Το αλάτι της Γης: Αφιέρωμα στην επτανησιακή και την αθηναϊκή καντάδα

Οἱ σταυροφορίες ἀγαθὰ ἀποτελέσματα γιὰ τὸν δυτικὸν Χριστιανισμὸ δὲν εἶχαν. Κατέστησαν ἁπλῶς τὴν ἐν συνεχείᾳ ἐπελθοῦσα Μεταρρύθμιση πιὸ ἀναγκαία. Εἶχαν ὅμως γιὰ τὴν Εὐρώπη μιὰ ἀνυπολογίστου σημασίας εὐεργετικὴ συνέπεια: τὸν ἁπλοϊκὸ ζῆλο τῶν σταυροφόρων μπόρεσε νὰ τὸν χρησιμοποίηση ἡ Βενετικὴ Δημοκρατία γιὰ τὴν θεμελίωση τῆς θέσεώς της στὴν Ἀνατολή. Καὶ ἡ ὁποία, ὡς πολιτιστικὸς ὀργανισμὸς πού ἦταν, μπόρεσε ἐν συνεχείᾳ νὰ χρησιμοποίηση ὡς φορέα της τὸν «λατινελληνισμὸ» τῆς μεσογειακῆς περιοχῆς και νὰ δημιουργήση ὁλόκληρον τὸν σύγχρονο εὐρωπαϊκὸ πολιτισμό, ὅπως μᾶς ἔδειξε καὶ ὁ κ. Greenaway. Ὄχι βέβαια ἀκριβῶς ὑπὸ τύπον μεταφερομένου ἐμπορεύματος, ὅπως μᾶς δείχνει τὸ πολὺ προωθημένο στὸ εἶδος του αὐτὸ φίλμ, ἀλλά δημιουργώντας τὰ δικά της πολιτιστικὰ ρεύματα διὰ τῶν ὁποίων θὰ ἐγίνονταν οἱ πολιτιστικὲς ἐπιμιξίες. Αὐτὰ ἀπαιτοῦν κάποιους αἰῶνες καὶ κάποιαν πρόνοια, δὲν μποροῦν νὰ γίνουν «σύντομα», σὲ διαστήματα δεκαετιῶν… Ἡ Βενετία δὲν ἐλειτουργοῦσε σὰν χριστιανικὴ δύναμη καὶ εἶχε τὴν δική της πολιτικὴ ἐναντί τοῦ Βατικανοῦ (ἦταν ἄλλωστε καὶ θρησκευτικὰ αὐτοκέφαλη). Δὲν ἐκλατίνιζε θρησκευτικά. Προσπαθοῦσε ἀντίθετα νὰ συντήρηση ἐκεῖνον τὸν ἰδιόρρυθμο χαρακτήρα τοῦ «λατινελληνισμοῦ» στὴν Μεσόγειο, ὁ ὁποῖος θὰ ἦταν ὁ ἀναγκαστικὸς φορέας τῶν σχέσεών της μὲ τὴν Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία καὶ γενικά τούς χώρους τῆς Ἀνατολῆς. Τὸ πολιτικὸ κέντρο τῆς Βενετίας δὲν ἦταν ἡ πόλη ἀλλὰ τὰ Ἑπτάνησα, διὰ τῶν ὁποίων συντηροῦσε ὅλες τὶς βάσεις της στὴν Μεσόγειο. Ὁ δεσμὸς «Ἀνατολῆς» καὶ «Δύσης» στὴν Μεσόγειο εἶναι ἀκριβῶς τὰ Ἑπτάνησα (πράγμα πού θὰ διατηρηθῆ καὶ ἀργότερα μὲ τὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία). Ἡ Βενετία δὲν μεταφέρει μόνο «βιβλία» πρὸς τὴν Εὐρώπη καί… ἁλάτι ἤ λάδι, ἀλλά δημιουργεῖ κυρίως καὶ τὴν κλασσικὴ εὐρωπαϊκὴ μουσική, σὺν τοῖς ἄλλοις. Ἂν ὅλοι οἱ μεγάλοι μουσουργοί τῆς Εὐρώπης (Μότσαρτ, Μπετόβεν, Χάϋντ, Χαΐντελ κλπ.) ἀναπτύσσωνται στὴν Βιέννη, εἶναι γιατί ἡ Αὐστρία (τῆς ὁποίας ἡ σύσταση εἶναι τόσο δυτικοευρωπαϊκή, ὅσο βαλκανικὴ καὶ κεντροευρωπαϊκὴ) γίνεται ὁ πολιτιστικὸς κληρονόμος τῆς Βενετίας λόγῳ παραλληλίας πολιτιστικῆς δομῆς. Ἡ «ἀντιμαχία» τοῦ Μότσαρτ μὲ τὸν Σαλιέρι καὶ τὸ «ἀκατανόητον γεγονὸς» κατὰ τὸν Braudel ὅτι ἡ Αὐστροουγγρικὴ Μοναρχία στήριξε τὴν πρὸς Νότον δραστηριότητά της σὲ «κάθε λογῆς πρόσωπα» ἀπὸ τὸν βαλκανικὸν χῶρο (τὰ ὁποῖα ὅμως παρεμπόδιζαν ἰσχυρῶς τὴν εἴσοδο ἄλλων δυνάμεων στὰ ἐμπορικὰ κυκλώματα τῆς Ἀνατολῆς!…), εἶναι ἱκανὲς ἐνδείξεις τῶν πραγμάτων τοῦ ἱστορικοῦ παρελθόντος. Οἱ ἀπαρχὲς τῆς εὐρωπαϊκῆς κλασσικῆς μουσικῆς εἶναι ἡ βενετικὴ μουσικὴ τῶν ἑπτανησιακῶν καντάδων, πού ἔπαψαν νὰ ὑπάρχουν καὶ οὔτε φυσικὰ γιὰ κανέναν ἀπώλεια συνιστοῦν… Ἡ ἀποδιώκουσα τὴν μεσογειακὴν της σχέση νεώτερη δύτ. Εὐρώπη ἀλλοιῶς θέλει τὰ πράγματα: τὰ θέλει ἐξ οὐρανοῦ παραγόμενα στὸν βοημικὸ δρυμό, καὶ πρὸς τοῦτο βέβαια τῆς χρειάζεται κάποια… «Alpiner Rasse» (J. Graf, Vererbungslehre etc., 1939, σελ. 251, πρβλ. ἐπίσης F. Glum μν. ε, σελ. 53). Μὲ τὴν μουσικὴ τοῦ Μοντεβέρντι λ.χ. ὑπάρχουν μέχρι σήμερα διαρκῶς «δυσκολίες»…