Σαν σήμερα το 1969 πεθαίνει στο Παρίσι ο Λευκαδίτης κομμουνιστής καλλιτέχνης Τζαβαλάς Καρούσος

Σαν σήμερα, στις 3 Γενάρη του 1969, πεθαίνει στο Παρίσι ο κομμουνιστής καλλιτέχνης Τζαβαλάς Καρούσος, του οποίου η θεατρική δραστηριότητα υπήρξε συνυφασμένη με τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες του τόπου μας.

Ο Καρούσος, ακόμη και στις δυσκολότερες στιγμές, εξόριστος στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και στον Αϊ-Στράτη δεν έπαψε ποτέ να υπηρετεί πιστά την τέχνη του, δίνοντας πνοή στο θέατρο της εξορίας. Λίγο πριν πεθάνει είχε απολυθεί βαριά άρρωστος από την Γυάρο όπου τον είχε εξορίσει η Χούντα.

Ο Τζαβαλάς Καρούσος, γιος της Πολυξένης και του Παναγιώτη Τζαβαλά, γεννήθηκε στη Λευκάδα στις 8 Σεπτέμβρη του 1904 όπου και τέλειωσε το Γυμνάσιο. Η μάνα του προερχόταν από αρχοντική και συντηρητική οικογένεια. Σαν ξεχωριστή γυναικεία προσωπικότητα, βρήκε το δρόμο της στο λαϊκό κίνημα και υπήρξε κορυφαίο στέλεχός του στη Λευκάδα. Προέδρευσε στο Τμήμα Λευκάδας του ΣΕΚΕ (αργότερα ΚΚΕ). Ο Τζαβαλάς Καρούσος από τα μαθητικά του χρόνια ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και άρχισε να γράφει σε διάφορα περιοδικά της εποχής. Στην Αθήνα ήρθε μόλις τέλειωσε το σχολείο και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου, καθώς και στη Δραματική του Εθνικού Ωδείου.

Η πρώτη του εμφάνιση στο Θέατρο ήταν το 1924 κοντά στον μεγάλο Αιμίλιο Βεάκη. Πλούσια ήταν η καριέρα του, και περιλάμβανε όλα τα είδη θεάτρου. Έπαιξε νεοελληνικό και κυρίως κλασικό θέατρο. Εκεί, όμως που διακρίθηκε, ήταν στο δράμα.

Σαϊτονικολής στον Πατούχα του Κονδυλάκη

Ο Καρούσος δεν ήταν μόνο ένας εξαίρετος ηθοποιός, ήταν επίσης ένας φλογερός και ακούραστος αγωνιστής, ένας οραματιστής, που ήθελε κι αυτός όπως τόσοι και τόσοι, τον κόσμο να αλλάξει. Να τον κάνει ωραιότερο, σωστότερο, δικαιότερο.

Στα 1948 συλλαμβάνεται και εξορίζεται στο Μακρονήσι και στον Αϊ – Στράτη.

[Μακρόνησος 1950. Η «εθνική -ή… αντεθνική- τέχνης Ελλάδας» στο «Νέο Παρθενώνα». Διακρίνονται από αριστερά: Ο ηθοποιός Γ. Γιολδάσης, ο λογοτέχνης Μενέλαος Λουντέμης, ο ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης, ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης, ο ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος, ο λογοτέχνης Νίκος Παπαπερικλής, ο Γιάννης Ιμβριώτης και ο ηθοποιός Κώστας Ματσακάς]

Ως το θάνατο, που ήρθε και τον πήρε στις 3 του Γενάρη του 1969, στο Παρίσι, ο Τζαβαλάς Καρούσος υπήρξε ένας αδειούχος εξόριστος. Την πρώτη κιόλας μέρα του απριλιάτικου πραξικοπήματος του 1967, στις 8.30 το πρωί, πάλι τον έπιασαν και τον έστειλαν εξορία στη Γυάρο. Τρεις μήνες αργότερα τον απέλυσαν. Ο Καρούσος ήταν βαριά άρρωστος. Δε θέλανε να πεθάνει στα χέρια τους, στα «καθαρά» τους χέρια! Ήθελαν να αποποιηθούν την ευθύνη.

[Εξόριστοι στον Αη Στράτη. Όρθιοι από αριστερά: Δημόπουλος (τεχνικός θεάτρου), Ευθ. Ηλιάδης, Γιώργος Γιολδάσης (ηθοποιός), Τζαβαλάς Καρούσος (ηθοποιός), Κώστας Μπαλαδήμας (ηθοποιός), Δημήτρης Φωτιάδης (ιστορικός, συγγραφέας), Μάνος Κατράκης. Καθιστοί: Γιάννης Ρίτσος, και Παύλος (τεχνικός θεάτρου)]

Τα δυο χρόνια που του μένανε να ζήσει, ο μεγάλος ηθοποιός και φλογερός αγωνιστής, άρρωστος πάντα, δεν άφησε το χρόνο να πάει χαμένος. Αγωνίστηκε με όλη του τη δύναμη στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στη Στοκχόλμη, αγωνίστηκε με όλες του τις δυνάμεις καταγγέλλοντας μέσα από Διεθνείς Οργανισμούς την εφιαλτική δικτατορία που έκανε τη χώρα του να στενάζει.

Οι αντιχουντικοί του Παρισιού τον αποχαιρέτησαν στο νεκροταφείο Bagnieux, όπου ετάφη. Τον Μάιο του 1994 έγινε η ανακομιδή των οστών του στον οικογενειακό τάφο στη γενέτειρά του, τη Λευκάδα. Στην ταφόπετρα του Παρισιού, αλλά και της Λευκάδας, χαράχτηκαν στα αρχαία και σε μετάφραση οι στίχοι του Αισχύλου από την τραγωδία «Αγαμέμνων»: «Να το υποφέρω δεν μπορώ, καλύτερα να πεθάνω. Είναι γλυκύτερος ο θάνατος από τη σκλαβιά».

Αναφερόμενη στο χρονικό «Γιούρα» του πατέρα της, η κόρη του Δέσποινα Καρούσου (ποιήτρια και μεταφράστρια («Τα άνθη του κακού» του Μποντλέρ, εκδ. Γκοβόστη), γράφει στο βιβλίο που του αφιέρωσε με τίτλο «Δεν έχει θέατρο απόψε…» (εκδ. Ergo): «Γυρίζοντας μεσάνυχτα από τον Πειραιά, μετά την παράσταση του «Εμπόρου της Βενετίας», παρέα με το ζεύγος Γιαλάση, ήταν ανύποπτος. Αναρωτήθηκαν για τις φωτιές που συνάντησαν στο κέντρο της Αθήνας χωρίς να δώσουν περισσότερη σημασία. Το επόμενο δειλινό, μετά μιαν ολόκληρη μέρα ξεροστάλιασμα στο 16ο τμήμα της Ασφάλειας Αθηνών, την ώρα που φόρτωναν τόσους ηλικιωμένους νοικοκυραίους σ΄ ένα καμιόνι του στρατού, τη στιγμή εκείνη, σαν αστραπή, του πέρασε από το νου η σκέψη: «Δεν έχει θέατρο απόψε…». Εκείνη την ημέρα, την 21η Απριλίου 1967, τελείωσε για τον Καρούσο το θέατρο…».

Ο ηθοποιός – αγωνιστής βρίσκεται στις τάξεις του λαϊκού κινήματος από το 1930. Οσοι τον θυμούνται, έχουν να λένε, για την αισιοδοξία που τον χαρακτήριζε, το πάθος του, τη δύναμή του, την ερμηνευτική του ικανότητα, τις πολλές και σπάνιες αρετές του.

Δεσποινίς δικηγόρος (1933), Η φωνή της καρδιάς (1943), Το κορίτσι της γειτονιάς (1954), Η ζαβολιάρα (1959), Ζάλογγο, το κάστρο της λευτερίας (1959), Σαρακατσάνισσα (1959), Ναυάγια της ζωής (1959), Ματωμένο ηλιοβασίλεμα (1959), Η λίμνη των στεναγμών (1959), Ήρθες αργά (1961), Επικίνδυνη αποστολή (1961), Αντιγόνη (1961), Οργή (1962), Φαίδρα (1962), Όταν η μοίρα κυβερνά (1962), Τερέζα (1963), Σταυραετοί (1963), Κουράστηκα να σ΄ αποκτήσω (1963), Ρημαγμένο σπίτι (1964), Τα δάκρυά μου είναι καυτά (1964), Άπονη ζωή (1964), Βάνα (1965), Με ιδρώτα και δάκρυα (1965), Το λάθος (1965), Η φωνή μιας αθώας (1965), Τα δίχτυα της ντροπής (1965), Αφήστε με να ζήσω (1965), Η παραστρατημένη (1966), Δεν είμαι ατιμασμένη (1966), Άνθρωπος για όλες τις δουλειές (1966), Η Έξοδος του Μεσολογγίου (1966), Οι βοσκοί (1967), Κολωνάκι: διαγωγή μηδέν (1967).

Έγραψε επίσης ποιήματα, τον τόμο «Περιμένω» (γραμμένα στο Μακρονήσι), καθώς και το βιβλίο «Γυάρος».
_______________________
Σχετικά:
ΤΖΑΒΑΛΑΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ (ανάρτηση του Αιθεροβάμονα) [2010]
Μια ζωή «αδειούχος εξόριστος» (Τζαβαλάς Καρούσος – ο ηθοποιός, ο αγωνιστής) [2009]
Ένας δρόμος, μια ιστορία – Οδός Καρούσου Τζαβαλά [2009]
_______________________
Εξωτερικοί σύνδεσμοι:
Τζαβαλάς Καρούσος (Βικιπαίδεια)
Μια ζωή «αδειούχος εξόριστος» (Του Δημήτρη Γκιώνη – Ελευθεροτυπία)
Βιογραφίες – Τζαβαλάς Καρούσος (Σαν σήμερα)
Χρονικό της ζωής και του έργου του κομμουνιστή ηθοποιού Τζαβαλά Καρούσου (Ριζοσπάστης)