νήσου).

Απόσπασμα από το βιβλίο του Ζώη Τ. Κουτσαύτη «Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα – Ιταλική και Γερμανική κατοχή», Έκδοση Π.Ε.Α.Ε.Α. Λευκάδας, Αθήνα 1991, Σελ. 463-465, 469-470, 477-478

[…] Αλλά το πιο φρικτό από τα κατορθώματα των «οπλαρχηγών» ήταν ο βασανισμός, η εκτέλεση και το ρίξιμο στην «Τρύπα» ομήρων μισοζώντανων. Αλλά ποια είναι αυτή η «Τρύπα»;

Ο συγγραφέας του παραπάνω βιβλίου (σ.σ. εννοεί το βιβλίο «Η Λευκάδα στη σκιά του εμφυλίου πολέμου 1943-1947» του Τάσου Γιάννη Κονιδάρη, συγγενή ενός εκ των «Οπλαρχηγών» της Δεξιάς, απόσπασμα του οποίου αναδημοσιεύουμε πιο κάτω) φρόντισε στις σελίδες 106 και 107 του βιβλίου του να μας δώσει μια περιγραφή αυτής: «… Την ολόβαθη τούτη και σκοτεινή πηγάδα που είχε πάρει από τους παλιούς ζωοκλέφτες την ονομασία «Τρύπα» την χρησιμοποίησαν οι Καλατζαίοι για τέσσερα άτομα από τη Βαυκερή, που βεβαιωμένα, οι τρεις τουλάχιστον, ενέχονταν στα γεγονότα της 16 Φλεβάρη και συγκεκριμένα στην εκτέλεση των δικών τους.»

Ο συγγραφέας λίγο πολύ μας αφήνει να πιστέψουμε ότι τίποτα δεν έγινε δηλαδή «ούτε γάτα ούτε ζημιά». Και πιο πολύ αποδίδει το «μύθο» γύρω από την «Τρύπα» σε δυσφήμηση των αριστερών, που θέλησαν έτσι να ρίξουν στους ώμους των Καλατζαίων όλο το βάρος της σκληρότητάς τους ενάντια στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Μήπως είναι «μύθος» και η εκτέλεση του Σταυράκη Γαζή, του Διονυσίου Λιβιτσάνου και του Ποσειδώνα Γαζή; Η κόρη του τελευταίου λέει: «… Τράβηξαν και τους τρεις προς το Νυδρί. Εκεί στο σημείο που είχαν εκτελεστεί οι δυο όμηροι, Τάσος και Βαγγέλης Κονιδάρης από το τμήμα Γιαννούλη, έφεραν δεμένους τους τρεις παραπάνω. Τον Σταυράκη αφού τον βασάνισαν απάνθρωπα του άνοιξαν το στήθος και του έβγαλαν την καρδιά μ” ένα πρωτοφανή σαδισμό. Τους άλλους τους κατακρεουργούσαν και τους έβγαζαν τα μάτια, όντας ακόμα ζωντανοί». Είναι και αυτή μια περίπτωση που δείχνει την κακουργία των «οπλαρχηγών».

Όσο για την σύλληψη και εκτέλεση των: Κώστα Σάντα, Γιάννη Αθανίτη και Απόστολου Φραγκούλη, που τους έριξαν στην «Κουδουνίστρα» τον Αύγουστο του 1944, θεωρεί ότι δεν ήταν έργο δικό τους αλλά ότι η διαταγή δόθηκε από «υψηλά ιστάμενα πρόσωπα». Ο Τάσος Κονιδάρης γράφει: «… Στη συνέχεια ο μύθος της «Τρύπας» από την μια μεριά και η σκληρή στάση του Καλατζή από την άλλη έδωκαν λαβή στον σκληρό αντικομμουνιστικό πυρήνα της Λευκάδας να υπηρετήσει την παράταξη της Δεξιάς μέσα από τούτη την δικαιολογημένη σκληρότητα αυτών των ανθρώπων.»

Ούτε λίγο, ούτε πολύ οι «οπλαρχηγοί», αθώες περιστερές «Μύθος η Τρύπα» όπου ρίχνονταν μισοζώντανοι άνθρωποι σ” αυτή. «Ο αριθμός που διέδιδαν για εφτά εκατοντάδες είναι ψεύτικος. Και μόνο 7-8 έριξαν στην «Τρύπα»». Ανάμεσα σε αυτούς και έναν, που πιθανώς είναι ο Χρ. Σκληρός ή Μποτσώνας από το Μαραντοχώρι, που τον έστειλε το τμήμα του Ζαμπέλη. Έτσι άδικα κατά το συγγραφέα η Δεξιά φόρτωσε στους ώμους της ομάδας Καλατζή το στυγερό αυτό έγκλημα που συνυφαίνεται με το «Μύθο της Τρύπας». Ο Ν. Ζιάγκος στη σελ. 313 του βιβλίου του (σ.σ. «Ιμπεριαλισμός και Εθνική Αντίσταση») γράφει: «Τα γεγονότα αν δεν είχαν μια χωρίς προηγούμενο τραγικότητα, μοιάζουν σαν παραμύθια, γιατί φαίνονται απίστευτα! Ο Αντώνης Σολδάτος – Καταραχιάς, τον αριθμό των ανθρώπων που ρίχτηκαν μέσα σ” αυτή τον υπολογίζει σε καμμιά πενηνταριά».

[…] Όμως τα πράγματα βοούν και υποδεικνύουν ότι η «Τρύπα» δεν είναι «Μύθος» ούτε δημιούργημα μιας νοσηρής φαντασιάς. Ίσα-ίσα επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες και δίνουν μια ανάγλυφη εικόνα των στυγερών εγκλημάτων των αδίστακτων «οπλαρχηγών».

(σ.σ. Ακολουθούν μαρτυρίες αγωνιστών δυο από τις οποίες παραθέτουμε πιο κάτω):

[…] O Τριαντάφυλλος Κοντογιώργης στη μαρτυρία του στις 1-3-1986 κατέθεσε: «… Στην απέναντι τρύπα (Κουδουνίστρα) ρίξανε τους Στάθη Παπλαγιάννη, Βαγγέλη Θερμό ή Κοντολιό, Περικλή Γαζή ή Γολέμη, Βασίλη Βρεττό ή Κολοκυθοπάνο, τον Σταυράκη Γαζή ή Περτσιόζο και στο δρόμο τους έφυγε και ο Νίκος Παπλαγιάννης. Είχανε εκτελεστικό και πρώτα τους τουφεκίζανε και τους ρίχνανε στην «Τρύπα». Πρώτος έπεσε ο Στάθης Παπλαγιάννης πληγωμένος και δεν πήγε στον πάτο. Ύστερα βγήκε μόνος του. Συνέχεια τους άλλους. Ακούσανε τα τουφέκια από μακρυά και ο Μέρμηγκας (Κατωπόδης) πήγε μαζί με την κοπέλα την Σταμάτα και ακούσανε τα βογκητά από μέσα από την «Τρύπα». Έφεραν τριχιές και ρίξανε το σχοινί μέσα και μπόρεσε και βγήκε μόνο ο Σταυράκης. Οι άλλοι ήτανε τραυματισμένοι και δεν μπορέσανε λόγω της κακής κατάστασης που ήτανε από τα τραύματα, να πιαστούνε από το σχοινί.

Η «Τρύπα» είχε βάθος 15-20 μέτρα και ήταν πλατιά. Ο Στάθης σταμάτησε στα λιθάρια που είναι στο χείλος. Οι άλλοι πέσανε, βαθιά. Τον Σταυράκη τον περιέθαλψαν στην Καρυά. Τον ξαναπιάσανε τραυματισμένο. Από τότε, δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε η «Τρύπα» γιατί έγινε γνωστή. Τους άλλους τρεις Απ. Φραγκούλη, Κώστα Σάντα και Γιαν. Αθανίτη, τους έριξαν σε μια άλλη τρύπα, στις «Αγκούσες» στο λόγκο Στράτου Μπαριάμη από το Νιοχώρι…»

[…] Μαρυρία παπά – Γ. Αρβανίτη

Για την «Τρύπα» των Χαραδιάτικων ο εφημέριος Γ. Αρβανίτης γράφει τα παρακάτω: «… Στο «Πολεμικό» βρίσκεται η «Τρύπα» που έριχναν στα αντάρτικα του 1943-44 τους αριστερούς μέσα. Αυτό το βουνό είναι ωοειδές με μεγάλο ύψος και δασωμένο. Εκεί βρίσκεται η αφορισμένη «Τρύπα», που έτυχε να ιδώ ο ίδιος την 1η Ιανουαρίου 1962, που λειτουργούσα στον Άλατρο και μετά θα κατέβαινα στο Νιοχώρι, να διαβάσω τα «υψώματα» και από εκεί θα πήγαινα στα Χαραδιάτικα για τον ίδιο σκοπό. Όταν πέρασα από το χωριό πιο πέρα βρήκα ένα τσοπανόπουλο που είχε γελάδια στην περιφέρεια του «Πολεμικού», τον ρώτησα αν ξέρει την «Τρύπα» και μου είπε ότι την ξέρει… Ένας τσοπάνος μας είπε, που είναι και πήγαμε και την βρήκαμε… Αυτή η «Τρύπα» είναι σε ένα σκαλί ισόγεια με θάμνους και ο άνθρωπος ή ζώο εύκολα πίπτει μέσα, χωρίς να καταλάβει τίποτα. Είναι γύρω-γύρω βράχος σαν πελεκητός, από πάνω φαίνεται ένα βάθος περίπου στα δώδεκα μέτρα, είναι κάτω σαν αλώνι και από εκεί συνεχίζει άλλη υπονόμος, που κανείς δεν γνωρίζει που φτάνει αμέτρητο, χάος ολόκληρο, όπως από επάνω παρατηρείς έρχεται ένας παγωμένος αέρας. Όταν ο άνθρωπος πέσει μέσα, θα πάρει σε λίγο πνευμονία και γερός να πέσεις μέσα, θα πεθάνεις από ψύξη. Είναι τόσο έρημος ο τόπος και να φωνάξεις άδικος ο κόπος σου. Δεν υπάρχει κανένας να σε ακούσει και να σε γλυτώσει «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Παραπέρα αναφέρει για τον Μέρμηγκα από τον Άλατρο, που έσωσε με σχοινιά τον Παπλαγιάννη. «Έριξαν πολλούς σ” αυτήν την αφορεσμένη Τρύπα» (σ.σ. Αυτά γράφει για την «Τρύπα» στη σελ. 178-179 των χειρογράφων του)».

«[…] Εκτός από τις μαρτυρίες αυτές προσθέτω τα παρακάτω. Ύστερα από την είσοδο του ΕΛΑΣ στις 31 Δεκέμβρη του 1944 στη Λευκάδα, η οργάνωση του ΕΑΜ συγκρότησε συνεργασία για να βγάλουν από εκεί μέσα νεκρούς και τα οστά τους. Πολλά πτώματα δεν είχαν λιώσει. Η μπόχα ήταν φριχτή. Εκείνος που κατέβηκε κάτω λιποθύμισε από τη βρώμα που ανέδιναν τα σάπια πτώματα. Ειδικά απ” την Κουδουνίστρα την καταβόθρα, έβγαλαν τα τρία πτώματα, του Κώστα Σάντα, του Γιάννη Αθανίτη, του Αποστόλη Φραγκούλη, που μόνο αυτά είχαν πετάξει εκεί και τα μετέφεραν τα δύο πρώτα στη Λευκάδα, όπου έγινε η κηδεία τους. Και το άλλο στην Εγκλουβή. Συνεπώς δεν είναι η «Τρύπα» μύθος, όπως θέλει να την παρουσιάσει ο συγγραφέας Τ. Κονιδάρης. Είναι πραγματικότητα που στιγματίζει με τα πιο μαύρα χρώματα τους εμπνευστές και τους εκτελεστές αυτών των αποτρόπαιων εγκλημάτων…».

Απόσπασμα από το βιβλίο του Τάσου Γιάννη Κονιδάρη «Η Λευκάδα στη σκιά του εμφυλίου πολέμου 1943-1947», Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 1985, Σελ. 106-107

Στα υψώματα των Χαραδιατίκων, κατά τη μεριά του Αλάτρου, οι παλιότεροι ζωοκλέφτες είχαν ανακαλύψει ένα βαθύ κάθετο άνοιγμα ανάμεσα στους βράχους. Ο γύρω λόγγος και το κακοτράχαλο έδαφος κάνουν την ανεύρεση αλλά και την προσέγγιση στο σημείο τούτο σχεδόν αδύνατη. Την ολόβαθη τούτη και σκοτεινή πηγάδα που είχε πάρει από τους παλιούς ζωοκλέφτες την ονομασία «Τρύπα» την χρησιμοποίησαν οι Καλατζαίοι για τέσσερα άτομα από τη Βαυκερή, που βεβαιωμένα, οι τρεις τουλάχιστον, ενέχονταν στα γεγονότα της 16 Φλεβάρη και συγκεκριμένα στην εκτέλεση των δικών τους.

Ύστερα από τούτο, είτε γιατί μια σκοτεινή τρύπα δεν αποκαλύπτει τι κρύβει μέσα της, είτε γιατί τούτη η εκτέλεση ήταν ομαδική, είτε γιατί συνδέθηκε με κατοπινότερες στο χώρο του Νυδριού εκτελέσεις, έγινε η πραγματικότητα μύθος. Ο αριθμός των νεκρών ανέβαινε καθημερινά στη φαντασία του Λευκαδίτικου λαού, που συστηματικά τη συναύλιζε και η σκόπιμη δυσφήμιση των Αριστερών, ώστε να γίνεται τελικά λόγος για εφτά εκατοντάδες εκτελεσμένων.

Ο μύθος αυτός και παράλληλα το απόλυτο πνεύμα που διέκρινε τον Καλατζή στις θέσεις του ενάντια σε όσους άμεσα ή έμμεσα συνδέονταν με ουσιαστικές ενοχές απένατί του, προσδιόρισαν την Ομάδα Καλατζή στην αντίληψη των μεν Δεξιών σαν την Ομάδα που έπρεπε να φορτωθεί το βάρος του ξεπαστρέματος των κομμουνιστών και για τους Αριστερούς ήταν οι άνθρωποι που ταυτίστηκαν με τις σκληρότερες μορφές του δικού τους διωγμού στον ιδεολογικό τους αγώνα.

Στη συνέχεια ο μύθος της «Τρύπας» από την μια μεριά και η σκληρή στάση του Καλατζή από την άλλη έδωκαν λαβή στον σκληρό αντικομμουνιστικό πυρήνα της Λευκάδας να υπηρετήσει την παράταξη της Δεξιάς μέσα από τούτη την δικαιολογημένη σκληρότητα αυτών των ανθρώπων. Έτσι τον Αύγουστο μήνα έστειλαν στα Χαραδιάτικα από την πόλη της Λευκάδας τρεις άντρες¹ με γραπτή εντολή να εκτελεσθούν χωρίς καμμιά χρονοτριβή ως επικίνδυνοι κομμουνιστές. Παρά τις αντιρρήσεις ορισμένων μελών της, που διαβλέψανε τον κίνδυνο να θεωρηθεί το Τμήμα τους ως αποκλειστικά υπεύθυνο της εξόντωσης των Αριστερών, η Ομάδα Καλατζή τελικά φορτώθηκε την ευθύνη της εκτέλεσης. Και μόνο το γεγονός ότι ο Οπλαρχηγός δεν μπόρεσε ν” αντιδράσει παρά τους δισταγμούς του, επειδή οι άνθρωποι του ήταν άγνωστοι, και παρά τις αντιρρήσεις ανθρώπων του αμεσότατου περιβάλλοντός του οι οποίοι και του υπογράμμισαν το ενδεχόμενο της διάσπασης του Τμήματος εξ αιτίας αυτού του λόγου, δείχνει ότι η εντολή της εκτέλεσης δόθηκε από «υψηλά ιστάμενα πρόσωπα» που η πειθαρχία και η πίστη σ” αυτά από κάποια ανθρώπινη αδυναμία αποδείχνεται κάθε φορά ισχυρότερη κι” από την πιο φρόνιμη σκέψη.

Τον ίδιο περίπου καιρό το Τμήμα του Ζαμπέλη απέστελνε στην Ομάδα Καλατζή άλλον άνθρωπο για τον ίδιο λόγο.

Ο μύθος της «Τρύπας» και οι σκληρές θέσεις του Τμήματος Καλατζή, δημιούργημα μιας λαθεμένης και άδικης μεταχείρισης εκ μέρους του ΕΛΑΣ, βοήθησαν, όπως φαίνεται από τις παραπάνω ενέργειες, την Δεξιά Λευκάδας να στηρίξει τον αγώνα της περισσότερο απ” όσο ταίριαζε, και κατά τρόπο άδικο θα “λεγε κανείς, στους ώμους αυτής της Ομάδας.

1. Γιάννης Αθανίτης, Απόστολος Φραγκούλης, Κ. Σάντας

Πηγή για τις φωτογραφίες: Μας στάλθηκαν από τον Α. Β. και είναι από παλιό οδοιπορικό στην «Τρύπα» του Αλάτρου της Ν.Ο. της ΚΝΕ Λευκάδας