"Εξέγερσις των χωρικών" στη Λευκάδα "δια την τιμήν του γλεύκους"
Το κρασί έγινε κατά το τέλος του 19ου αιώνα, αντικαθιστώντας το λάδι, το σπουδαιότερο αγροτικό προϊόν στο νησί της Λευκάδας. Αιτία για να γίνει αυτό στάθηκε η καταστροφή από φυλλοξήρα των αμπελιών της Γαλλίας, που άρχισε το 1869. Ο Πάνος Ροντογιάννης αναφέρει στο βιβλίο του Ιστορία της Νήσου Λευκάδος ότι μετά το 1870 «Αμπέλια φυτεύτηκαν παντού: σε χωράφια που προοριζόταν πριν για σπορές δημητριακών και οσπρίων, σε νέα ξεχερσώματα και σε λιοστάσια που καταστράφηκαν». Ο επισκέπτης του τόπου μας βλέπει ακόμη και σήμερα σε πολλά χωριά της ορεινής Λευκάδας τις περίτεχνες ξερολιθιές -ακόμη και στα πιο απίθανα σημεία- που στήριζαν τις σκάλες με τ΄ αμπέλια. Η ζήτηση για το λευκαδίτικο κρασί από τους ξένους εμπόρους, που το πουλούσαν κυρίως στην αγορά της Γαλλίας και της Ιταλίας για το βάψιμο των εκεί παραγόμενων κρασιών, ήταν μεγάλη. Αυτό βοήθησε την περίοδο εκείνη στην βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων της υπαίθρου. Τότε φαίνεται να χτίστηκαν και τα περισσότερα πέτρινα σπίτια, με τη μορφή που τα συναντάμε μέχρι σήμερα, στα χωριά.
[Παλιά γερμανική ετικέτα κρασιού για το Λευκαδίτικο μοσχάτο]
Οι αμπελουργοί βρίσκονταν όμως πάντα στο έλεος των εμπόρων και των κάθε λογής μεσαζόντων που τους εκμεταλλεύονταν αφόρητα. Δεν υπήρχαν τότε ούτε καν τα στοιχειώδη μέτρα προστασίας για την τιμή του προϊόντος. Έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια ακόμη μέχρι να δημιουργηθεί το ΤΑΟΛ (Ταμείο Αμύνης Οινοπαραγωγών Λευκάδας) που θα άρχιζε να εμπορεύεται εκ μέρους των παραγωγών το κρασί. Παλιότερα, όπως γράφει ο Ξ. Κούρτης στη μελέτη του Το Οινικό ζήτημα της Λευκάδας «Οι ενδιαφερόμενοι ξένοι ήρχοντο στη Λευκάδα με δικά τους μεγάλα καράβια και βαρέλια μεταφοράς και ανέθεταν σε διάφορους τοπικούς μεσίτες την αγορά κρασιού, εφόρτωναν και ξαναγύριζαν… Από το 1900 κι εδώ άρχισε να αναπτύσσεται εξαγωγικό εμπόριο από διάφορους τοπικούς εμπόρους κυριότεροι των οποίων υπήρξαν οι Καββαδίας, Πολέμης, Μανιάκηδες, Σουμιέν (Πρόξενος Γαλλίας στο νησί), Χρήστος Ζαβιτσάνος, Τζεβελέκης-Αρταβάνης κ.ά.».
Οι καταστάσεις αυτές εξηγούν τον πρωτοπόρο ρόλο που έπαιξαν οι αμπελουργοί στο αγροτικό κίνημα του νησιού. Οι απελπισμένοι και πεινασμένοι χωρικοί αντιδρώντας στον εμπαιγμό και την εκμετάλλευση που τους γίνονταν, κατέβαιναν ανά καιρούς σε συλλαλητήρια με αποκορύφωμα το μεγάλο αιματηρό συλλαλητήριο του φθινοπώρου του 1935 που διοργανώθηκε με την καθοδήγηση της οργάνωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Όπως αναφέρει στο βιβλίο του Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας ο Πανταζής Παπαδάτος: «Το συλλαλητήριο αντιμετώπισε τη δολοφονική τρομοκρατία του κράτους. Λευκαδίτες αξιωματικοί ήταν επικεφαλής στο στρατιωτικό τμήμα που χτύπησε τους διαδηλωτές στο ψαχνό. Εκεί στις πρώτες γραμμές, στην πλατεία της Λευκάδας, έπεσε από τις ριπές των πολυβόλων και ο Νιόνιος Καρφάκης, γραμματέας του πυρήνα της Καρυάς του ΚΚΕ… Εξαπολύθηκε κύμα διώξεων. Παραπέμφθηκαν σε δίκη στελέχη που δείξανε ζωντάνια στο συλλαλητήριο και ακόμα άλλοι που τους θεωρούσαν καθοδηγητές. Μερικοί στάλθηκαν εξορία.»
Ένα από τα δυναμικά και μαζικά συλλαλητήρια των αμπελουργών της Λευκάδας, που ανησύχησε την αστική κυβέρνηση των Αθηνών και για το οποίο έγιναν εκτεταμένες αναφορές στον αθηναϊκό τύπο της εποχής εκείνης, είναι το συλλαλητήριο που έγινε τον Αύγουστο του 1905. Διαβάζουμε στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ (Εφημερίς πολιτική και των ειδήσεων), στο φύλλο της Κυριακής 28 Αυγούστου 1905:
[Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ (Εφημερίς πολιτική και των ειδήσεων), Κυριακή 28 Αυγούστου 1905]
«Η εν Λευκάδι τάξις, κατά τηλεγραφικάς πληροφορίας προς την Κυβέρνησιν, διεσαλεύθη συνεπεία του ακολούθου επεισοδίου. Χωρικοί τινες επώλησαν μεγάλην ποσότητα γλεύκους εις ξένους υπηκόους με τιμάς εξευτελιστικάς, τούτο δε επέφερε την κατάπτωσιν των τιμών του γλεύκους. Οι άλλοι αμπελοκτήμονες ερεθισθέντες εκ τούτου εζήτησαν να παύση η περαιτέρω εκποίησις γλεύκους εις τοιαύτας τιμάς, συγχρόνως δε να επιστραφή και η αγορασθείσα μέχρι τούδε υπό των εμπόρων ποσότης… Χωρικοί περί τους 300 συγκεντρωθέντες εισήλθον εις την πόλιν εν αλλαλαγμοίς, διέσχισαν τας κυριωτέρας της πόλεως οδούς απειλούντες να κακοποιήσωσι τους ξένους εμπόρους, οίτινες ηρνήθησαν να συμμορφωθούν με τας αξιώσεις των. Εκτός τούτου ηθέλησαν να διαρρήξωσι τα πλήρη οίνου βαρέλια, τα οποία ευρίσκοντο εις την παραλίαν έτοιμα προς φόρτωσιν επί του πρώτου ατμοπλοίου του μέλλοντος να διέλθη εκείθεν».
Για την άλλη μέρα που είχε προγραμματιστεί να γίνει «μέγα συλλαλητήριον εις το οποίον θα συμμετάσχουν πολλά χωρία» ο εισαγγελέας Λευκάδας μη εγγυόμενος «δια την διατήρησιν της τάξεως» ζητά ενίσχυση των τοπικών κατασταλτικών δυνάμεων -«ενισχύσεις της αύτοθι αστυνομίας»- από την κυβέρνηση Ράλλη. Ο πρωθυπουργός ανταποκρινόμενος προβαίνει σε συνεννόηση με τον υπουργό των Στρατιωτικών Βουδούρη στην αποστολή στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων από την Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο στη Λευκάδα. Σε νεώτερο τηλεγράφημά του προς τον υπουργό Δικαιοσύνης αναφέρει πάλι ο εισαγγελέας Πρινάρης, σύμφωνα με την εφημερίδα:
«Χωρικοί πλείστοι περιφερόμενοι έξω της πόλεως ημπόδισαν βιαίως την μεταφοράν φορτίων σταφυλών εις τα εντάυθα καταστήματα. Σήμερον δε ημπόδισαν την μεταφοράν σταφυλών εις το ενταύθα Κατάστημα Οινοποιίας του Άγγλου κ. Τουλ. Οι χωρικοί Καρυάς ετοιμάζονται να εισβάλουν ένοπλοι εις την πόλιν και προβούν εις την καταστροφήν των πολλών ετοίμων προς φόρτωσιν βυτίων, σταφυλών ευρισκομένων εις την παραλίαν και οίνου άτινα ανήκουν εις Άγγλους, Γάλλους και Γερμανούς, ών οι υπάλληλοι απειλούνται να κακοποιηθούν και να φονευθούν».
[Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (Ημερήσια Εθνική Εφημερίς), Σάββατο 27 Αυγούστου 1905]
Σε τηλεγράφημά του προς το υπουργείο των Εσωτερικών, σχετικά με το συλλαλητήριο, αναφέρει ο τότε Νομάρχης Λευκάδας Δομενεγίνης, σύμφωνα με την εφημερίδα:
«Χωρικοί περί τους 2.000 εκ των δήμων Καρυάς (σημ.: η πρώην κοινότητα Αλεξάνδρου με τα χωριά της Κολυβάτα, Μαυρογιαννάτα Νικιάνα και Κοκλάτα (Κιάφα) ανήκε τότε στο δήμο Καρυάς), Σφακιωτών, Εξανθίας και άλλων μερών κατελθόντες εις την πόλιν συνεκρότησαν συλλαλητήριον κατά των προπωλήσεων των οίνων και του συνασπισμού των εμπόρων δια την μείωσιν των τιμών του οίνου και των νωπών σταφυλών. Προσελθόντες σύσσωμοι κάτω του νομαρχιακού καταστήματος μετά ομιλίαν του δικηγόρου κ. Γ. Φίλιππα και εις την πλατείαν μετά ομιλίαν του κ. Π. Κτενά, εξέδωσαν ψήφισμα περί λήψεως μέτρων κατά των προπωλήσεων. Παρακαλούν δε την Τράπεζαν να χορηγήση προθεσμίαν δια την είσπραξιν των αγροτικών δανείων, κατόπιν δε διελύθησαν ησύχως».
Αναφέρουμε παρακάτω το κείμενο του ψηφίσματος του συλλαλητηρίου που αποφασίστηκε «δια βοής» και επιδόθηκε στο Νομάρχη Λευκάδας για να το διαβιβάσει στην Κυβέρνηση:
«Ο αναξιοπαθών εργατικός και φιλόνομος λαός της Λευκάδας αυθόρμητος συνελθών εν πανδήμω συλλαλητηρίω σήμερον εν τη πόλει Λευκάδος και παρακολουθήσας μετά προσοχής την κατάλληλον και πατριωτικήν προσλαλιάν του αντιπροσώπου αυτού βουλευτού Πέτρου Φίλιππα, και πεποιθώς επί τη ειλικρινεί και πατριωτική διαβεβαιώσει του, ότι η Κυβέρνησης θέλει πάση δυνάμει μεριμνήση περί της βελτιώσεως της τύχης των οινοπαραγωγών, καθ” όσον ρητώς υπεσχέθη εις τους ενδιαφερόμενους αντιπροσώπους των οινοφόρων επαρχιών, ότι σοβαρώς θέλει εργασθή προς επιτυχή συνομολόγησιν συμβάσεων μετά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και μετά της Ελβετίας, συγχρόνως δε ότι θα επιδιώξη την πιστήν εφαρμογήν της προσωρινής υφισταμένης μετά της Ιταλίας συμβάσεως, άλλως θέλει προβή εις την καταγγελίαν αυτής. Αποφασίζει δια βοής. Να παρακληθή η Κυβέρνησις, όπως εντόνως εργασθή περί της συνομολογήσεως επωφελών συμβάσεων μετά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, μετά της Ελβετίας και αλλαχού. Να μεριμνήση όσον τάχιον προς άρσιν παντός εμποδίου κατά την εφαρμογήν της υφισταμένης προσωρινής μετά της Ιταλίας συμβάσεως, όσον αφορά το εμπόριον των Ελληνικών οίνων, εν ανάγκη δε να καταγγείλη την σύμβασιν ταύτην. Να μεριμνήση επίσης η Κυβέρνησις, όπως καταστείλη τον της προπωλήσεως ολέθριον δια τους οινοπαραγωγούς τρόπον εμπορίου, εφ” όσον ούτος καλύπτει αθέμιτον και απηγορευμένην αισχροκέρδειαν, και προκαλέση την ψήφισιν ειδικού νόμου προς τούτο, ενισχύων δε πλησίον της Κυβερνήσεως τας ενεργείας και μερίμνας του βουλευτού κ. Πέτρου Φίλιππα, παρακαλεί την Κυβέρνησιν, όπως προστατεύση τον Λευκάδιον λαόν, τον ειρηνικόν και πεινώντα, προς πρόληψιν της απειλουμένης και όσον ούπω συμπληρουμένης εντελούς καταστροφής. Εκλέγει δια βοής επιτροπήν αποτελουμένην από τους κ. κ. Χρ. Αραβανήν, Πέτρον Τούμπαν, Σπ. Κακλαμάνην, Σπυραντώνιον Κατωπόδην, Ανδ. Μπάλτσαν, Σπυραντώνιον Φραγκούλην και Στεφ. Γεωργάκην όπως το παρόν ψήφισμα επιδώση προς τον κ. Νομάρχην Λευκάδος ίνα ούτος το διαβιβάση εις την Κυβέρνησιν, συναινεί δε να παρακολουθήση ο λαός μέχρι της Νομαρχίας την Επιτροπήν, προς παράδοσιν του ψηφίσματος.»
Θα πρέπει να αναφερθεί τέλος ότι, σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς και ζήτησης που κυριαρχεί στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς, πράγματι η διεθνής ζήτηση για το λευκαδίτικο κρασί στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν μηδαμινή, ως αποτέλεσμα της αντικατάστασης των αμπελιών στη Γαλλία με νέα και την κάλυψη των αναγκών της αγοράς με κρασί που παράγονταν εκεί. Η τιμή του κρασιού που παραγόταν στη Λευκάδα, λόγω και των ιδιαίτερων εδαφικών ιδιομορφιών, ήταν τέτοια που η παραγωγή του ήταν πλέον ασύμφορη. Η αντικατάσταση όμως των χωραφιών, όπου πριν καλλιεργούνταν δημητριακά που εξασφάλιζαν εν μέρει το ψωμί των αγροτικών νοικοκυριών της υπαίθρου, με αμπέλια είχε ως αποτέλεσμα να φέρει την πείνα σε χιλιάδες κατοίκους του νησιού.
Πηγές:
Π. Γ. Ροντογιάννης, Ιστορία της νήσου Λευκάδος, Αθήνα 1982
Ξ. Κούρτης, Το οινικό ζήτημα της Λευκάδας
Πανταζής Κοντομίχης, Τα Γεωργικά της Λευκάδας, εκδόσεις Γρηγόρη
Πανταζής Ν. Παπαδάτος, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας, Αθήνα 1982
ΣΚΡΙΠ, Εφημερίς πολιτική και των ειδήσεων, Κυριακή 28 Αυγούστου 1905
ΕΜΠΡΟΣ, Ημερήσια Εθνική Εφημερίς, Σάββατο 27 Αυγούστου 1905
