Η αρχαία πόλη της Λευκάδας Νήρικος

Η μαγνητική διασκόπηση (γερμ.: Magnetische Prospektion) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ως μέθοδος στην αρχαιολογία το 1958 από τον Μ. Άιτκεν (Martin J. Aitken) που ίδρυσε και το Αρχαιομετρικό Εργαστήριο στο Πανεπιστημίο της Οξφόρδης. Αυτός κατώρθωσε με τη βοήθεια μιας συσκευής, ενός μαγνητομέτρου πρωτονίου όπως ονομάζεται, να ανιχνεύσει και να χαρτογραφήσει ρωμαϊκές αρχαιότητες. Με το μαγνητόμετρο πρωτονίου μπορεί να μετρηθούν πολύ μικρές αποκλίσεις -κυμαίνονται περίπου μεταξύ 0,1 έως 100 nT (νανοτέσλα – Nanotesla)- του μαγνητικού πεδίου της γης.

Για να καταλάβουμε το μέγεθος αναφέρουμε ότι η ισχύ του μαγνητικού πεδίου της Γης στην Ελλάδα είναι περίπου 45.000 nT. Οι μαγνητικές ανωμαλίες του εδάφους, που μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές, επιτρέπουν στους αρχαιολόγους να εντοπίσουν στο υπέδαφος πυρκαϊές, εστίες, καμίνους, κεράμους από πηλό, που προκαλούν θετικές ανωμαλίες, καθώς επίσης και δρόμους, τείχη, θεμέλια κτιρίων και άλλα αρχιτεκτονικά λείψανα, που προκαλούν αρνητικές ανωμαλίες.

Η μαγνητική διασκόπηση ανήκει μαζί με την ηλεκτρική διασκόπηση, που βασίζεται στην αρχή της ηλεκτρικής αντίστασης των σωμάτων, στις λεγόμενες γεωφυσικές διασκοπήσεις, που επιτρέπουν την χαρτογράφηση του υπεδάφους των αρχαιολογικών χώρων και την οριοθέτησή τους. Μπορούν έτσι να εντοπισθούν αρχαιολογικά μνημεία, να βοηθηθούν ενδεχόμενα οι ανασκαφικές δραστηριότητες, να υπολογιστεί το βάθος των αρχαιολογικών μνημείων και των επιπέδων κατοίκησης, να εντοπισθούν περιοχές εργαστηριακής δραστηριότητας κ.ά. Οι γεωφυσικές διασκοπήσεις καθώς και η λεγόμενη δορυφορική τηλεπισκόπηση συνεισφέρουν έτσι ουσιαστικά στη διαχείριση των αρχαιολογικών μνημείων.

[Αρχιτεκτονικά λείψανα αρχαίας Λευκάδας]

Με τη βοήθεια των προαναφερθέντων μαγνητικών και ηλεκτρικών διασκοπήσεων, που έγιναν στο διάστημα από 13 – 23 Απριλίου και 16 – 27 Ιουνίου του έτους 2002, από το Εργαστήριο Γεωφυσικής – Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών σε συνεργασία με την ΙΒ” Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, χαρτογραφήθηκε και οριοθετήθηκε ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας πόλης της Λευκάδας, που ονομαζόταν Νήρικος. Η Νήρικος που υπήρξε μια από τις πρωτεύουσες της Λευκάδας -το κάστρο της Αγίας Μαύρας ήταν η μεσαιωνική πρωτεύουσα του νησιού και αργότερα η Αμαξική εκεί που είναι η σημερινή πόλη της Λευκάδας- βρισκόταν στο βορειοανατολικό μέρος του νησιού. Εκτείνονταν από τον σημερινό οικισμό του Καλλιγονίου στα βόρεια έως τις παρυφές του οικισμού Καριωτών στα νότια και από τη λοφοσειρά του Κούλμου στα δυτικά έως τις ακτές στα ανατολικά. Ένα μέρος της πόλης ήταν χτισμένο αμφιθεατρικά στις πλαγιές του Κούλμου με θέα τη θάλασσα και τις ακτές της Ακαρνανίας, ενώ το υπόλοιπο απλωνόταν στην πεδιάδα έως την παραλία. Αρχιτεκτονικά λείψανα, όπως το τείχος που προστάτευε την αρχαία πόλη και άλλα διάσπαρτα από οικίες υπάρχουν μέχρι σήμερα στην περιοχή. Αναφέρεται ότι η πόλη εγκαταλείφθηκε γύρω στα 1300.

[Νήρικος – Διαγραμματική Απεικόνιση των Μαγνητικών Ανωμαλιών]

Με αυτές τις γεωφυσικές έρευνες έγινε δυνατό, χωρίς ανασκαφικές δραστηριότητες, να ριχθεί φως κάτω από το υπέδαφος και να «φανούν» οι δρόμοι της αρχαίας πόλης που έχουν πλάτος από 3,75 – 4 μέτρα και απέχουν περίπου 35 μέτρα μεταξύ τους, τα εργαστήρια, οι οικίες, ακόμη και το αποχετευτικό σύστημα της πόλης που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα των δρόμων. Η πυκνότητα των αρχιτεκτονικών λειψάνων είναι μεγαλύτερη στο βόρειο τμήμα της περιοχής που εκτείνεται η πόλη -ανατολικά της επαρχιακής οδού που οδηγεί από τη Λευκάδα στο Νυδρί- ενώ στο νότιο τμήμα η πυκνότητα είναι μικρότερη. Στο νοτιότερο σημείο της πόλης εντοπίσθηκε κι ένας δρόμος παράλληλος προς την ακτογραμμή, ο οποίος μπορεί να οδηγούσε στο σημερινό χωριό Λυγιά, όπου οικάζεται ότι βρισκόταν το λιμάνι της αρχαίας Λευκάδας.

[Νήρικος – Αποτελέσματα Μαγνητικών Διασκοπήσεων]

[Τείχος αρχαίας Λευκάδας]

Πηγές:
Archaeo-Telepiskopika News, Number 6 (March 2003)
Focus: Η σύγχρονη τεχνολογία έφερε στο φως την υπόγεια αρχαία Λευκάδα
Βικιπαίδεια – Μαγνητόμετρο πρωτονίου
Βικιπαίδεια – Αποθετικό μοντέλο (αρχαιολογία)
Magnetische Prospektion in der Archäologie (pdf – αρχείο)
Martin Wastian – Physikalische Analysemethoden der Geschichtswissenschaften – Diplomarbeit
Archaeological Prospection Resources
Wikipedia – Prospektion (Archäologie)
Helmut Becker, BLfD, München, Magnetische Prospektion in der Archäologie (pdf – αρχείο)
Die Geophysikalische Prospektion