Η Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή – Μέρος 13ο

Η «Οδύσσεια ενός κινηματογραφιστή» είναι η ιστορία του μπάρμπα-Λία του Λάζαρη και του γιου του Θοδωρή, συνεργάτη και συνοδοιπόρου του μπάρμπα-Λία και συγγραφέα του παρόντος πονήματος, που περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά και πολλές αναφορές στην δύσκολη, ιδιαίτερα για την Αριστερά, εποχή εκείνη.

Ο μπάρμπα-Λίας και ο γιος του ο Θοδωρής ήταν οι πρώτοι πλανόδιοι κινηματογραφιστές στην ύπαιθρο, και όχι μόνο, της Λευκάδας.

Συνέχεια από το 12ο Μέρος

Οι επαφές των κρατουμένων με τον έξω κόσμο έγιναν την πρώτη μέρα του Πάσχα. Μετά από λίγες μέρες οι κρατούμενοι αναχώρησαν για τα ξερονήσια. Τους επιβίβασαν σ΄ ένα αρματαγωγό, τρεις η ώρα το πρωί. «Καθώς ήταν αναμμένοι οι προβολείς του και ανοιχτή η πόρτα του, έμοιαζε με θηρίο που ήθελε να μας κατασπαράξει», μου είπαν αργότερα οι κρατούμενοι. Στο αρματαγωγό ήταν αξιωματικός ένας πολύ φίλος μου από τα παιδικά χρόνια -μαθαίναμε μαστόροι στη Καρυά- ο Γιάννης ο Κονιδάρης, που έπειτα από σαράντα-πενήντα χρόνια, όταν ξανασμίξαμε, μου αφηγήθηκε πολλές τραγικές ιστορίες με τους κρατούμενους. Βρήκε μάλιστα στα Γιούρα ένα βιβλίο όπου υπήρχαν τα ονόματα όλων των εξορίστων που πέρασαν από εκεί. Πήγαν με τον Γιάννη Κομινάτο, γνωστό στέλεχος του ΚΚΕ και συγχωριανός του Κονιδάρη, και το παρέδωσαν στα γραφεία του Κόμματος.

Η ζωή του κινηματογράφου μέσα στη δικτατορία αρχίζει να γίνεται πολύ δύσκολη. Αυστηρός έλεγχος στην υπόθεση της ταινίας, στους πρωταγωνιστές, στη μουσική· απαγορεύτηκε η μουσική του Θεοδωράκη.

Αρχές Μάη έχουμε τρίτο κύμα συλλήψεων. Συλλαμβάνονται κυρίως ηλικιωμένοι και Λαμπράκηδες. Ανάμεσα στους συλληφθέντες Λαμπράκηδες και εγώ. Το είχα «μυριστεί», αφού εκείνο το πρωί έβλεπα στον Άγιο Μηνά να πιάνουν αρκετούς γνωστούς, τον Σπύρο Λάζαρη-Μπάγια, τον Νίκο Μεσσήνη-Μελένιο, τον Περικλή Θερμό… Το μεσημέρι έφαγα και κοιμήθηκα λίγο στο σπίτι της ξαδέλφης μου Μαυρέτας Σταύρακα, κοντά στον ΟΤΕ, και το απόγευμα ανέβηκα στην Κατούνα, για να παίξω το βράδυ. Καθώς λοιπόν καθόμαστε με τον συγχωριανό μου Λευτέρη Λάζαρη-Παρθένιο στο καφενείο του Θοδωρή Γουρζή, εμφανίζονται ο νωματάρχης της Απόλπαινας -η Κατούνα υπαγόταν στην Απόλπαινα- και ένας χωροφύλακας. Ζήτησαν από τον Σπύρο, τον γιο του Θοδωρή Γουρζή, να τους ανεβάσει με τη μοτοσυκλέτα του από τη Λυγιά στην Κατούνα. Πλησιάζοντας στο χωριό του λένε: «Πάμε να πιάσουμε τον Λάζαρη με τον κινηματογράφο». Ο Σπύρος τους απαντά: «Κατεβείτε αμέσως κάτω! Αν μου λέγατε απ΄ την αρχή, δεν θα σας ανέβαζα!» Και τα «παιδιά» ήλθαν με τα πόδια. Βλέποντάς τους ο Λευτέρης μου λέει: «Αυτοί ήλθαν ή για ΄σένα ή για ΄μένα ή και για τους δύο μας». Κι όμως «στρίβει». Τα «καλόπαιδα» απευθύνονται σ΄ εμένα: «Εσύ είσαι ο Λάζαρης Θεόδωρος;» «Του Ηλία και της Ελπίδας, γεννηθείς το 1939», συμπληρώνω με πικρή ειρωνεία εγώ. Ο διάλογος συνεχίζεται:

-Σε θέλουμε για μια ανάκριση. Πάμε στη Διοίκηση.

-Αν είναι απλώς για ανάκριση, προφθάνω να γυρίσω να παίξω. Έτσι δεν είναι; Διαφορετικά να μαζέψω τα πράγματά μου.

-Μάζεψέ τα για καλό και για κακό, γιατί μπορεί ν΄ αργήσουμε…

Μου λέει με δηκτική ειρωνεία ο νωματάρχης. Και ο χωροφύλακας: «Έτσι είναι, κύριε Λάζαρη. Μπορούσες να τρως τα λεφτά σου με γκόμενες. Εσύ τα δίνεις στο Κόμμα!» και του απαντώ: «Το νομίζεις πιο έντιμο να τα ΄τρωγα με γκόμενες; Εγώ και τη ζωή μου θα έδινα για το Κόμμα!». Κι ο χωροφύλακας κούναγε το κεφάλι του…

Μπαίνοντας στο αυτοκίνητο, εγώ έτρεχα και τραγουδούσα, σαν να πηγαίναμε σε γάμο. Τα «παιδιά» με εκλιπαρούσαν να μην τρέχω, μη σκοτωθούμε… Φτάνοντας στην πόλη, στον Άγιο Μηνά, τους ζητώ ν΄ αφήσω κάποιες ταινίες στο πρατήριο της SHELL του Άγγελου Φραγκούλη, για να σταλούν μέσω ΚΤΕΛ την άλλη μέρα στην Αθήνα. Δεν μου το επιτρέπει ο νωματάρχης. Φοβόταν προφανώς μην το «σκάσω». «Αυτές οι ταινίες πρέπει να πάνε στον προορισμό τους. Είσαι υπεύθυνος για ό,τι συμβεί», του λέω. Πλησιάζοντας στις φυλακές, ενώ ήξερα ότι για ΄κει πηγαίναμε, στρίβω για τη Διοίκηση. «Που πας; Είναι αργά τώρα για τη Διοίκηση. Θα πάμε αύριο. Πάμε στις φυλακές!», μου λέει ο νωματάρχης. Αφήνω κι εγώ έξω από τις φυλακές το αυτοκίνητο ανοικτό και του λέω: «Για ό,τι χαθεί είσαι υπεύθυνος!» Παρεμβαίνει ο Διευθυντής των φυλακών με φιλικό ύφος: «Σε παρακαλώ, κλείδωσε το αυτοκίνητό σου και μην ψάχνεις πολλά πράγματα».

Αργότερα μια γνωστή μου, μου εκμυστηρεύτηκε ότι η Αστυνομία είχε ζητήσει τηλεφωνικώς από τα ΤΕΑ¹ της Κατούνας να με συλλάβουν, αλλά οι Τεατζήδες αρνήθηκαν. Προς τιμή του ο Αριστείδης-Τάκης Παπαδάτος είπε: «Εμείς δεν πρόκειται να συλλάβουμε άνθρωπο!» Την τηλεφωνική συνομιλία την άκουσε η γνωστή μου, που έτυχε ΄κείνη την ώρα να βρίσκεται στο μαγαζί για ψώνια.

Ο διοικητής του Γ΄ Τάγματος Μακρονήσου Σκαλούμπακας και δίπλα του ο Στυλιανός Κορνάρος (αργότερα Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης), σε τελετή «εθνικής διαπαιδαγώγησης» (Πηγή)

Στις φυλακές μείναμε γύρω στις δέκα μέρες. Ανάμεσα στους «επισκέπτες» μας ο Διοικητής της Χωροφυλακής Ηπείρου και ο Φρούραρχος Πρεβέζης Σκαλούμπακας², ο γνωστός αρχιβασανιστής της Μακρονήσου. Μας αποκάλεσαν προδότες, απάτριδες, εχθρούς του έθνους… Αργότερα πληροφορηθήκαμε τι συνέβη κατά την «επίσκεψη» των ίδιων «προσωπικοτήτων» στους προηγούμενους κρατούμενους: Ο Σκαλούμπακας οπλισμένος και με θρασύδειλο ύφος είπε: «Είστε προδότες, είστε απάτριδες… μήπως διαφωνεί κανείς;». Σηκώνεται τότε λεβέντικα ο γιατρός και βουλευτής μας. Ακολουθεί ο διάλογος:

-Εγώ διαφωνώ.

-Κι εσύ ποιος είσαι;

-Είμαι ο γιατρός Ξενοφών Γρηγόρης, βουλευτής της ΕΔΑ!

-Ήσουν βουλευτής· τώρα δεν είσαι. Την εξουσία την έχει ο Στρατός!

-Την εξουσία δεν την πήρε ο Στρατός· την πήραν τρία ανδρείκελα, που θα λογοδοτήσουν στον ελληνικό λαό! Μας αποκαλείς προδότες. Εμείς πολεμήσαμε στα βουνά της Αλβανίας. Προσωπικά εγώ πήγα εθελοντής. Με τη λήξη του πολέμου συγκροτήσαμε το ΕΑΜ και απελευθερώσαμε την Ελλάδα!

-Καλά, καλά γιατρέ!

Και ο Σκαλούμπακας σκύβει το κεφάλι και φεύγει με την παρέα του.

Ο Ξενοφώντας Γρηγόρης στο αλβανικό μέτωπο. Βρέθηκε σαν εθελοντής στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Στη φωτογραφία είναι τραυματίας

Ανάμεσα στους κρατουμένους ήταν και ο Χριστογιώργος³, βουλευτής Ιωαννίνων της ΕΔΑ.

Στο διάστημα της «φιλοξενίας» μας στις φυλακές είχαμε μόνο νερό· φαγητό ότι μας έφερναν οι δικοί μας. Οι περισσότεροι φύλακες ήταν γνωστοί και μας εξυπηρετούσαν. Η ειρωνεία για ΄μένα είναι φαγητό που μου έφερναν τρεις ξαδέλφες μου, η Λαμπρινή Λάζαρη, η Ρόζα Λάζαρη (τη βάπτισαν ο Απόστολος Λάζαρης-Κοτρώτσος και ο Απόστολος Λάζαρης, γραμματέας της ΕΠΟΝ και μετέπειτα υπουργός, δίνοντάς της το όνομα της Ρόζας Λούξεμπουργκ) και η Σταμάτα Λάζαρη, πήγαινε κατά λάθος στον Σπύρο Λάζαρη-Μπάγια που το κελί του βρίσκονταν πιο μπροστά από το δικό μου. Έτσι ο Σπύρος έτρωγε παστίτσιο, γκιουβέτσι…, κι εγώ τίποτα!

Έξω μαζεύονταν οι δικοί μας. Ο πατέρας μου ανησυχούσε πιο πολύ από ΄μένα. Ένας χωροφύλακας του λέει: «Εσύ, Λάζαρη, γιατί είσαι εδώ;» «Είναι μέσα ο γιος μου», απαντά ο Μπάρμπα-Λίας. Και ο χωροφύλακας: «Κι εσύ γιατί είσαι έξω; Έπρεπε να ΄σαι στα Γιούρα. Με τα έργα που έφερνες δεν έκανες κομμουνιστική προπαγάνδα;».

Όλοι οι κρατούμενοι, εκτός από τη γυναίκα του γιατρού Γρηγόρη, τη Χαρίκλεια και την Αντριάνα, «κάμαμε δήλωση». Έτσι βγήκαμε τραυματισμένοι πολιτικά.

(Συνεχίζεται)
_________________________________
1. Τα ΤΕΑ (Τάγματα Εθνικής Ασφαλείας) ήταν παραστρατιωτική οργάνωση στην υπηρεσία των κυβερνήσεων της δεξιάς και όχι μόνο. Επανδρώνονταν με πολίτες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν οπαδοί της άκρας Δεξιάς και της Δεξιάς. Στις μεγάλες πόλεις δεν υπήρχαν ΤΕΑ, γιατί εκεί υπήρχε η Χωροφυλακή ή η Αστυνομία Πόλεων, που αναλάβαιναν το ρόλο των TEA, μαζί με διάφορες παρακρατικές συμμορίες, οι οποίες κρυφά και φανερά χρηματοδοτούνταν από το κράτος. Ο βασικός ρόλος των TEA στην ύπαιθρο ήταν η διατήρηση του κλίματος του Εμφυλίου Πολέμου, του μονομερούς Εμφυλίου Πολέμου που διατηρούσαν όλες οι μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο κυβερνήσεις, η διατήρηση κλίματος φοβίας και πίεσης και βέβαια των περίφημων «Πιστοποιητικών Κοινωνικών Φρονημάτων», σε βάρος των αριστερών και των δημοκρατών. Καλούνταν στα TEA επιλεκτικά πολίτες που θεωρούνταν «εθνικόφρονες» ή νέοι που ανήκαν σε οικογένειες «εθνικοφρόνων». Τα TEA προήλθαν από τα MAY, που έδρασαν κυρίως στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Τα MAY ήταν «Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου» και μεγάλο μέρος των μελών τους, όλοι τους, ήταν βέβαια ακροδεξιοί, προέρχονταν από τις μοναρχοφασιστικές συμμορίες των ετών 1944-1947, οι οποίες στη συνέχεια βαφτίστηκαν Τμήματα επιστράτων χωροφυλάκων ή MAY. Τα μέλη των TEA είχαν βέβαια και κάποια «αβαντάζ». Έβρισκαν πιο εύκολα κρεβάτι σε νοσοκομείο, έπαιρναν πιο εύκολα δάνεια, είχαν κάποιες «προσβάσεις» που δεν είχαν οι απλοί πολίτες, σε διορισμούς, σε διευκολύνσεις, σε πιστοποιητικά… Ανάλογα με το μέγεθος του χωριού ήταν οργανωμένοι σε διμοιρίες ή ομάδες και σε κάποιο κεφαλοχώρι ήταν η έδρα του Τάγματος των TEA. Διοικούνταν από μονίμους ή εφέδρους αξιωματικούς. Έκαναν κάθε τόσο ασκήσεις στρατιωτικές, σκοποβολή, λάβαιναν μέρος σε παρελάσεις, φορούσαν στρατιωτική στολή και για σοβαρές παραβάσεις αναγόμενες στην «υπηρεσία» παραπέμπονταν σε Στρατοδικείο. Την εποχή εκείνη, 1965 – 1967, συνήθως τα όπλα των TEA ήταν αποθηκευμένα είτε στην «κοινότητα» ή σε άλλο κτίσμα. Όμως ένας αριθμός «εμπίστων» είχαν τα όπλα στα σπίτια τους, «παράνομα», κάτι που όλος ο κόσμος στο χωριό το ήξερε και κυρίως η αστυνομία. Αυτοί ήταν οι «μικροί δικτατορίσκοι» στα χωριά, «λύνοντας και δένοντας», θεωρώντας, κάτι που ήταν σε μεγάλο ποσοστό αλήθεια, ότι είναι «ασύδοτοι» όπως στην περίοδο του Εμφυλίου, όπου δεν έδιναν λογαριασμό σε κανέναν για ό,τι έκαναν. Με την εγκαθίδρυση το 1967 της στρατιωτικής δικτατορίας πρωτοστάτησαν σε πολλά χωριά της Λευκάδας και αλλού στις συλλήψεις αριστερών πολιτών.

2. Ο Παναγιώτης Σκαλούμπακας είχε διατελέσει στρατιωτικός διοικητής στο κολαστήριο της Μακρονήσου. Ήταν ο ενορχηστρωτής των πιο φρικτών βασανιστηρίων. Διέταζε πολλές φορές ατομικά βασανιστήρια για όσους προσωπικά ο ίδιος δεν συμπαθούσε. Επέβλεπε συχνά τα μαρτύρια λέγοντας «δεν βλέπω αίμα, δεν βλέπω αίμα». Στα γεγονότα του ΑΕΤΟ το 1948, εθεάθη με το περίστροφο στο χέρι… Για τις υπηρεσίες του έγινε στρατηγός.

3. Ο Μιχάλης Χριστογιώργος γεννήθηκε στο Καλέντζι Ιωαννίνων. Σπούδασε στη Νομική Σχολή και δικηγόρησε στα Γιάννενα. Έγινε μέλος του ΕΑΜ το 1942 και το 1946 ανέλαβε υπεύθυνος στην εφημερίδα «Αγωνιστής». Για τα άρθρα του και για την αντιστασιακή του δράση καταδικάστηκε σε φυλάκιση και και εξορία, ως το 1952. Μετά την αποφυλάκισή του ανέλαβε γραμματέας της Νομαρχιακής Επιτροπής Ιωαννίνων της ΕΔΑ. Εξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων στις εκλογές που διεξήχθησαν το 1958. Την περίοδο της χούντας εξορίστηκε στη Γυάρο και στη Λέρο. Έπειτα από την πτώση της χούντας ήταν υποψήφιος βουλευτής ξανά με την ΕΔΑ και με το ΚΚΕ Εσωτερικού, συνολικά 4 φορές. Την περίοδο εκείνη (1974-81) βοήθησε πολλούς πολιτικούς πρόσφυγες να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Πέθανε στις 30 Δεκεμβρίου 2008. (Βικιπαίδεια)