Η πτώχευση της Ελλάδος του 1893 (Μέρος 2ον)
Του Θεόδωρου Αραβανή
Η γενική εικόνα στον κόσμο την εποχή της πτώχευσης του Ελληνικού κράτους συνίστατο στο ότι, οι πιστωτικές κρίσεις -ακόλουθες της μεγάλης ύφεσης που ήρχισεν το 1873 περίπου- προετοιμάστηκαν σε χώρες που δεν γνώρισαν πτωχεύσεις, π.χ Βρετανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες. Μέσα σε αυτή την υφεσιακή περίοδο 1873-1896 με υποπεριόδους 1873-1879, 1882-1886, 1890-1896 και αφού είχε τελειώσει η χρυσοθηρία (άρα καθυστέρηση στην εισροή χρυσού) των ετών 1850-1860 στην Καλιφόρνια και την Αυστραλία, οι χώρες λοιπόν ακολουθώντας το παράδειγμα της Βρετανίας καθιέρωσαν ως σταθερό και φερέγγυο σύστημα που βασιζόταν στην στερλίνα με ορισμένη ισοτιμία με τον χρυσό παρά σε άργυρο.
Έτσι απ΄ την μια πλευρά τα αποθέματα χρυσού περιοριζόταν, από την άλλη οι ανάγκες της Ευρώπης σε χρυσό αυξανόταν. Η προϊούσα έτσι εκβιομηχάνιση των ευρωπαϊκών χωρών σε συνδυασμό με την επέκταση και την αύξηση του όγκου του διεθνούς εμπορίου (λόγω εφαρμογής της ατμοκίνησης στα πλοία) αλλά και τον εξωτερικό δανεισμό προετοίμαζαν από καιρό μια παγκοσμιοποιημένη τότε οικονομία, που επέτρεπε μεν την κατανάλωση μεγαλυτέρας παραγωγής και στήριζε τις προσδοκίες αύξησης των κερδών, αλλά ήταν αδύνατο να συγκρατήσει τυχόν πτωτικές τάσεις και κρίσεις σε περιφερειακό επίπεδο.
Οι Ευρωπαϊκές χώρες που διέθεταν ισχυρές οικονομίες επεδίωκαν μεγαλύτερη ανάπτυξη και οι χώρες που ήταν λιγότερο ανεπτυγμένες αναζητούσαν τρόπο για την εκβιομηχανισήν των και αυτό μέσα σε ένα καθεστώς περιορισμένης εισροής του νομισματικού καλύμματος (του χρυσού). Ήδη πριν τα μέσα του 19ου αιώνα είχε αρχίσει η τοποθέτηση των ιδιωτικών αποταμιεύσεων σε ελαφρώς επικίνδυνες εξωτερικές τοποθετήσεις με υψηλό επιτόκιο – ομολογιακά δάνεια χωρών με ρίσκο.Τα σωρευμένα κεφάλαια στην Ευρώπη αναζητούσαν κερδοσκοπική διέξοδο μια και η τεχνολογική επένδυση στην ατμήλατη ευρωπαϊκή βιομηχανία δεν υπονοούσε και αύξηση της απόδοσης των κεφαλαίων μια και στις ΗΠΑ είχε επεκταθεί η χρήση του ηλεκτρισμού.
Ο μαζικός εκσυγχρονισμός έτσι της ευρωπαϊκής ατμοκίνητης βιομηχανίας απαιτούσε την αχρήστευση παγίου εξοπλισμού και άρα την μείωση του ποσοστού κέρδους του βιομηχανικού κεφαλαίου. Έτσι τα σωρευμένα κέρδη-κεφάλαια τοποθετούνταν στο εξωτερικό. Η υιοθέτηση του χρυσού κανόνα -στην βάση της στερλίνας- επέτρεψε να τριπλασιαστεί σε σταθερές τιμές το διεθνές εμπόριο στα έτη 1870-1900 ενώ η παγκόσμια παραγωγή απλά διπλασιάστηκε, άρα μεγαλύτερο μέρος του κάθε εγχώριου προϊόντος περνούσε στο διεθνές εμπόριο. Η χρήση κεφαλαίων μέσω κρατικών ελλειμμάτων έτσι, κατευθύνθηκε και σε καταναλωτικούς σκοπούς πέρα από την αύξησιν των επενδύσεων, και οι δανειζόμενες χώρες για την αποπληρωμή των δανείων έπρεπε να μετατρέψουν τους πόρους των σε συνάλλαγμα (ισχύοντος του χρυσού κανόνα). Το θέμα αποπληρωμής έτσι του χρέους κάθε χώρας σχετιζόταν και με την εξαγωγική ικανότητα κάθε χώρας (που ουσιαστικά εδανείζετο για να αυξήσει τις εξαγωγές της 1*).. άρα και με τις ισορροπίες του παγκοσμίου εμπορίου.
Όσο η πτώχευση του 1893 και τα μετέπειτα, ήταν φαινόμενο που μπορεί να εξηγηθεί στο τοπίο της δημόσιας οικονομίας, άλλο τόσο στην διερεύνηση συμβάλει και η κρίση στο παγκόσμιο εμπόριο της εποχής.
Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι με την σειρά της η κρίση στο παγκόσμιο εμπόριο ήταν η έκφραση του αδιεξόδου της μικρής ιδιοκτησίας, που για την Ελληνική πραγματικότητα της εποχής 1873-1896 έχει ειδικό βάρος.
Σημείωση 1*: Μια παρεξηγημένη πτυχή των δανείων των χωρών σε σκληρό νόμισμα για επενδύσεις, έχει να κάνει με την συναλλαγματική ισοτιμία στερλινών (το αποθεματικό περίπου νόμισμα της εποχής) και εθνικών νομισμάτων. Έτσι ενώ οι χώρες εδανείζοντο για επενδύσεις σε στερλίνες ή χρυσό έγραφαν στους ισολογισμούς των ως ισοτιμία την ποσότητα του δανείου σε εγχώριο νόμισμα και διοχέτευαν σε επενδυτικούς σκοπούς αξίες σε εγχώρια νομίσματα. Παρέκαμπταν έτσι αφελώς και τεχνηέντως την σημασία της συναλλαγματικής ισοτιμίας (επικαταλλαγής) του εγχώριου νομίσματος με την στερλίνα ή τον χρυσό, άρα την αξιακή διάσταση του όλου συστήματος, μέσω της σχέσης δανεισμού σε στερλίνα ή χρυσό και επένδυση σε εγχώριο υποτιμημένο νόμισμα.
(Συνεχίζεται)
Στοιχεία ελήφθησαν από:
-Ανδρεάδης Ανδρέας: Μελέται.
-Βαλαωρίτης Αρ. Ιωάννης.: Η Ιστορία της ΕΤΕ.
-Τάσος Βουρνάς: Η Ελληνική ιστορία.
-Δερτιλής: Ιστορία του Ελληνικού κράτους.
-Θανάσης Καλαφάτης: Διάφορα μελετήματα και άρθρα για την πτώχευση του 1893.
-Ευάγγελος Χεκίμογλου.: Διάφορα κείμενα του για πτώχευση του 1893.
-Διάφορα συγγράμματα και άρθρα από περιοδικά και εφημερίδες της εποχής.
