Ο Κολοκοτρώνης για την κατάληψη της Αγίας Μαύρας

Σαν σήμερα το 1770: Γεννιέται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, οπλαρχηγός της Επανάστασης του 1821.

Διηγείται ο ίδιος για την κατάληψη της Αγίας Μαύρας (Λευκάδας) το 1810 και την εκδίωξη των ναπολεόντειων Γάλλων:

«… Ἀπὸ τὸν Σεπτέμβριο ἕως τὸν Ἰανουάριο ἔμεινα εἰς τὴν Ἁγία Μαύρα (1809). Οἱ Ἄγγλοι ἔβαλαν εἰς φύλαξη τὸν Γιακούπαγα, τὸ παιδὶ τοῦ Ἀλῆ Φαρμάκη καὶ ἄλλους. Μανθάνοντας ἡμεῖς αὐτά, ἐσκορπίσαμεν τὸ στράτευμα καὶ ἐκρατήσαμε μόνον 20. Ὁ Μινίστρος, ὁ Φορέστης, καὶ ὁ στρατηγὸς τῶν Ἄγγλων Ὀσβάλ, ἐπροσκάλεσαν ὅλους τοὺς Καπεταναίους διὰ νὰ τοὺς ἐρωτήσουν, ἂν ἠμποροῦν νὰ φέρουν τὸν Κολοκοτρώνη εἰς τὴν Ζάκυνθο. Οἱ Ἄγγλοι, ἐπειδὴ ἦσαν πολλοὶ μαζευμένοι εἰς Ἁγία Μαύρα, ἐφοβοῦντο, καὶ αὐτοὶ τοὺς ἀπεκρίθησαν, ὅτι: «Ὅταν θέλετε, ἠμπορεῖτε νὰ τοῦ κάμετε ἕνα γράμμα καὶ τὸ στέλνομε μὲ ἕνα ἐπίτηδες καὶ μυστικὸν ἄνθρωπον καὶ ἐλπίζομε νὰ ἀκολουθήσει».

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, επιζωγραφισμένη λιθογραφία, Adam Friedel, 1830. (Αργολική Βιβλιοθήκη)

Ἔτζι μὲ ἔκαμε ἕνα γράμμα ὁ Ὀσβὰλ καὶ ὁ Φορέστης καὶ τὸ ἔστειλαν μὲ ἕνα κουμπάρον μου Ζακυνθινόν, λεγόμενον Πομόνη. Ἐπέρασε τὴ Γλαρέντζα, ἐμβῆκε εἰς τουρκικὴ σημαία, καὶ ἦλθεν εἰς τὴν Ἁγία Μαύρα μυστικῶς. Τὸ γράμμα μὲ ἐπροσκαλοῦσε, καὶ ἐνταυτῷ ἦτον μία ἐγκύκλιος εἰς ὅλας τὰς ἀρχὰς τῆς ξηρᾶς καὶ τῆς θαλάσσης, ὅ,τι ζητήσωμεν νὰ μᾶς δώσουν, ὅπου καὶ ἂν μᾶς ἀπαντήσουν καράβια νὰ μᾶς ἀφήσουν διὰ νὰ ἀπεράσωμεν εἰς τὴν Ζάκυνθο. Ἦτον δύσκολο νὰ ταξιδεύει τότε κανείς, διατὶ εἰς τὰ μισὰ νησιὰ ἦτον Γάλλοι καὶ εἰς τὰ ἄλλα Ἄγγλοι.

Ἐπήγαμεν λοιπὸν εἰς τὸ γκενερὰλ Καμούς, Γάλλον, καὶ ἐπήραμε τὴν ἄδεια διὰ τὰ Μοθωκόρωνα. Ἐναυλώσαμε μία βάρκα μὲ σημαία γαλλική. Μόλις ἐβγήκαμε εἰς τὴν θάλασσα, μᾶς ἐμπόδισε ἐνάντιος ἄνεμος, καὶ ἀράξαμε εἰς τὸ Θιάκι· ἐκεῖ ἐφύλαγαν βάρδιες ἀγγλικές. Μᾶς ἐρώτησαν τί ἄνθρωποι εἴμεθα, καὶ τοὺς ἀπεκρίθημεν: ὁ Κολοκοτρώνης. Τότε ἄρχισαν νὰ ρίπτουν ἀπάνω μας. Ἐγὼ ὁμίλησα, ὅτι ἂν ἔχουν κανένα ἀρχηγόν τους, νὰ ἔλθει νὰ τοῦ ὁμιλήσω. Ἔτζι ὁμίλησαν ἑνὸς ἀξιωματικοῦ Ἄγγλου ὁποὺ ἐδιοικοῦσε ἐκεῖ. Ἦλθε εἰς τὸ παραθαλάσσιον (1810), καὶ ἐβγῆκα καὶ ἐγὼ μᾶς ἐπεριποιήθη, μᾶς ἔδωσε κονάκια καὶ ἐμείναμε εἰς τὸ Θιάκι. Ὁ διοικητὴς τοῦ Θιακιοῦ μᾶς ἐπροσκάλεσε ἐκεῖ καὶ ἐμείναμε 4 ἡμέρες. Ἐγὼ καὶ ὁ Ἀλὴ Φαρμάκης ἐβάλαμεν ὑποψία διὰ τοὺς Ἄγγλους, ὡς φίλους τοῦ Ἀλῆ πασᾶ καὶ ἔτζι ἐσυμφωνήσαμε νὰ μὴν πάγομε καὶ οἱ δύο εἰς τὴν Ζάκυνθο, ἀλλὰ νὰ μείνει ὁ ἕνας μας εἰς ἕνα καράβι εἰς τὲς Σκρόφες, καὶ νὰ ὑπάγω εἰς τὴν Ζάκυνθο, καὶ ἂν ἰδῶ τὰ πράγματα στερεά, τότε τοῦ γράφω καὶ ἔρχεται. Ἔτζι λοιπὸν ἀκολούθησεν.

Richard Church (Τζούρτζ)

Ἐγὼ ἐπῆγα εἰς τὴν Ζάκυνθο, καὶ ἄφησα εἰς τὸ καράβι τὸν Ἀλὴ Φαρμάκη μαζὶ μὲ τὸν ἀνεψιό μου Νικήτα. Ἀφοῦ ἔφθασα εἰς τὴν Ζάκυνθο, ἐπῆγα εἰς τὸν στρατηγὸν Ὀσβάλ, εἰς τὸν Φορέστη καὶ εἰς τὸν Τζούρτζ (σ.σ. δες στο τέλος), καὶ μὲ ἐζήτησαν διὰ τὰ πράγματα τῆς Ἁγίας Μαύρας, ἐπειδὴ εἶχα μείνει 5 μῆνες. Ἔλαβα τὴν ἄδεια καὶ ἐπῆγα εἰς τὸ Κάστρο καὶ ἔβγαλα ὅλους τοὺς εἰς φύλαξιν εὑρισκομένους Τούρκους, ἐδικοὺς τοῦ Ἀλῆ Φαρμάκη. Εἶδα τὰ πράγματα ὅτι ἐπήγαιναν καλὰ καὶ ἔστειλα ἐπίτηδες καΐκι εἰς τὲς Σκρόφες, διὰ νὰ εὕρει τὸν Ἀλὴ Φαρμάκη, καὶ ἔτζι ἦλθε καὶ αὐτὸς εἰς τὴν Ζάκυνθο. Ἐμβῆκα εἰς τὴν δούλευσιν μὲ βαθμὸν Καπετάνιου. Περάσοντας δύο τρεῖς ἡμέρες, ὁ γκενεράλες μὲ ἔκραξε καὶ μὲ ἐρώτησε, μὲ τί τρόπο νὰ κάμομε νὰ τραβήξομε ὅλους τοὺς Ἕλληνας, ὁποὺ εὑρίσκοντο εἰς τὴν Ἁγία Μαύρα εἰς τὴν γαλλικὴν δούλευση, καὶ ἔτζι νὰ πολεμήσομε μὲ μόνους τοὺς Γάλλους.

Τότε ἦλθε καὶ ὁ Λεπενιώτης, ἀδελφὸς τοῦ Κατζαντώνη, μὲ 200 εἰς τὸν Κάλαμο καὶ Μεγανήσι, κατατρεγμένος ἀπὸ τὸν Ἀλὴ πασά. Τὸ Μεγανήσι ἦτον ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν τῶν Γάλλων, καὶ οἱ Γάλλοι ἔστειλαν στρατεύματα καὶ τὸν ἔδιωξαν εἰς τὸν Κάλαμο. Ὁ Λεπενιώτης εἶπε ὅτι: «Ἐπιθυμῶ νὰ δουλεύσω τοὺς Ἄγγλους, ἀλλὰ δὲν δίδω εἰς ἄλλον πίστιν παρὰ εἰς τὸν Κολοκοτρώνη». Τότε ὁ γκενεράλης μ᾿ ἔδειξε τὸ γράμμα καὶ μ᾿ ἔστειλε εἰς τὸν Κάλαμο καὶ μ᾿ ἔδωκε ἕνα μπρίκι εἰς τὴν ἐξουσία μου. Ἐγὼ τοῦ εἶπα, ὅτι εἰς ἕνα μπρίκι φαίνεται, ἀλλὰ θέλω μία βάρκα κανονιέρα, διὰ νὰ ὑπάγω εἰς τὸν Κάλαμο, καὶ εἰς τρεῖς ἡμέρας τοῦ εἶπα νὰ μὲ στείλει καὶ ἕνα πλοῖο πολεμικὸ διὰ κάθε ἐνδεχόμενο, καὶ εἰς τρεῖς ἡμέρες μετὰ τὸ ἰμπρίκι, νὰ κινήσει ὁ στόλος μὲ τὰ στρατεύματα. Τοῦτο ἦτον τὸ σχέδιόν μας.

Ἐπῆγα εἰς τὸν Κάλαμο, ἀντάμωσα τὸν Λεπενιώτη. Μὲ ὅλους τοὺς 200 τοῦ Λεπενιώτη ἐπῆρα τὰ καΐκια καὶ ἐκάμαμε τεσβάρκο εἰς τὸ Μεγανήσι, καὶ ἐδιώξαμε τοὺς Φραντζέζους, καὶ ἐκάμαμεν στάσιν ἐκεῖ. Εἰς τρεῖς ἡμέρας ἐξημέρωσε τὸ ἰμπρίκι (Μάρτιον). Ἔκαμα λοιπὸν σινιάλο διὰ νὰ ἔλθει τὸ ἰμπρίκι. Μέσα εἰς τὸ ἰμπρίκι ἦτον ὁ Μούρ, ὁ Λὸβ (διοικητὴς τῆς Ἁγίας Ἑλένης). Μοῦ ἔκαμε σινιάλο νὰ ὑπάγω ἐγὼ καὶ ἔτζι ἐπῆγα μὲ 4 μόνον, καὶ οἱ ἄλλοι ἔμειναν εἰς τὸ Μεγανήσι. – Ὅταν ἤμουν εἰς τὸ Μεγανήσι ἔστειλα καὶ ἦλθαν μερικοὶ Ἕλληνες ἀπὸ τὴν Ἁγία Μαύρα, καὶ τοὺς ὁδήγησα τί πρέπει νὰ κάμουν· – Ἐπήγαμε νὰ ἰδοῦμε, ποῦ θὰ σταθεῖ ὁ στόλος· ἐφθάσαμε εἰς τοῦ Βαγινᾶ (6) τὰ μαγαζιά, καὶ ἐβγῆκα ἐγώ, ὁ Λόβις καὶ ὁ Κωνσταντὴς Πετμεζᾶς. Οἱ Γάλλοι, ἀφοῦ μᾶς εἶδαν, ἔστειλαν ἕνα τάγμα μὲ 4 κανόνια καὶ μᾶς ἐκανονοβόλησαν, καὶ ἀντάμωσα εἰς ἕνα μέρος τοὺς Ἕλληνας εἰς τὴν γαλλικὴν δούλευσιν καὶ τοὺς εἶπα: «Τί κάμνετε; Ἰδοὺ ὁ στόλος ὁ Ἀγγλικὸς ἔρχεται». Αὐτοὶ μὲ ἀπεκρίθησαν ὅτι: «Εἴμεθα ὁρκωμένοι καὶ θὰ πολεμήσωμεν». «Ἔ, τοὺς εἶπα, πολλὰ καλὰ σὰν εἶναι ἔτζι, τραβηχθῆτε εἰς τὰς θέσεις σας καὶ ἡμεῖς θὰ πολεμήσωμεν».

Στρατιώτες του Greek Light Infantry Regiment που διοικούσε ο Richard Church στα Επτάνησα, κατά την κατοχή τους από τη Μεγάλη Βρετανία (Βικιπαίδεια)

Ὁ στόλος ἔφθασε καὶ ἐπήγαμε εἰς τὸ ντελίνι, διὰ νὰ εὕρομε τὸν στρατηγό. Ἐνῶ τοὺς ἀνέφερνα ὅλα τὰ πρακτικά μου, ἔκαμναν σινιάλο νὰ κάμουν ντεσβάρκο, δύο ὧρες πρὶν νὰ βραδιάσει. Ἐγὼ σὰν τὸ ἔνοιωσα, εἶπα τοῦ στρατηγοῦ: «Στρατηγέ, δὲν πρέπει νὰ κάμομε τεσβάρκο, διότι εἴμεθα μαζευμένοι ἀπὸ διάφορα μέρη, καὶ τὰ στρατεύματά μας δὲν γνωρίζονται καὶ ἠμποροῦμε νὰ σκοτωθοῦμε ἀναμεταξύ μας, ἀλλὰ νὰ ἐβγοῦμε μὲ τὰ χαράματα καὶ ἐγὼ σᾶς ὑπόσχομαι ἕως τὸ μεσημέρι νὰ πάρομε τὴν χώρα». Καὶ τότε ὁ στρατηγὸς ἐδέχθη τὴν γνώμην μου καὶ διέταξε τὰ στρατεύματα νὰ ἔμβουν εἰς τὰ πλοῖα. Τὰ στρατεύματα ἐσυνίστοντο ἀπὸ 4.000 Ἄγγλοι, Κόρσοι, Σικελιανοὶ καὶ Ἕλληνες. Οἱ Γάλλοι ἑτοιμάσθηκαν εἰς τὸν πόλεμο, ἄρχισαν νὰ ἐβγαίνουν τὰ στρατεύματα. Ἐβγῆκα καὶ ἐγὼ καὶ οἱ Κόρσοι μ᾿ ἔπιασαν καὶ μὲ ὁδήγησαν εἰς τὸν Τζοὺρτζ ὡς αἰχμάλωτον τοῦ πολέμου. Ἔτζι ἐτραβήξαμεν ἐμπρός, ἐπήραμε τὴν χώρα.

Τοὺς πρόβαλα πάλιν τῶν Ἑλλήνων καὶ δὲν ἐδέχθησαν. Ἐπήραμε τὴν πρώτην μπαταρία μὲ 9 κανόνια. Ὅλα αὐτὰ τὰ ἐκάμαμεν οἱ 500 Ἕλληνες, ἐπὶ κεφαλῆς ὁ Τζούρτζ. Ἦλθε καὶ ὁ στρατηγὸς μὲ τὰ ἀγγλικὰ στρατεύματα καὶ ὁ Λὸβ μὲ τοὺς Κόρσους ἐπῆγαν εἰς τὴν χώραν· ὁ στρατηγὸς ἐπρόσταξε τὸν Τζοὺρτζ νὰ πάγομε νὰ πάρωμεν καὶ μίαν ἄλλην μπαταρία πολλὰ δυνατή, διότι εἶχε 12 κανόνια, καὶ ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος βάλτον καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο ρηχὰ καὶ πέλαγος, καὶ ἔτζι δὲν ἦτον παρὰ μόνον ἕνα μέρος ὁποὺ ἠμπορούσαμεν νὰ προχωρήσωμεν. Ἐστείλαμεν πεζοδρόμον, οἱ Ἀρβανίτες τὸν ἔδειραν – ἐβγῆκα μὲ 10 ἀνθρώπους εἰς μία ράχη, μοῦ ρίχνουν: «Τί κτυπᾶτε; Ἐγὼ εἶμαι». Ἦλθαν δύο καπεταναῖοι Τζίζης, Χορμόβας, τοὺς εἶπα καὶ ἐτραβήχθηκαν καὶ δὲν ἐβάρεσαν. Μοῦ εἶπαν: «Θὰ πολεμήσωμεν». Ἐπιάσθη ὁ πόλεμος καὶ τοὺς διώξαμε. Εἰς τοὺς ἀνεμομύλους ἐκαβαλλίκαμε τὰ κανόνια. – Οἱ Φραντζέζοι πᾶνε εἰς τὴ Γύρα, ποὔχουν τὴν μπαταρία, τὴν δυνατή, φκιασμένη. Ἔτζι ἐπροοδεύσαμεν. Οἱ Ἕλληνες ἐμπρός, οἱ Σικελιανοὶ οἱ δεύτεροι, καὶ οἱ Ἄγγλοι ὑστερινοί. Πλησιάζοντες εἰς τὴν μπαταρία, μᾶς ἄρχισαν μὲ τὰ μπαλαμιστράλια καὶ μὲ τὸ τουφέκι. Τότε ὁ Τζοὺρτζ ἐλαβώθη, ὁ ἀδελφὸς τοῦ στρατηγοῦ, καὶ ἕνας καπετάνιος τοῦ δελινιοῦ, καὶ 35 Ἕλληνες λαβωμένοι καὶ σκοτωμένοι. Ἐπήραμε μὲ ρισάλτο τὴν μπαταρία. Εἰς αὐτὴ τὴν περίστασιν οἱ Κόρσοι ἐσύμβαλαν πολύ. Ἐπολιορκήσαμεν τὸ κάστρο, ὅπου ἦσαν τραβηγμένοι οἱ Φραντζέζοι. Ἀπὸ ὑποψία αὐτοὶ δὲν θέλουν τοὺς Ἕλληνας εἰς τὸ κάστρο, καὶ ἐκεῖνοι ἔρχονται καὶ προσκυνοῦν εἰς ἡμᾶς. 30 ἡμέρες δὲν τοὺς ἐκτυπήσαμεν, ἕως ὅτου ἐβάλαμε 10 κανόνια καὶ 10 βόμβες καὶ εἰς 8 ἡμέρες δὲν ἐβάσταξε. 400 βόμβες ἔπεφταν τὸ ἡμερόνυκτο. Ὁ μαζὸρ Κλὰρκ ἀπέθανε. Οἱ Φραντζέζοι ἐπροσκύνησαν. Τοὺς μὲν στρατιώτας τοὺς ἔστειλαν αἰχμαλώτους εἰς τὴν Μάλτα, τοὺς δὲ ὀφικιαλέους εἰς τὴν Νεάπολη. Τοιαύτη ἦτον ἡ συνθήκη.

Ἐπιστρέψαμεν ἔπειτα εἰς τὴν Ζάκυνθο καὶ ἐκεῖ ἐπροβιβάσθηκα μαγιόρος (ταγματάρχης). 1810, Μαΐου, ἤλθαμεν εἰς τὴν Ζάκυνθο. Ἕνα χρόνο ἐκαθήσαμεν εἰς τὴν Ζάκυνθο. Ἐμβήκαμεν εἰς μία φρεγάδα, μὲ 50 Ἕλληνας καὶ μὲ 50 Ἄγγλους, ἐπὶ κεφαλῆς ὁ Τζούρτζ, καὶ ἐπήγαμε εἰς τοὺς Παξούς, ἐκάμαμε τεσβάρκο, ἐβγήκαμε 2 κομπανίες Ἕλληνες καὶ ἐπῆγαν εἰς τὴν χώρα βοηθημένοι ἀπὸ 2 φρεγάδες καὶ ἐπροσκύνησαν Ἕλληνες καὶ Γάλλοι. Τοὺς Γάλλους τοὺς ἐκάμαμε πριζονιέρηδες καὶ τοὺς Ἕλληνας τοὺς ἐβάλαμε εἰς δούλευσιν.

Ὁ Ἀλὴ πασὰς ἔστειλε κι ἐπολιόρκησε τοὺς Φραντζέζους εἰς τὴν Πάργα, οἱ Παργιανοὶ μᾶς ἐπροσκάλεσαν καὶ ἐπήγαμεν ἐκεῖ. Ὁ λαὸς ἔπιασε τοὺς Φραντζέζους, ἔβαλε σημαία ἀγγλική. Ἐπήραμε τὴν Πάργα. Ἔπειτα ἀπὸ αὐτὸ ἐγυρίσαμε εἰς τὴν Ζάκυνθο. Πηγαινάμενοι εἰς τὴν Ζάκυνθο, ὁ γκενεράλης ἐφθόνησε τὸν Τζοὺρτζ καὶ τὸν ἔβγαλε ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸ τάγμα καὶ ἔβαλε τὸν ἀδελφόν του. Τότε ὁ Τζοὺρτζ ἐκίνησε νὰ ὑπάγει εἰς τὴν Λόνδρα, καὶ ἐπαρησιάσθηκε μὲ ἑλληνικὰ ἐνδυμένος.

Ο Τσωρτς με ελληνική φορεσιά (Βικιπαίδεια)

Τότε ἐκάμαμε, ὅσοι καπεταναῖοι Ἕλληνες εὑρέθημεν εἰς τὴν Ζάκυνθον μίαν ἀναφοράν, μὲ τὴν ὁποίαν ἐζητούσαμεν βοήθεια ἀπὸ τὴν Ἀγγλικὴ κυβέρνηση διὰ νὰ ἐλευθερώσωμεν τὴν πατρίδα. Αὐτὴ ἡ ἀναφορὰ εὑρέθηκε εἰς τὰ ἀρχεῖα, ὅταν ἐγράψαμεν εἰς τὰ 1825 μία ἄλλη εἰς τὴν Ἀγγλία ζητοῦντες βοήθεια, καὶ δυνάμει αὐτῆς τῆς δευτέρας ἀναφορᾶς ὁ Βελικτὼν ἐπῆγε εἰς τὴν Πετρούπολιν καὶ ἄρχισαν αἱ δυνάμεις νὰ ἀνακατεύονται εἰς τὰ πράγματά μας. Ὁ Τζούρτζ, ἀφοῦ ἐπῆγε εἰς τὴν Ἀγγλία, ἐπαρρησίασε τὴν ἀναφορὰ καὶ ἔλαβε τὴν ἄδεια νὰ σχηματίσει ἕνα ρεγιμέντο ἀπὸ Ἕλληνας ἀπὸ 1.500 καὶ εἰς τὸ διάστημα 5 – 6 μῆνες ὀργάνισε 600 Ἕλληνας, ἀλλ᾿ ἀφοῦ ἔπεσε ὁ Ναπολέων, ἦλθε ἡ διαταγὴ καὶ διέλυσαν τὰ ξένα στρατεύματα, καὶ τῶν Ἑλλήνων. Τοὺς ἔδωκαν ἀπὸ 800 τάλληρα τοῦ κάθε ἀξιωματικοῦ, καὶ τοῦ καπετάνου 1.200 καὶ ἔτζι τοὺς διέλυσαν. Καὶ ἐγὼ ἔμεινα ἀκόμη δύο χρόνους εἰς τὸ στάτομαγιόρο, καὶ ἔπειτα μὲ ἔβγαλαν καὶ ἐμένα…»

Πηγή: Διηγήσεις ἀγωνιστῶν τοῦ εἰκοσιένα, Ἄγγελος Σ. Βλᾶχος, ἔκδοση Βιβλιοθήκης τῆς Βουλῆς τῶν Ἑλλήνων, Ἀθήνα 1984 via
___________________

* Ο  Richard Church, που θα αποδοθεί Τζωρτζ, Τσουρτς και Τσωρτς σε ελληνικές πηγές, ήταν φιλέλληνας, Βρετανός στρατιωτικό. Έμελλε να αναλάβει Αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού τα τελευταία χρόνια της Επανάστασης.  Πέθανε στην Αθήνα το 1873 και τάφηκε δημοσία δαπάνη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών (Βικιπαίδεια).