Η πολιορκία του Κάστρου της Αγίας Μαύρας (Λευκάδας)

Η πολιορκία του Κάστρου της Λευκάδας¹ (Santa Maura) από τους Βενετούς κατά τον 6ο βενετοτουρκικό πόλεμο.

Στην πρώτη γραμμή διακρίνονται οι μπομπάρδες² (τρεις εκ των οποίων βρίσκονται τώρα στην Κέρκυρα) και οι καμπύλες τροχιές τους. Όπλα φονικότατα. Η πολιορκία διήρκεσε 16 μέρες

Πηγή: www.corfuhistory.eu

_________________________________________

¹ Για την πολιορκία και κατάληψη του Κάστρου της Αγίας Μαύρας (Λευκάδας) διαβάστε αναλυτικά πιο κάτω τα όσα γράφει ο Π.Γ. Ροντογιάννης στο βιβλίο του «Ιστορία της Νήσου Λευκάδος» (Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1980, Τόμος Α΄, Σελ. 512-516).

² Οι μπομπάρδες ήταν οβιδοβόλα (όλμοι) των 1.000 ελαφρών βενετικών λιβρών (0,301Kg) και αποτελούσαν μέρος του πυροβολικού που κατασκευάστηκε κατόπιν παραγγελίας της Γαληνοτάτης στα αγγλικά χυτήρια του Thomas Western το 1684, εποχή κατά την οποία η αγγλική μεταλλουργική βιομηχανία είχε το τεχνολογικό προβάδισμα στην Ευρώπη. Τα όπλα αυτά αποτελούν τα πρώτα σιδηρά πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος που εξόπλισαν την Βενετία. Το χυτήριο του Thomas Western στο Brede του Sussex κατασκεύασε πυροβόλα για λογαριασμό της Βενετίας για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Οι διπλωματικές περιπλοκές που δημιουργήθηκαν κατά τον πόλεμο της Μεγάλης Συμμαχίας (Εννεαετής Πόλεμος 1688-1697) θα προκαλέσουν το βέτο της Αγγλικής κυβέρνησης για την πώληση οπλισμού στην Βενετία. Έτσι, η τελευταία θα αναγκαστεί να αναπτύξει μια δική της μεταλλουργική βιομηχανία, ειδικά στην Brescia και Bergamo.

Το χαρακτηριστικό των μπομπάρδων ήταν η χαμηλή σχέση μεταξύ διαμετρήματος και μήκος κάννης, η οποία ισοδυναμούσε με 2,5-4. Το διαμέτρημα αναφέρεται στο βάρος μιας σιδερένιας μπάλας (βλήματος) ισοδύναμου διαμετρήματος. Το βλήμα ήταν κοίλο, γεμισμένο με μπαρούτι και εφοδιασμένο με ένα πυροκροτητή (ξύλινος διάτρητος κώνος, γεμισμένος με συμπιεσμένο μπαρούτι για αργή καύση, τοποθετημένος σε ειδική οπή). Αυτό το χαρακτηριστικό ήταν αποκλειστικότητα των όλμων μέχρι τον 18° αιώνα. Κάθε μπομπάρδα των 1000 ελαφρών βενετικών λιβρών, σαν αυτές που βρίσκονται στην Κέρκυρα, χρησιμοποιούσε βλήματα βάρους (άδεια) 260 λιβρών περίπου και με διάμετρο όσο της κάννης, 512 χιλιοστά, περίπου μισό μέτρο.

Οι μπομπάρδες ήταν ένα καθαρά επιθετικό όπλο. Η χρήση τους ήταν πολύ διαδεδομένη κατά τις πολιορκίες καθώς ο βαθμός ανύψωσης της κάννης (μεγαλύτερος των κανονιών) πρόσδιδε μια αυξημένη καμπύλη τροχιά στο βλήμα, το οποίο κατάφερνε να ξεπεράσει τα τείχη και να εκραγεί στο εσωτερικό του αμυνόμενου χώρου, προκαλώντας τρομακτικές απώλειες. Χάρη στον πυροκροτητή που επιβράδυνε την έκρηξη, τα βλήματα έσκαγαν πέρα από τα τείχη, ανάμεσα στους αμυνόμενους, σπέρνοντας φονικά θραύσματα ανάμεσά τους. Είναι φανερό λοιπόν το ενδιαφέρον τη Βενετίας να οπλιστεί με τέτοια όπλα, τις παραμονές μιας εκστρατείας που πρόγραμμά της είχε την πολιορκία και άλωση σειράς οθωμανικών φρουρίων. Δεν είναι γνωστά τα πολεμικά θέατρα στα οποία έδρασαν οι μπομπάρδες της Κέρκυρας, είναι πιθανόν να χρησιμοποιήθηκαν από την πολιορκία της Λευκάδας μέχρι την ίδια την καταστροφή του Παρθενώνα. (Πηγή: www.corfuhistory.eu, όπου μπορείτε να διαβάσετε και περισσότερα).

«… Η κύρια ενετική δύναμη ξεκίνησε από την Ενετία για την Ανατολή στις 16 Ιουνίου 1684 ν.η. Την αποτελούσαν 36 γαλέρες κι ένα εκστρατευτικό σώμα από 6.000 άνδρες. Καθ΄ οδόν ενισχύθηκε η δύναμη αυτή με 7 πλοία των Ιπποτών της Μάλτας, 5 του Πάπα και 4 του Δούκα της Τοσκάνης, που είχαν συγκεντρωθεί στα λιμάνια της Δαλματίας, και στα οποία επιβαίνανε και 2.000 πολεμιστές. Όλος ο συμμαχικός στόλος συγκεντρώθηκε στην Κέρκυρα, όπου ήρθαν σε ενίσχυση 2.000 Ζακυνθινοί και Κεφαλλωνίτες οπλοφόροι¹… Η πρώτη συμμαχική επιχείρηση ήταν η επίθεση κατά της Λευκάδος. Οι σύμμαχοι απέπλευσαν από την Κέρκυρα στις 19 Ιουνίου ν.η. 1684 και προσωρμίστηκαν στον Αϊ-Νικόλα στα Δέματα, δύο περίπου μίλια βορειοανατολικά από το κάστρο της Αγίας Μαύρας. Με την εμφάνιση του συμμαχικού στόλου επανεστάτησαν και οι κάτοικοι της Λευκάδος κι΄ έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και σύγχρονα έφτασε σ΄ ενίσχυση και ο Επίσκοπος Κεφαλληνίας Τιμοθ. Τυπάλδος με 150 ιερωμένους.

Οι Τούρκοι είχαν επισκευάσει πριν από λίγον καιρό το φρούριο και το είχαν εξοπλίσει με 126 μπρούτζινα και χάλκινα κανόνια. Γι΄ αυτό μολονότι η φρουρά του ήταν μόνο 500² άνδρες ή άλωσή του στάθηκε δύσκολη.

Τους Τούρκους παρεμπόδιζε και το γεγονός πως είχε συγκεντρωθεί μέσα στο κάστρο πολύς άμαχος πληθυσμός.

Στις 21 Ιουλίου οι σύμμαχοι αποβίβασαν στα Δέματα 5.000 πεζούς και ιππείς και δύναμη μικρότερη ανάμεσα ανεμόμυλους και Γύρα, τοποθέτησαν 14 μεγάλα κανόνια στη Γύρα και προς το μέρος της Ακαρνανίας και έκοψαν το νερό των πολιορκουμένων.

_________________________________________
¹ Κ. Μαχαιρά, Ενετοκρατία, 22 και 24
Κατά το Lokatelli, Raconto historico della Veneta guerra in Levante diretta dal valore del serenissimo principe Francesco Morosini, κ.λ.π. Colonia MDCXCI, 48 εξής, το εκστρατευτικό σώμα των Ενετών αποτελούσαν 6.246 Ενετοί στρατιώτες και 120 ιππείς και το ενίσχυσαν 2.000 Εφτανησιώτες.
² Κατά το Lokatelli, ό.π., σελ. 50, τη φρουρά του κάστρου αποτελούσαν 900 στρατιώτες από το Μωριά, Ναύπακτο, Μαργαρίτη και Λευκάδα με επί κεφαλής το Δερβίς Αγά και υπαρχηγούς 5 αγάδες. Ήταν ακόμη μέσα στο κάστρο και 300 Έλληνες ικανοί να φέρουν όπλα. Το φρούριο είχε 50 μεγάλα κανόνια και 40 μικρότερα. Στο Lokatelli ό.π. βρίσκομε όλες τις λεπτομέρειες της πολιορκίας.

Κατόπιν με νυχτερινή επίθεση ο στρατηγός Στρατσόλδος, αρχηγός του πεζικού εκστρατευτικού σώματος κατέλαβε και τις δύο συνοικίες της πόλεως δυτικά και ανατολικά του φρουρίου. Έτσι το φρούριο αποκλείστηκε και απομονώθηκε, καθώς το προς το Ιόνιο μέρος του φρουρίου αντιμετώπιζε τα πυρά του συμμαχικού στόλου (εικ. 1 και 2).

Alberti. Το (πεντάπλευρο) κάστρο της Αγίας Μαύρας βομβαρδίζεται από το συμμαχικό στόλο τον Αύγουστο 1684. (Συλ. Σπ. και Μ. Σταύρου)

Έπειτα από τις πρώτες αυτές επιχειρήσεις ο Μοροζίνη κάλεσε στις 23 Ιουλίου τον Τούρκο διοικητή Λευκάδος Μπεκήρ-Αγά να παραδώση το κάστρο. Έγραψε στους Τούρκους, πως ανέλαβε την επιχείρηση κατά του φρουρίου της Αγίας Μαύρας, γιατί αυτό είχε γίνει άσυλο των πειρατών, και γιατί οι Τούρκοι παρά τις συνθήκες ειρήνης με την Ενετία έκαναν ληστείες και επιδρομές κατά των υπηκόων της Ενετικής Πολιτείας. Τέλος απειλούσε, ότι δεν θα χαρίση κανέναν, αν το φρούριο προβάλη αντίσταση. «Δεν θέλομεν φεισθή», έγραφε, «ούτε ηλικίας, ούτε φύλου, ίνα δια της θυσίας της ζωής όλων υμών και των οικογενειών σας, δια της καταστροφής των ιδιοκτησιών σας και δια της ροής του αίματός σας μέχρι τελευταίας ρανίδος, αποτίσητε την δικαίαν ποινήν των βαρβάρων κακουργημάτων σας».

Το (πεντάπλευρο) κάστρο της Αγίας Μαύρας πολιορκημένο από τις 23 Ιουλίου 1684 από τις δυνάμεις της Ενετίας και των συμμάχων της. Καταλήφθηκε στις 7 Αυγούστου. Μπροστά μας και λίγο αριστερά το δρομάκι που από ξέρα σε ξέρα ωδηγούσε από την Ακαρνανία στο Κάστρο. Ανατολικά και δυτικά του κάστρου οι δύο πολίχνες: Άλλη Μεριά και Χώρα. Κάτω από τις λέξεις S. Maura είναι το Νιοχώρι, (Αμαξική) στη θέση της σημερινής πόλεως. Το συνδέει με το κάστρο το υδραγωγείο-δρόμος. (Συλλογή Σπ. και Μ. Σταύρου).

Παρά τη δύσκολη θέση τους και παρά τις απειλές οι Τούρκοι αρνήθηκαν να παραδοθούν και απάντησαν θαρραλέα στο Μοροζίνη¹. Χωρίς άλλο ο Μπεκήρ-Αγάς περίμενε ενίσχυση από τη Στερεά, που θα χτυπούσε τη συμμαχική δύναμη από τα νώτα, από τη μεριά της Ακαρνανίας.

Και πραγματικά ένα σώμα 1.000 ανδρών με τον Σαβάν-Πασά είχε συγκεντρωθή στην Πρέβεζα, για να σπεύση δια ξηράς σ΄ ενίσχυση της τουρκικής φρουράς.

Μετά την απόρριψη της προτάσεως παραδόσεως ο Μοροζίνη διέταξε γενικό βομβαρδισμό κατά του κάστρου της Αγίας Μαύρας κι από ξηρά κι από θάλασσα. Και για να εμποδιστή η ενίσχυση της φρουράς από την Πρέβεζα, τα πλοία του Πάπα και των ιπποτών της Μάλτας εβομβάρδισαν τις εκεί τουρκικές κατασκηνώσεις. Επί πλέον ένα στρατιωτικό τμήμα με επί κεφαλής το συνταγματάρχη Ιωάννη Μεταξά στάλθηκε να καταλάβη θέσεις προς το μέρος της Ακαρνανίας.

Στις 6 Αυγούστου ν.η. οι σύμμαχοι εξαπέλυσαν γενική επίθεση κατά του φρουρίου, που είχε ήδη υποστεί μεγάλα ρήγματα από τον συνεχή βομβαρδισμό και προ πάντων προς τη δυτική πλευρά του από τα πυροβόλα του στόλου. Τη γενική επίθεση υποστήριξαν οι σύμμαχοι με γενικό κανιοβολισμό του φρουρίου. Επακολούθησε πυρκαϊά στα σπίτια της πολίχνης, που ήταν μέσα στο φρούριο, και πανικός του άμαχου πληθυσμού. Οι επιτιθέμενοι εκμεταλλεύτηκαν το περιστατικό και κατώρθωσαν να καταλάβουν έναν από τους δυτικούς προμαχώνες. Κατόπιν τούτου οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν αυθημερόν κατά το εσπέρας υπό τον όρο να μεταφερθούν στην Πρέβεζα με ενετικά πλοία η φρουρά και ο άμαχος πληθυσμός. Η μεταφορά αυτή έγινε την επομένη 7-8-1684 ν.η.

_________________________________________
¹ Ερμαν. Λούντζη, ό.π.σ. ριγ και εξής: Παραθέτει τις επιστολές Μοροζίνη και Μπεκίρ-Αγά στην Ιταλική, όπως τις δημοσιεύει ο Locatelli, ό.π., και σε μετάφραση. Κ. Μαχαιρά ό.π., σ. 26 εξής. Και ο Σάθας, Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, σελ. 315 εξής σε μετάφραση στην Ελληνική, όπως και ο Σπ. Βλαντής ό.π. σελ. 110 και εξής.

Οι απώλειες των χριστιανών σε τούτες τις επιχειρήσεις ήταν 127 νεκροί, 128 τραυματίες Ενετοί και 112 τραυματίες σύμμαχοι. Οι τραυματίες και οι 1740 ασθενείς μεταφέρθηκαν στην Κέρκυρα.

Μια «ενθύμηση» κατέγραψε σ΄ ένα βιβλίο μιας μονής έτσι απλά τούτο το σημαντικώτατο για τη Λευκάδας γεγονός:

«1683 Ιούλη 27 ημέρα Πέμπτη, ήρθαν κάτεργα του Βενετσάνου και του Παπα και του Δούκα και πολέμησαν την Αγία Μαύρα και την επήρανε». «Εφράφη εδώ καθώς ήταν γραμμένο εις ένα μηνιαίο του Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου εν χωρίω Εγκλουβή δια χειρός Παναγιώτου Κοντοπρία εις 1789 Δεκεμβρίου 1. Είχε σημειωμένο ο εν ιερομονάχοις κυρ Θεοφάνης Σταύρακας»¹».

«Ο Μοροζίνης υπέταξε την νήσον Λευκάδα, άλλως Αγία Μαύρα λεγομένην»².

Μέσα στο φρούριο βρέθηκε μεγάλος αριθμός ανδρών, γυναικών και παιδιών μαύρων, που ήταν λεία των Βερβερίνων πειρατών και προωρίζονταν για την Τουρκία. Οι δυστυχείς αυτοί έγιναν σκλάβοι και δούλοι των Ενετών και των συμμάχων τους και διασκορπίστηκαν εδώ κι εκεί».³

Την εξέλιξη των επιχειρήσεων εναντίον του κάστρου της Αγίας Μαύρας εκθέτει ως εξής σημείωση από σύγχρονο προφανώς άτομο γραμμένη στο τελευταίο φύλλο χειρογράφου Ευαγγελίου γραμμένου από τον Ευγένιο ιερομόναχο Τετόχα το 1640, ως ο ίδιος σημειώνει: «εγράφθη η παρούσα θεία και ιερά Δέλτος δια χειρός καμού του ευτελούς και αμαρτωλού Ευγενείου Ιερομονάχου Τετόχα κατ΄ έτος Ιουνίου κβ και αχμ΄»⁴.

_________________________________________
¹ Ο ιερομόναχος Θεοφ. Σταύρακας έγραψε την ενθύμηση, που την αντέγραψε κατόπιν ο ιερεύς Κοντοπρίας το 1789. Φανερά ο Κοντοπρίας αντέγραψε λάθος τη χρονολογία. Η ημερομηνία είναι με το π.η. και η 27 ήταν Δευτέρα, όχι Πέμπτη).
² Αθαν. Κομνηνού Υψηλάντη, «Τα μετά την Άλωση», σ. 184.
³ Κ. Μαχαιρά, Η Λευκάς επί Ενετοκρατίας, σελ. 36 (έκθεση του Φρ. Μοροζίνη από 25 Αυγούστου 1684 προς την Ενετική Σύγκλητο).
⁴ Το «ενθύμημα» δημοσίεψε ο Ιωάνν. Σταματέλος, Εφημερ. των Φιλομαθών, τεύχ. 768/26-3-1871 σελ. 2324

«1684. Εν μηνί Μαΐω εις 29, ήλθεν ο φέντης ο Γκενεράλης Κορνάρος με κάτεργα 17, και γαλιάτζες 2, και περγαντίνια και άραξαν αλάργα από την Παναγία¹, και εκείνη την ημέρα εσηκώθη ένας άνεμος μαϊστροτρεμουντάνα, και εκράτησεν ημέραις τρεις, και τόσος δυνατός άνεμος ήτον, ότι άνοιξεν η μία γαλιάντζα. Και αφού απέρασεν η φουρτούνα επήγαν τα Δέματα² και έκαμαν έως ταις 2 του Ιουνίου μηνός, και έτζι εμήσεψεν και επήγεν εις τους Κορυφούς. Και απερνώντας ημέρες 4, εκρέμασαν τον παπά Λάμπρον οι Τούρκοι της Αγίας Μαύρας, και το αυτό έτος εν μηνί Ιουλίου 10 ημέρα ε, ήλθεν ο φέντης ο καπετάν Γκενεράλης ο Μουρεζίνης με την αρμάτα όλην, και τα κάτεργα του Πάππα και της Μάλτας και του Γραν Δούκα και έδωκαν πόλεμον εις το πρώτον από το πέλαγο³, και τίποτε δεν έκαμαν, και έκαμαν φορτίο⁴ από την Άλλη μερία, και από την χώραν, και εύγαλαν κομμάτια⁵, και επολεμούσαν ημέρες 17, και έτζη επαραδόθηκαν και τους άφησαν και επήραν ό,τι εβαστούσαν απάνω τους⁶, και έβαλε και τους έριξαν εις την Πρέβεζαν, και εχάλασαν οι Τούρκοι εις το Κάστρο, προτού παραδοθούν, τον Στάμο Μαντζαβίνο⁷, ότι τον εσυκοφάντησαν πως ήφερε την αρμάτα, και το αυτό έτος εν μηνί Σεπτεμβρίω επήγε και επήρε και την Πρέβεζα».

«Ιουλίου 6, ήρθε νόβα (σημ. είδηση) πως την Κυριακήν ασηκώθη ο καπετάν γκενεράλες από τους Κορφούς και επήγε στην Αγία Μαύρα.

Ιουλίου 10, Πέφτη ημέρα, έδωσε το αττάκο (σημ. έκαμε την επίθεση) εις την Αγίαν Μάυραν, γιατί ήρθε ο καπετάν Στάθης⁸ με γραφές πούμπλικες (σημ. του Δημοσίου) και τις επήγαινε το λεβάντε του καπετάν δελενάβε (σημ. του στόλαρχου) και το είπεν.

…………………………………………………………………………………………..

Ιουλίου 30, ήρθε μία βάρκα από την Αγίαν Μαύρα και είπε, πως τη Κυριακή (σημ. ήταν Δευτέρα) την περασμένη στις 27 Ιουλίου επαρεδόθη το κάστρο της Αγίας Μαύρας και το πήρανε οι Βενετζάνοι, αντάμος με τη Λευκάδα, και ευρήκανε σκλάβους χριστιανούς μέσα νούμερο 240, που τους είχανε οι Τούρκοι»⁹.

_________________________________________
¹ Είναι η εκκλησία της Παναγίας στη Γύρα.
² Ο λιμένας Δέματα ή Αγίου Νικολάου στα Δέματα 11/2-2 μίλια Β.Δ. του φρουρίου της Αγίας Μαύρας.
³ Η πρώτη επίθεση έγινε με βομβαρδισμό του φρουρίου χωρίς αποτέλεσμα.
⁴ Έκαμαν απόβαση στην ανατολική και δυτική συνοικία του κάστρου την Άλλη Μεριά και τη Χώρα.
⁵ Κανόνια.
⁶ Κατά τον όρο της παραδόσεως οι Τούρκοι δεν έπρεπε να πάρουν φεύγοντας παρά μόνον ό,τι φορούσαν.
⁷ Ανήκε σε οικογένεια σημαντική της πόλεως (Χώρας). Ο Παναγιώτης Μαντζαβίνος είναι από κείνους που υπογράφουν την αίτηση των προκρίτων στο Μοροζίνη για τη χορήγηση των προνομίων.
⁸ Στάθης Λογοθέτης. Ζακυνθινός συμπολεμιστής των Ενετών σ΄ αυτόν τον πόλεμο κατά των Τούρκων, Ντιν. Κονόμου, Ζ.Χ. σελ. 65, σελ. 171 σημ. 4. Σάθα, ό.π. σελ. 312
⁹ Ντ. Κονόμου, Χρονικό του Μάτεση, ό.π. σελ. 66 εξής.

«1684 Ιουλίου 10, ημέρα Παρασκευή επήγε ο καπετάν Γκενεράλες ο Μοροζίνης εις την Αγίαν Μαύραν με αρμάδα πολλήν. Ήτανε της Μάλτας και του Πάπα και Γραν Δούκα, και έβαλε χερικό να την πολεμά από τας 14 του παρόντος ημέρα Τρίτη, και την επερίλαβε εις τας 27¹ του παρόντος ημέρα Δευτέρα, και εις τας 31 ήλθε νοβιτά εις Ζάκυνθον, και εις τας 10 Σεπτεμβρίου, ημέρα Τετράδη, επήγεν εις την Πρέβεζα και την επήρε στας 19 του παρόντος ημέρα Παρασκευή»².

_________________________________________
¹ Παλαιό ημερολόγιο
² Χρονικό ανωνύμου, Δημοσίεψε Σπύρος Δε-Βιάζης εις Περιοδ. Κυψέλη, έτος Δ, Ζάκυνθος 1887 αρθμ. φύλλ. 51-52 σελ. 35, σημειώνει ο Ντ. Κονόμος ό.π. σ. 171 σημ. 5.

Πηγή: Π.Γ. Ροντογιάννης, «Ιστορία της Νήσου Λευκάδος», Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1980, Τόμος Α΄, Σελ. 512-516