Η Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή – Μέρος 1ο

Ξεκινάμε, αρχής γενομένης απ΄ αυτή την ανάρτηση, την «Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή». Πρόκειται για την ιστορία του μπάρμπα-Λία του Λάζαρη και του γιου του Θοδωρή, συνεργάτη και συνοδοιπόρου του μπάρμπα-Λία και συγγραφέα του παρόντος πονήματος, που περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά και πολλές αναφορές στην δύσκολη, ιδιαίτερα για την Αριστερά, εποχή εκείνη. Ο μπάρμπα-Λίας και ο γιος του ήταν οι πρώτοι πλανόδιοι κινηματογραφιστές στην ύπαιθρο της Λευκάδας.

1918: Γεννιέται στο γραφικό χωριό Λαζαράτα της Λευκάδας, κέντρο του πάλαι ποτέ Δήμου Σφακιωτών, από φτωχή αγροτική οικογένεια ο Ηλίας Λάζαρης. Σε ηλικία πέντε χρονών μένει ορφανός από τον πατέρα του Θεόδωρο, έχοντας πλέον ως στήριγμα τη μάνα του Σπυριδούλα και την, κατά οχτώ χρόνια μεγαλύτερη, αδελφή του Μαγδαληνή.

Ο μπάρμπα-Λίας, ο πρώτος κινηματογραφιστής στην ύπαιθρο της Λευκάδας

Το 1937 κατατάσσεται εθελοντικά στην Αεροπορία. Με το σάλπισμα της Αντίστασης του ελληνικού λαού ο Ηλίας Λάζαρης οργανώνεται στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) και συμμετέχει στην Α΄ Συνδιάσκεψή του, το 1942, στο μοναστήρι του Αϊ-Γιάννη, στο Λιβάδι της Καρυάς, κεφαλοχώρι τότε του νησιού. Κατατάσσεται στο 2/39 Σύνταγμα του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) στον όρχο οχημάτων στην Αμφιλοχία, λόγω των τεχνικών γνώσεών του από την θητεία στην Αεροπορία· επιτελάρχης του ο αείμνηστος Κώστας Αυδής, από τη Λεπενού Αγρινίου και διοικητής του ο Αρέθας. Συμμετέχει σε πολλές μάχες του ΕΛΑΣ και διακρίνεται μάλιστα στην περίφημη Μάχη της Αμφιλοχίας.

Κι ο γιος του ο Θοδωρής, συνεργάτης και συνοδοιπόρος του μπάρμπα-Λία και συγγραφέας του πονήματος

Διαφωνεί με την απόφαση του ΕΑΜ για την παράδοση των όπλων, αλλά ακολουθεί την κομματική θέση. Εξορίζεται στην Ικαρία το 1947. Γυρίζοντας από την εξορία, το 1949, φτιάχνει για την εξασφάλιση του επιούσιου με τον κουνιάδο του ένα μικρό παντοπωλείο στα Λαζαράτα. Στο μεταξύ ο Ηλίας Λάζαρης, πιο γνωστός ως μπάρμπα-Λίας, είναι πατέρας τριών παιδιών, του Θοδωρή (γεννήθηκε το 1939), του Γιάννη (γεννήθηκε το 1944) και της Χρυσούλας (γεννήθηκε το 1946). Αυξημένες λοιπόν οι υποχρεώσεις για τον φουκαρά τον μπάρμπα-Λία. Το μικρό παντοπωλείο αποτελεί και το χώρο διανομής αριστερών εντύπων και διακίνησης της αριστερής ιδεολογίας.

Ο μπάρμπα-Λίας εξόριστος στην Ικαρία

Το 1950 οι «επιχειρηματικές δραστηριότητες» διευρύνονται. Μαζί με τον κουνιάδο του και τον μπατζανάκη του ο μπάρμπα-Λίας φτιάχνει και αλευρόμυλο στο χωριό. Παντοπωλείο και αλευρόμυλος λειτουργούν μέχρι το 1965. Παράλληλη εργασία και το μικρεμπόριο λαδιού.

Η αστυνομία όμως τον μπάρμπα-Λία δεν τον άφηνε σε «χλωρό κλαρί». Αναφέρω τρία χαρακτηριστικά περιστατικά μετά τις εκλογές του 1956, επί πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ως γνωστό, ο τότε διορισμένος από τα Ανάκτορα Καραμανλής, ενώ μειοψήφησε στις εκλογές, έγινε πρωθυπουργός με τα καλπονοθευτικά συστήματα.

Λοιπόν, πρώτο περιστατικό: Κυριολεκτικά για μια δεκάρα παραπάνω στην τιμή της σταφίδας -κι αυτό βεβαίως χωρίς δόλο- σύρεται στο δικαστήριο. Μεσολαβεί ένας φίλος δεξιός, ο μακαρίτης ο Ζώης Σταύρακας-Νιάνιαρης, στον πρόεδρο, που ήταν γνωστός του, και εισπράττει την απάντηση: «Θα καταδικαστεί, γιατί είναι κομμουνιστής!» Δεύτερο περιστατικό: Ο χωροφύλακας του κάνει μήνυση, γιατί παραβίασε κατά δέκα λεπτά το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων. Στο διάστημα της «παρανομίας» ο μπάρμπα-Λίας συζητούσε στο μαγαζί με τον αγρονόμο. Τα άλλα μαγαζιά ήταν ανοικτά… Τρίτο περιστατικό: Ο μπάρμπα-Λίας καλείται στην Αστυνομία για χρέος εκατόν είκοσι δραχμών προς την Αγροτική Τράπεζα. Τους λέει ότι θα πάει την επόμενη να το εξοφλήσει. «Όχι, θα πας δεμένος· εκτός και αν υπογράψεις δήλωση!» «Δήλωση δεν υπέγραψα το 1947, όταν ήμουν εξορία και είχα και τρία παιδιά», απαντά περήφανα ο μπάρμπα-Λίας. Όλη τη νύχτα, Γενάρης μήνας, μένει ο φουκαράς στο κρατητήριο και κάθε μισή ώρα καλείται στο γραφείο. Ούτε τα ρούχα που του πήγαν κάποιοι συγγενείς του δεν τα δέχτηκαν! Και την άλλη μέρα τον κατεβάζουν τον μπάρμπα-Λία δεμένο στην Τράπεζα…

1960: Ανήσυχο και προοδευτικό στοιχείο ο Ηλίας Λάζαρης συλλαμβάνει την ιδέα να κάνει κινητό κινηματογράφο, να γίνει κινηματογραφιστής. Κατά την πώληση του λαδιού γνωρίζει στην Αθήνα έναν μηχανικό κινηματογράφου στο Κοσμοπολίτ, τον Γεωργίου, ο οποίος τον πείθει. Τον Ιούλιο λοιπόν ο μπάρμπα-Λίας αγοράζει με το λάδι που πούλησε μια κινηματογραφική μηχανή και διδάσκεται το χειρισμό της από τον Γεωργίου. Συνεργάτης και συνοδοιπόρος του μπάρμπα-Λία εφεξής ο γιος του Θοδωρής, ο «συγγραφέας»…

Μια από τις πρώτες κινηματογραφικές μηχανές του μπάρμπα-Λία

Πριν από εμάς υπήρχαν δύο κινηματογράφοι στην Λευκάδα, ο «Απόλλων» των αδελφών Σπύρου και Γιώργου Σκληρού και το «Πάνθεον» των αδελφών Τσιρίμπαση και του Χάρη Γιαννουλάτου. Τον «Απόλλωνα» τον έφτιαξε ο Διονύσης Σκληρός, ο πατέρας του Σπύρου και του Γιώργου, μεγαλέμπορος από το Μαραντοχώρι· είχε παντρευτεί μια πλούσια κοπέλα, τη Μαρία Μελά. Ο Διονύσης ήταν ο πρώτος κινηματογραφιστής στην Λευκάδα, τη δεκαετία του ΄20, όταν ακόμα ο κινηματογράφος ήταν βωβός. Τότε δεν υπήρχε ακόμη κινηματογράφος στην Ήπειρο και Αιτωλοακαρνανία. Ο Διονύσης «έπεσε έξω» οικονομικά. Όπως έλεγε ο γιος του Γιώργος, τον «έκλεισαν μέσα» για χρέη και η γυναίκα του έβαλε ενέχυρο τα χρυσαφικά της για να τον «βγάλει». Τα δύο αδέλφια, Σπύρος και Γιώργος, έντιμοι άνθρωποι, με μεγάλη υπόληψη στη Λευκάδα, κατάφεραν το ΄50 να ανασυγκροτήσουν τον κινηματογράφο. Τα εγκαίνια του «Απόλλωνα» έγιναν με την «Στέλλα».¹

Η πρώτη τανία του μπάρμπα-Λία, «Λύγκος ο λεβέντης»

Το «Πάνθεον» το λειτουργούσαν οι αδελφοί Τσιρίμπαση. Είχε ιδρυθεί πρωτύτερα. Τη μέρα των εγκαινίων του «Απόλλωνα» έπαιζε την «Αστέρω»². Ασφυκτικά γεμάτοι και οι δύο κινηματογράφοι. Μηχανικός στον «Απόλλωνα» ήταν ο Πάνος Περδικάρης, φίλος και σύντροφος του πατέρα μου. Ο Πάνος γίνεται ανιδιοτελώς και δάσκαλος του πατέρα μου στην κινηματογραφική μηχανή.

Η Αστυνομία αρχικά δεν μας χορηγεί άδεια λειτουργίας του κινηματογράφου, λόγω μη «υγιών εθνικών φρονημάτων»… Μας τη χορηγεί όμως κατόπι σχετικών «υποδείξεων»· άλλωστε η λειτουργία του κινηματογράφου ήταν ένα σημαντικό ψυχαγωγικό-πολιτιστικό γεγονός για τον τόπο. Έτσι Σαββατόβραδο, αρχές Αυγούστου, γίνονται τα εγκαίνια του κινηματογράφου στα Λαζαράτα με την ταινία – φουστανέλα «Λύγκος ο λεβέντης».³

Πάνδημη η συμμετοχή και από άλλα χωριά των Σφακιωτών. Πανηγυρική η ατμόσφαιρα και κωμικές καταστάσεις: ανάποδα στην οθόνη τα πρόσωπα, διακοπές της προβολής … λόγω ανικανότητας του χειριστή Ηλία Λάζαρη, αλλά και του συνεργάτη του, του γιού του Θοδωρή, της αφεντιάς μου.

(Συνεχίζεται)
______________________________
¹ Προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1955. Σκηνοθέτης της ταινίας ήταν ο Μιχάλης Κακογιάννης που έγραψε και το σενάριο. Τη μουσική της ταινίας έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις. Σε αυτή πραγματοποίησαν την πρώτη κινηματογραφική εμφάνισή τους η Μελίνα Μερκούρη και ο Κώστας Κακκαβάς. Έπαιζαν ακόμη οι ηθοποιοί: Γιώργος Φούντας, Αλέκος Αλεξανδράκης, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Τασσώ Καββαδία, Σοφία Βέμπο και Βούλα Ζουμπουλάκη. Η ταινία ήταν φαβορί για το Χρυσό Φοίνικα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών το 1955 και η Μελίνα Μερκούρη για το βραβείο καλύτερης ηθοποιού· δεν κέρδισε όμως κανένα από τα δύο. Ήταν επιπλέον η ελληνική υποβολή για το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας του 1956.
²Προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1959. Σκηνοθέτης της ταινίας ήταν ο Ντίνος Δημόπουλος και το σενάριο είχε γράψει ο Αλέκος Σακελλάριος. Στην ταινία έπαιζαν οι ηθοποιοί: Αλίκη Βουγιουκλάκη, Τίτος Βανδής, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Γεωργία Βασιλειάδου, Γιώργος Δαμασιώτης και Αθανασία Μουστάκα. Η ταινία παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ του Βερολίνου και αποτέλεσε την πιο εμπορική ταινία-φουστανέλα του ελληνικού κινηματογράφου. Όταν προβλήθηκε η Ελένη Βλάχου χαρακτήρισε την Βουγιουκλάκη, «η εθνική μας Α.Β.»
³ Βουκολική ταινία του Σ. Τατασόπουλου με πρωταγωνιστή τον Σπύρο Φωκά. Προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1959. Έπαιζαν ακόμη οι ηθοποιοί: Έφη Οικονόμου, Ανδρέας Ζησιμάτος, Σπύρος Καλογήρου, Ντίνα Τριάντη, Πόπη Λάζου, Φραγκίσκος Μανέλλης, Κίμων Σπαθόπουλος, Θάνος Παπαδόπουλος, Νέλλη Παππά, Ευτυχία Παρθενιάδου, Κώστας Παπαχρήστος, Εύα Ευαγγελίδου, Αίας Τριάντης, Γιάννης Σπαρίδης, Λυκούργος Καλλέργης, Κώστας Ντίνος, Βελισσάριος Κοντογιάννης, Γιάννης Θειακός, Μαίρη Χομπίτη, Νίτσα Μπερλέν, Φωφώ Λουκά.