Η άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου: Ιστορικά παράδοξα (Συλλογικό)

Η άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου:
Ιστορικά παράδοξα

Γιάννης Γρυντάκης, Γιώργος Δάλκος,
Άγγελος Χόρτης, Έκτορας Χόρτης

ISBN: 978-960-566-488-6
Σελίδες: 272
Ημερομηνία έκδοσης: 06/10/2014

Εκδόσεις Μεταίχμιο
(Διατίθεται και σε EBOOK)

Η Ιστορία του Βυζαντίου όπως παρουσιάζεται συνήθως από τους ιστορικούς μοιάζει με μια ατέλειωτη σειρά από πολέμους, μάχες, πολιτικούς και κοινωνικούς ανταγωνισμούς, μεγάλα κατορθώματα σπουδαίων ανδρών. Φαίνεται ότι δεν υπάρχει χώρος για τα μικρά και τα ασήμαντα, τα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων, τον τρόπο που ζούσαν, που σκέπτονταν, που διασκέδαζαν.

Τα κείμενα των συγγραφέων της εποχής βρίθουν από «ασήμαντες» λεπτομέρειες. Πολλές από αυτές έχουν ενδιαφέρον ιστορικό, γιατί φωτίζουν τα ιστορικά γεγονότα, άλλες πάλι μας ξαφνιάζουν για την παραδοξότητά τους, άλλες ανατρέπουν την «επίσημη» άποψη για μεγάλες προσωπικότητες, άλλες απλώς προκαλούν το γέλιο.

Στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνονται «ανέκδοτα», που συνοδεύονται από τις ανάλογες παραπομπές στις πηγές. Έτσι, ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέχει στο κατάλληλο κείμενο για περισσότερη πληροφόρηση. Το περιεχόμενο του βιβλίου έχει χωριστεί σε ενότητες, στις οποίες περιλαμβάνονται ανέκδοτα για ιστορικές προσωπικότητες, για την καθημερινή ζωή των Βυζαντινών, τους πολέμους, τη θρησκεία, τον έρωτα, τις συνήθειες άλλων λαών κ.λπ.

Η ομάδα των τεσσάρων δημιουργών του βιβλίου, Ιωάννης Γρυντάκης, Γεώργιος Δάλκος, Άγγελος Χόρτης, Έκτορας Χόρτης, ιστορικοί και φιλόλογοι, επιστήμονες με προϊστορία στον χώρο τους, άνθρωποι δηλαδή που ερευνούν τις ιστορικές πηγές και τα κείμενα, φέρνουν στο φως την Άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου (Ιστορικά παράδοξα), δηλαδή πράγματα, τα οποία αγνοεί κατά κανόνα ο μέσος αναγνώστης, τα παρακάμπτει η σχολική Ιστορία (χωρίς να παύουν να αποτελούν σημαντικό τμήμα της), κάποιοι έχουν μικρή ιδέα και περιληπτική, ποτέ δεν διδάσκονται (δεν είναι δυνατόν, άλλωστε) και, έτσι, παραμένουν στην αφάνεια, δηλαδή παρέμεναν.

Το Βυζάντιο που μαθαίνουμε στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο είναι μια σειρά πολιτικών και θρησκευτικών γεγονότων, ίντριγκας και δολοπλοκίας, πολεμικών συρράξεων, αίματος και δολοφονίας για την κατάληψη του θρόνου, παρασκηνιακών ενεργειών, αλλά και καταπιεσμένων ερώτων, άλλοτε θρησκευόμενων αυτοκρατόρων και άλλοτε ερωτομανών βασιλισσών, εκδίκησης και συμφέροντος. Κι όμως, τα κείμενα των ιστορικών βρίθουν από πληροφορίες, μερικές από τις οποίες μας ξαφνιάζουν με την επικαιρότητά τους ή με την προχωρημένη αντίληψη που είχαν οι άνθρωποι αυτής της λεγόμενης σκοτεινής και θρησκομανούς ιστορικής εποχής. Όπως διαβάζουμε και στο οπισθόφυλλο, τα παράδοξα ανατρέπουν την επίσημη άποψη ή προκαλούν γέλια. Συχνά όμως και φρίκη, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Κάθε «παράδοξο», για του λόγου το αληθές, συνοδεύεται από τη βιβλιογραφική του παραπομπή για πάσα περαιτέρω έρευνα και διασταύρωση. Βέβαια, οι συγγραφείς λένε πως ρίχνουν «αδιάκριτες» ματιές και αυτό μπορεί να μην είναι «αξιοπρεπές». Δεν θα συμφωνήσουμε με τους χαρακτηρισμούς και θα υποστηρίξουμε πως το θέμα είναι ενδιαφέρον, εφόσον ούτως ή άλλως τα γεγονότα είναι ήδη, από τα χρόνια εκείνα τα βυζαντινά, καταγεγραμμένα.

“Απαιτεί γερό στομάχι η μελέτη και η ικανότητα του ανθρώπου να χωνέψει την αγριότητα στην οποία μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος για κέρδος και εξουσία.”

Τα κεφάλαια του βιβλίου είναι τα εξής: «Η πολιτική ζωή», «Προσωπικότητες», «Η θρησκευτική ζωή», «Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο», «Γυναίκες, έρωτας, γάμος». Εν ολίγοις, τα πάντα αραχνιασμένα ράφια τους περίμεναν τον αναγνώστη τους, για να μας διδάξουν πως το Βυζάντιο δεν είναι μόνο αυτό που μαθαίνουμε στο σχολείο. Οι άνθρωποι ήταν κανονικοί και συμμετείχαν σε όλο το φάσμα της ζωής. Τους άρεσε η νιότη και η ομορφιά, στεναχωρούνταν που άσπριζαν τα μαλλιά τους, γι΄ αυτό τα έβαφαν, άντρες και γυναίκες. Είχαν κομμωτές που τους έλεγαν «τριχοβάπτες». Τους άρεσε το ξανθό, πιο πολύ από το μαύρο-κορακί, αλλά περί ορέξεως ουδείς λόγος. Στις γυναίκες άρεσαν τα λεπτά φρύδια, τα γαϊτανόφρυδα, γι΄ αυτό τα λέπταιναν. Και οι μακριές βλεφαρίδες, γι΄ αυτό τις έβαφαν. Δηλαδή, ο σημερινός αναγνώστης διαβάζοντας κάτι τέτοιο ανακαλύπτει πόσο μακριά ήταν νυχτωμένος, αν φανταζόταν τους Βυζαντινούς ντυμένους στα φαιά και μουρμουρίζοντας προσευχές όλη μέρα για τη σωτηρία της ψυχής.

Μια ματιά στα ενδότερα μας πάει πρώτα πρώτα στην πολιτική. Ο αυτοκράτωρ έχει όλες τις εξουσίες στα χέρια του. Γνωστόν. Οι Δήμοι «Πράσινοι» και «Βένετοι», σαν τους σημερινούς χούλιγκανς, ανταγωνίζονταν στον Ιππόδρομο με στρατιωτικές και πολιτικές αρμοδιότητες, κι αυτό γνωστό. Το ότι από το 330 έως το 1453 ανέβηκαν στον θρόνο ογδόντα οχτώ –88– αυτοκράτορες, χωρίς να υπολογίσουμε και τους συμβασιλείς, και ότι πέθαναν στο κρεβάτι τους μόνο οι μισοί, αυτό οι πολλοί το αγνοούσαμε. Από τους άλλους μισούς, οι πέντε έπεσαν στο πεδίο της μάχης και οι άλλοι ή δολοφονήθηκαν ή βασανίστηκαν, δηλαδή τους τύφλωσαν, τους έκοψαν τη μύτη, τη γλώσσα ή, αν μέσα στη δυστυχία τους ήταν τυχεροί, τους έκλεισαν στο μοναστήρι. Στην εξόντωση των αυτοκρατόρων προηγούνται οι Ρωμαίοι. Εκεί η αναλογία υπέρ των δολοφονημένων είναι πάνω από το πενήντα τοις εκατό. Ο θρόνος καταλαμβάνεται με αίμα. Και όλα σαν το αίμα κόκκινα. Πέραν του στέμματος που είναι από χρυσό, χλαμύδα, πέδιλα, μελάνι για να σφραγίζονται τα έγγραφα, ρούχα, όλα κόκκινα ή αλλιώς πορφυρά. Πορφυρό το παλάτι και πορφυρή η κρεβατοκάμαρα, η «Πορφύρα», όπου γεννιούνται οι πορφυρογέννητοι. Εδώ σ΄ αυτά τα πολυτελή ανάκτορα συμβαίνουν τα πλείστα όσα με τη συμπαράσταση των ευνούχων, των οποίων ο ρόλος είναι πάρα πολύ δυναμικός και αλίμονο μην πέσεις στη δυσμένεια κανενός. Και μόνο η «κακή» σκέψη αρκούσε για να τιμωρηθεί κάποιος με θάνατο και δήμευση περιουσίας ή με δημόσια διαπόμπευση -κούρεμα, μουτζούρωμα, περιφορά στους δρόμους στον γάιδαρο καβάλα ανάποδα, φτύσιμο στο πρόσωπο, λιθοβολισμό και άλλα- για αδικήματα κλοπής, εμπρησμού, μοιχείας κ.λπ. Όσο για τους διπλωμάτες, αυτοί ήταν πράκτορες, κατάσκοποι ή τουρίστες ανάλογα με τη χώρα προέλευσής τους και την απόστασή της από το Βυζάντιο ή ακόμα και νυμφίοι για τις νόθες κόρες των αυτοκρατόρων.

Ποιοι και γιατί από τους αυτοκράτορες είναι μεγάλες προσωπικότητες, ποιοι διακρίθηκαν στα στρατιωτικά, ποιοι στα Γράμματα, στις Τέχνες, στα θρησκευτικά ζητήματα; Ελάχιστοι. Πολλοί, όμως, όλοι οι άλλοι. Συγκλονιστικό είναι το παράδειγμα του ωραίου και αθλητικού Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού, που συχνά το δείπνο του ήταν ξερό ψωμί και νερό, όταν ξεσηκώθηκε ο λαός, ο διάδοχός του τον παρέδωσε στον όχλο και… του έβγαλαν τα δόντια και το ένα μάτι, του έκοψαν τα χέρια, τον έβαλαν πάνω σε μια καμήλα και τον χλεύαζαν στους δρόμους, για να τον κρεμάσουν τελικά ανάποδα ανάμεσα σε δυο κολόνες… Επίσης, ο Βαλδουίνος, που έδωσε ενέχυρο τον γιο του για να βρει χρήματα. Ο Βάρδας, που κατακρεουργήθηκε και τα «λιμπά» του κρεμάστηκαν στο κοντάρι. Η Ειρήνη η Αθηναία, που διατήρησε τον θρόνο της αφού τύφλωσε τον έναν αντίπαλό της και έκοψε τη γλώσσα στους υπόλοιπους τέσσερις, που εν τω μεταξύ τους είχε στείλει στο μοναστήρι. Αργότερα τύφλωσε και το γιο της στην «Πορφύρα» (για να μπορέσει να την αγιάσει, μεγάλη η χάρη της, η Εκκλησία μας). Τελικά, και αφού απέτυχε να παντρευτεί τον Κάρολο τον Μέγα, πέθανε εξόριστη στη Λέσβο.

Μια άλλη έθαψε τον άντρα της τον Ζήνωνα ζωντανό. Ο Χοσρόης μαστίγωσε το πτώμα του στρατηγού του, επειδή έχασε τη μάχη. Αθλιότητες και αγριότητες, πέραν πάσης φαντασίας, μεταμέλειες και θρήνοι, εξευτελισμοί, ασυδοσίες. Στα ιδιαιτέρως αξιοπρόσεκτα είναι η στάση του άρχοντα Νοταρά και οι μυστικές συμφωνίες του με τον Μωάμεθ τις ημέρες της Άλωσης, με κατάληξη την τελική εξόντωση του ίδιου και της οικογένειάς του (θεία δίκη, έκαστος κατά τα έργα του ή εδώ πληρώνονται όλα;).

Βέβαια, υπάρχουν και πολλά αφορώντα τον ερωτικό βίο, όπως ομοφυλοφιλία, παιδεραστία, μέτρα αντισύλληψης, στύση, αναπαρθένευση διακορευθείσας κόρης, κτηνοβασία, έκτρωση, εμπόριο λευκής σαρκός.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με γλωσσάρι, παραπομπές και πλούσια βιβλιογραφία. Διαβάζεται μονορούφι, είναι γραμμένο με χιούμορ (όπου το θέμα επιτρέπει) και με γλώσσα κατανοητή. Μας μπάζει στα πάσης φύσεως δρώμενα από την πίσω πόρτα της Ιστορίας, όπου η «άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου» και τα «παράδοξά του» μας παρέχουν τη δυνατότητα ερμηνείας για πολλά γεγονότα, στάσεις και συμπεριφορές που η διδακτέα ύλη δεν μπορεί να συμπεριλάβει στις σελίδες της και δεν πρέπει. Απαιτεί γερό στομάχι η μελέτη και η ικανότητα του ανθρώπου να χωνέψει την αγριότητα στην οποία μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος για κέρδος και εξουσία. (Πηγή: diastixo.gr)