Ορεινή Λευκάδα: Μια καλοκαιρινή βόλτα στο βελανιδόδασος των Σκάρων

Πρωινό ξεκίνημα με αφετηρία το «Ξήλωμα». Μια μεγαλούτσικη αυτή τη φορά παρέα, γερμανοτραφείς οι περισσότεροι -κάποιοι ζουν και εργάζονται ακόμη στη Γερμανία-, με τους Κολυβιάτες να έχουν το πάνω χέρι: ο Ζώης, η Σοφία, ο Δημήτρης, η Αγάπη, η Μαρία, ο Γιώργος, η Δήμητρα, η (άλλη) Σοφία, ο Κώστας, ο Μάκης, ο Ντέιβιντ και η αφεντιά μας.

Λίγο μετά την εκκίνηση έκανε την εμφάνισή του από τα Ακαρνανικά βουνά ο ήλιος γεμίζοντας ασήμι τη θάλασσα. Όαση δροσιάς στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής την εποχή αυτή το βελανιδόδασος με τον παχύ ίσκιο των αιωνόβιων ρουπακιών και τα θαμνοσκέπαστα μονοπάτια του. Ο μουντός ορίζοντας περιόριζε αρκετά τη θέαση από τις ραχούλες του βουνού, αλλά αυτό ήταν το λιγότερο. Το έδαφος σε πολλά σημεία σκασμένο κι αυτό από την αναβροχιά.

Το δρομολόγιο γνωστό και από άλλες φορές: Μουσταφά, Βρωμοπήγαδο, Ράχη στο Βρωμοπήγαδο, Παλιοβοροί, Στέρνα, Αγραπιδούλι, Παναγιά, Σταυρός, Ξεροχώρι, Αϊ Γιώργης με κατάληξη τα Κολυβάτα και καφέ στο ταβερνάκι της Μαρίας.

Με την ευκαιρία αυτή μια εκτενέστερη, κάπως, ιστορική αναφορά στο δάσος των Σκάρων μέσα από τα λεγόμενα του Αλεξανδρίτη φιλόλογου – ιστορικού Σπ. Σούνδια, του κατ΄ εξοχήν ιστορικού για την περιοχή του Αλεξάνδρου, ο οποίος ετοιμάζει όπως ακούσαμε πρόσφατα την έκδοση του πέμπτου κατά σειρά βιβλίου του. Ίσως έχει φτάσει η ώρα ο άνθρωπος αυτός να τιμηθεί κάποτε για το συγγραφικό του έργο και την ανάδειξη μέσα από πολυετείς έρευνες της ιστορίας της ιδιαίτερης πατρίδας του.

Ο συγγραφέας καταδεικνύει στα λεγόμενά του το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν για την προστασία του δάσους -και για δικό τους φυσικά όφελος- όλοι οι ξένοι που πέρασαν κατά καιρούς από τον τόπο μας: Φράγκοι, Τούρκοι, Ενετοί, Άγγλοι. Λαοί ξένοι και κατακτητές. Μόνο εμείς οι ντόπιοι ξεφύγαμε διαχρονικά από τον κανόνα!

Παρά τις μεγαλόστομες κατά καιρούς διακηρύξεις, όπως καλή ώρα της σημερινής δημοτικής Αρχής, που έγραφε όταν εκλέχτηκε στο πρόγραμμά της: «Απαιτείται άλλη πολιτική προστασίας και πρόληψης, έξω από την κρατούσα αντίληψη,που αντιμετωπίζει την κατάσταση μόνον ως κόστος. Είναι απαραίτητο να προστατευτούν τα δάση και το πράσινο … των Σκάρων και να γίνει προσπάθεια αντικατάστασης των κατεστραμμένων δέντρων, ειδικά στο δάσος των Σκάρων που έχει δέντρα, όπως το ρουπάκι και η βελανιδιά, σπάνια στη Λευκάδα». «Έχουμε καταθέσει συγκεκριμένη πρόταση στο Δημοτικό Συμβούλιο Λευκάδας για την προστασία και την ανάδειξη των Σκάρων (5/11/2008) η οποία ψηφίστηκε ομόφωνα» κλπ. (σελ. 6, Το Πρόγραμμά μας, Δημοτική Κίνηση «Όλοι για τη Λευκάδα»). Τα ψεύτικα τα λόγια, τα μεγάλα…. Αυτά που ανέξοδα και φανφαρονικά κάθε φορά εκστομίζονται και που μένουν κατόπιν κενό γράμμα. Ούτε μια δεκάρα τσακιστή δεν έχει πέσει αυτά τα τρία χρόνια που ασκούν διοίκηση στο δάσος των Σκάρων κι ούτε περιμένουμε προσωπικά να γίνει κάτι τα εναπομείναντα 2,5 χρόνια.

Αναφέρει ο Σπ. Σούνδιας:

«Η πιο σημαντική αναφορά για τους Σκάρους είναι εκείνη από τον Ανδεγανό Βαλτέριο ύστερ΄ από εντολή του πάπα Κλήμη του ΣΤ΄, γιατί ο ανδεγανικός οίκος (Ανζού) κυριάρχησε τότε στο Βασίλειο της Νεάπολης υπό την επικυραιρχία όμως της Παπικής Εκκλησίας, για την παράδοση του νησιού στον Γρατιανό Τζώρτζη. Στη παράδοση αυτή αναφέρεται το δάσος των Σκάρων. Οι ανασκαφές όμως του Δέρπφελδ (σ.σ. Dörpfeld) στη νότια πλευρά του δάσους έδωκαν ευρήματα που μαρτυρούν ότι η ζωή έσφυζε περίγυρά του ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους.

Οι Τούρκοι (1479-1684) που θα ακολουθήσουν έδωκαν μεγάλη έμφαση και ενδιαφέρον για το δάσος. Έκαμαν σημαντικά έργα για την προστασία του, τη μάστευση των νερών και τη δημιουργία νέων πηγαδιών για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας.

Είχαν ακόμα ειδικούς ανθρώπους, που επέβλεπαν τα άλογά τους, που έτρεφαν στο βουνό (αλογομάντρα) για το ιππικό τους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρθηκε ο Μουσταφά Πασάς, που ακόμη και σήμερα μια περιοχή του βουνού φέρει το όνομά του. Κάποιος από τους πολλούς άρχοντες του νησιού με το όνομα αυτό που πέρασαν στα 205 χρόνια της Τουρκικής κατάκτησης, πιθανότατα ο διοικητής του νησιού, που στάλθηκε από την Κωνσταντινούπολη το Μάρτιο του 1615 για το καδιλίκι της Λευκάδας, μια που το νησί δεν ήταν Πασαλίκι, αλλά καζάς, δηλαδή επαρχία, όπως γράφει ο Γιάννης Γιαννόπουλος, στην εργασία του «Διοικητική διαίρεση της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας στη Τουρκοκρατία».

Ακόμα γνωρίζουμε ότι ο Μουσταφάς αυτός είχε φιλικές σχέσεις με τον Καμπέρ Αμούσιαγα Ζουρδή του Μαργαριτίου (1602-1622) και τους διαδόχους του και τότε εγκαταστάθηκαν στη Λευκάδα οι Καμπέρηδες που τους συναντάμε με σημαντικές περιουσίες στον Αλέξανδρο.

Και η Μουζακιά, το σημερινό Μουζάκι στην ανατολική πλευρά των Σκάρων, κτήματα καλλιεργήσιμα σήμερα και ελιές, είναι περιοχή που αναπτύχθηκε επί τουρκοκρατίας από τούρκικες οικογένειες, που ήλθαν από την περιοχή του Μαργαριτίου…

Ο Αχμέτ Βέης, που τον διαδέχεται, μεταβιβάζει το 1662 τα δικαιώματά του σε μεγάλο μέρος των Σκάρων στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Η Μουζακιά, τα κτήματα της Τούρκας στο Μαγγανά και άλλα τα γνωρίζομε από συμβόλαια και διαμάχες του μοναστηριού με τους κατοίκους της περιοχής για ιδιοκτησία αργότερα, όταν τους Τούρκους διαδέχονται οι Ενετοί…

Οι Ενετοί που θα διαδεχτούν τους Τούρκους στην κυριαρχία του νησιού (1684-1797) θα δείξουν μεγάλο ενδιαφέρον για το δάσος των Σκάρων. Θα πάρουν από το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου το μέρος του βουνού, που έδωσε σ΄ αυτό ο Αχμέτ Βέης και θα το κατατάξουν στα δημόσια κτήματα. Πρώτος, όπως γνωρίζομε, ο Θεόδωρος Τρεβιζάν, προβλεπτής εστραορδινάριος (1707-1709), όπως αναφέρεται στο έγγραφο με αριθμό πρωτοκόλλου 456 (φάκελλος Αγίου Γεωργίου) ύστερα από αναφορά του ηγουμένου του μοναστηριού Θεοφάνη Κολυβά, εντέλλεται στα χωριά Αλέξανδρο, Πλατύστομα, Βαυκερή, Εγκλουβή, Σφακιώτες και Καρυά, όπως μη καίουν το δάσος και τους λόγγους με σκοπό να σπείρουν τις εκτάσεις αυτές και να τις κάνουν κτήματά τους, με ποινή δέκα δουκάτων στον κάθε παραβάτη, που θα διατεθούν στις φάμπρικες του Κάστρου. Το έγγραφο τούτο φέρει ημερομηνία 22 Αυγούστου 1709 και διαβάστηκε στις εκκλησίες του Αλεξάνδρου από τον Κοντόσταυλο, διορισμένο Κοινοτάρχη του χωριού.

Ύστερα ο Αυγουστίνος δα Ρίβα, προνοητής 1724-1726, στις 2 Μαΐου 1726 επισκεφθείς ο ίδιος τον Αλέξανδρο και αντιληφθείς την ελευθερία με την οποία λαμβάνουν οι κάτοικοι τόσο του Αλεξάνδρου – Κολυβάτων, όσο και των γειτονικών χωριών, να κόπτουν ξύλα προς καύση και οικοδομή εκ του δημοσίου δάσους των Σκάρων επί σημαντική ζημία του Δημοσίου (!!!), ετοιχοκόλλησε αυστηρή προκήρυξη για την προστασία του δάσους και την τιμωρία των παραβατών.

Ο Μάρκος Αντώνιος Τρεβιζάν ανώτερος προνοητής Λευκάδας (1746-1749) διόρισε 60 χωρικούς σαν δασοφύλακες του δάσους με επιβλέποντα τον δασάρχη Πέτρο – Αντώνιο Βαρβαρήγγο (30-8-1748) σύμφωνα με διαταγή που προκάλεσε η Εξοχοτάτη Ενετική Σύγκλητος για το σπουδαιότατον τούτο κεφάλαιο του δημοσίου.

Τόση μεγάλη σημασία έδιναν για το δάσος αυτό,, ώστε και η Ενετική Σύγκλητος ασχολείται με τούτο και το χαρακτηρίζει «Σπουδαιότατον Κεφάλαιον της Ενετικής Δημοκρατίας»…

Και οι Άγγλοι που θα έρθουν αργότερα (1810-1864) θα ακολουθήσουν την ίδια πολιτική. Πέρα από την αισθητική και υγιεινή πλευρά του δάσους προέχει προπαντός ο ωφελιμισμός για τα ξύλα του, που παρείχαν την πρώτη ύλη για τα πλοία τους. Ζουν ακόμα στην περιοχή οι περίφημοι «σεγάτσοι», που δεν έκοβαν μόνο τα ξύλα του δάσους, όσα τους ήταν αναγκαία, αλλά έμπαιναν και στα ιδιωτικά κτήματα, για να κόψουν τα άγρια ρουπάκια, που αυτοφυώς γίνονταν, απότοκα παλαιού δάσους στην περιοχή. Τα ξύλα πριονίζονταν κατάλληλα και προωθούνταν στους ταρσανάδες του νησιού και της Πρέβεζας.

Και στην περίοδο της Αγγλοκρατίας η φύλαξη του δάσους προέχει και τα μοναστήρια των Σκάρων δέχονται και φιλοξενούν τους φύλακες, συνήθως στρατιώτες, όσο το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου είναι ζωντανό. Τη μαρτυρία έχομε από τις γενόμενες απογραφές, αλλά και τους επισκέπτες.

Ο Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Λευκάδας και λόγιος Νικόλαος Πέτρης, ο και ανάδοχος του Άγγελου Σικελιανού, ο οποίος επισκέφτηκε το μοναστήρι το 1883 αναφέρει εκτός των άλλων, ότι εκεί έμεναν στρατιώτες, φύλακες του δάσους. Για τον ίδιο λόγο ο Γεώργιος Ουάρδ, άγγλος αρμοστής της Επτανήσου (1489-1855) επισκέπτεται το μοναστήρι σε μια του περιοδεία (23 Ιουνίου 1849), όπως γράφει στην εφημερίδα του «Νεολαία» ο Αντώνιος Θερμός…».

(Φωτ. άλμπουμ με 60 φωτογραφίες)