Η περιγραφή της Μάχης του Αμυνταίου από τον Λευκαδίτη Αντισυνταγματάρχη Κ. Μαραγκό

Ο Ταξίαρχος της 103 Ταξιαρχίας του ΔΣΕ Αχιλλέας Παπαϊωάννου (Πηγή: kokkinosfakelos.blogspot.com)

Στις 16 προς 17 Απρίλη 1949, τμήματα της 103ης ταξιαρχίας του ΔΣΕ έκαναν επιθετικές ενέργειες στις οχυρωμένες θέσεις του στρατού στην κωμόπολη του Αμυνταίου, στο Ξινό Νερό και στο Κλειδί. Διεξήχθησαν σφοδρές μάχες όλη την ημέρα της 17ης του Απρίλη 1949. Ο στρατός χρησιμοποίησε τεθωρακισμένα, την αεροπορία και το πυροβολικό.

Ταυτόχρονες επιθετικές κρούσεις τα τμήματα του ΔΣΕ έκαναν και στα χωριά Βεύη, Λόφους και Μελίτη. Οι δυνάμεις του στρατού που έσπευσαν για ενίσχυση του Αμυνταίου χτυπήθηκαν από ενέδρες των τμημάτων του ΔΣΕ. Καταστράφηκαν 3 τεθωρακισμένα και 8 αυτοκίνητα στρατού. Υπήρχαν απώλειες και από τις δύο μεριές. Τα τμήματα του ΔΣΕ ακολούθησαν 58 νέοι μαχητές¹.

Στη μάχη αυτή την πόλη του Αμυνταίου υπεράσπιζε ο Λευκαδίτης Αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Μαραγκός, διοικητής του 507 Τάγματος Πεζικού και Στρατιωτικός Διοικητής της περιοχής. Ο Κωνσταντίνος Μαραγκός, είχε διατελέσει μετά την απελευθέρωση ως ταγματάρχης του ΕΔΕΣ «Στρατιωτικός Διοικητής» Λευκάδας μέχρι την εκδίωξή του και την κατάληψη του νησιού από τον ΕΛΑΣ το τέλος Δεκέμβρη του 1944. Στις 14 Σεπτέμβρη του 1944 είχε αποβιβαστεί μαζί με τον Ιωάννη Φωτόπουλο και 150 άνδρες στον Άγιο Νικήτα, ύστερα από επαφές των «οπλαρχηγών» της Λευκάδας με το Στρατηγείο του Ζέρβα. Οι Γερμανοί είχαν φύγει στις 12 του Σεπτέμβρη του 1944 από τη Λευκάδα.

Ο ίδιος, μάλλον, ο Μαραγκός περιγράφει με τις συνήθεις υπερβολές της εποχής εκείνης ως εξής τη μάχη του Αμυνταίου, σύμφωνα με δημοσίευμα της τοπικής εφημερίδας «ΕΘΝΙΚΟΣ ΦΡΟΥΡΟΣ» (Αριθ. Φύλλου 7, 10 Ιουνίου 1949).

1) Ο εχθρός έχων ανάγκην εμψύχου υλικού επιδιώκων δε αντιπερισπασμόν δια τα επιχειρήσεις Γράμμου, απεφάσισεν να κινήση την 103 Ταξιαρχίαν του, να ενισχύση ταύτην δια διλοχίας Μπάρμπα και ενός ακόμη λόχου σαμποταριστών με αντικειμενικόν σκοπόν την κατάληψιν του Αμυνταίου. Ούτω καταλαμβανομένου του Αμυνταίου θα εστρατολόγη τουλάχιστον 2.000 άτομα, θα έσφαζε πάντα ηθικόν ως αντιδραστικόν, θα ελεηλάτη τα πάντα και θα συνεπτύσσετο προς Καϊμακτσαλάν την νύκτα της επομένης ημέρας.

2) Δια την επιτυχίαν του ανωτέρω σκοπού οι κομμουνιστοσυμμορίται προπαρασκεύασαν ταυτόχρονον κρούσιν του σταθμού Διοίκησεως της 22ας Ταξιαρχίας εις Βέβην, παρενόχλησιν στοιχείων στηριγμάτων Μελίτης, Ξυνού Νερού, Αγίου Παντελεήμονος, ναρκοθέτησιν των προς Αμύνταιον αγουσών οδεύσεων δια τμημάτων αρχισυμμορίτου Μαύρου και εγκατάστασιν ενεδρών δια παρεμπόδισιν παροχής ενισχύσεων.

3) Τα κομμουνιστοσυμμοριακά τμήματα κινηθέντα εκ περιοχής Βίτσι δια απιθάνων και δυσβάτων δρομολογίων ευρίσκοντο το απόγευμα της 16ης εις περιοχήν Ξυνού Νερού – Φανού εντός χαραδρών ίνα εκείθεν άμα τη επελεύσει του σκότους κινηθώσιν προς τους αντικειμενικούς των σκοπούς.

4) Η Δ/νσις του τάγματος γνωρίζοντας πολύ καλώς τας πονηρίας και τα συστήματα των προδοτών ελάμβανεν άπαντα τα προληπτικά μέτρα δι΄ αποφυγήν αιφνιδιασμού. Ούτω εκτός της πεμακρυσμένης ενέδρας ην είχε εγκακταστήσει εις πεδιάδαν Ροδόνας και εις την οποίαν προσέκρουσε κινούμενος ο εχθρικός όγκος εγκαθίστα και τοιαύτας εις μακράν από του Αμυνταίου απόστασιν.

5) Ώρα 24η της 16ης η Διοίκησις της Ταξιαρχίας γνωρίζει ότι ισχυραί εχθρικαί δυνάμεις επιτίθεντο εναντίον της Βέβης, ταυτοχρόνως δε διατάσσει κίνησιν παραμείνοντος λόγω του προκεχωρημένου της ώρας εις Αμύνταιον τμήματος 509 Τάγματος Πεζικού όπερ και διατάσσεται να κινηθή προς Βέβην.

6) Ώρα 00:15. Ο υπασπιστής του τμήματος αναφέρει ότι η εις υδραγωγείον ενέδρα μας εξέπεμψε δια φωτοβολίδος σήμα κινδύνου, οι άνδρες ολοκλήρου της τοποθεσίας διατάσσονται να καταλάβωσιν τας θέσεις των δίδεται δε αμέσως σήμα συναγερμού όλων γενικώς των τμημάτων μας.

7) Ώρα 12:30. Καθ΄ ην στιγμήν οι άνδρες της ενέδρας μας είχον φθάσει εις την τοποθεσίαν, αφού πρώτερον επολυβόλησαν τας συμμοριακάς ομάδας, ο εχθρός εκδηλώνει τα πυρά του με πρωτοφανή έντασιν ιδίως εις τα σημεία ένθα ο Σταθμός Διοικήσεως Τάγματος και το υπ΄ αριθ. 9 φυλάκιον. Άπαντες οι όλμοι του τάγματος απαντούν δια καταιγιστικού πυρός.

Ο εχθρός υπερτερών εις μέσα, όλμους, αντιαρματικό, αντιαρματικούς εκτοξευτάς, μυδράλλια, εκρηκτικάς ύλας, αντιαρματικά τυφέκια, Πίατ κλπ. δημιουργεί πραγματικήν κόλασιν από της 00:13 ώρας μέχρις της 00:40 τοιαύτης.

Εις μάτην όμως ρίπτει αφθόνως τα μετά τόσου κόπου μεταφερθέντα εκεί πυρομαχικά του. Οι υπερασπισταί της πόλεως καλώς προφυλαγμένοι εμπειροπόλεμοι και ψύχραιμοι τον αναμένουν να πλησιάση. Και ο εχθρός δεν αργεί να πλησιάση αφού γελάστηκε και νόμισε πως τίποτα δεν έμεινε στην θέσιν του από τους εκνευρεστικούς κρότους των χιλιάδων βλημάτων που άδικα έρριψεν.

Πρώτον επιτίθεται το 1ον Συμμοριακόν τάγμα εις το υπ΄ αριθ. 2 φυλάκιόν μας ανατολικώς της πόλεως και πρώτοι σωριάζονται οι δυό διοικηταί των δύο λόχων του στα συρματοπλέγματα. Η πάλη διεξάγεται επί μίαν και πλέον ώραν λυσσώδης εξ εγγυτάτης αποστάσεως και ως ήτο επόμενον την 01:45 ώραν τσακισμένος πλέον ο θρασύς εχθρός τρέπεται εις άτακτον φυγήν δια να αντικατασταθή από το άλλο τάγμα των προδοτών που επιχειρεί δευτέραν προσπάθειαν την 02:15 ώραν.

Η Διοίκησις αντιληφθείσα την κυρίαν προσπάθειαν του εχθρού, ενισχύει εγκαίρως την ανατολικήν πλευράν δι΄ εμψύχου υλικού, διατάσσει δε το ένα τεθωρακισμένον να κινηθή προς το σημείον εκείνον.

Και πάλιν ο εχθρός μαίνεται αλλ΄ εις μάτην προσπαθεί να καταβάλη τα χαλύβδινα μπράτσα των γενναίων υπερασπιστών και τέλος παραιτείται της προσπαθείας του γιατί κάθε κίνησίς του πνίγεται εις το αίμα. Και ενώ η από ανατολάς προσπάθεια του εχθρού αποτυγχάνει, έτερον εχθρικόν τάγμα επιτίθεται λυσσωδώς στο σταθμό Διοικήσεως του Τάγματος από της νοτίας πλευράς με απόφασιν να δημιουργήση το ονειρευθέν ρήγμα δια να μολύνη την πόλιν του Αμυνταίου ρίπτων εντός αυτής τας εφεδρείας του με τας οποίας συνδέεται τηλεφωνικώς. Αλλά και εκεί συναντά το φονικόν πυρ 7 πολυβόλων και ενός τεθωρακισμένου αποφασίζει δε τελικώς να παραιτηθεί των εγκληματικών σχεδίων του.

Άξιον θαυμασμού είναι ο ηρωϊσμός του φυλακίου Σώτερ αποτελούμενον από 11 άνδρας οίτινες απέκρουσαν 4 λυσσώδεις επιθέσεις 15πλασίας εχθρικής δυνάμεως από τις 00:30 μέχρι τις 04:00 ώρας της 17ης.

8) Ώρα 04:15. Ο εχθρός αραιώνει τα πυρά του και προσπαθεί να διατηρήση την φυσιογνωμίαν της μάχης για να εξαπατήση την δ/σιν και να κρατήση ούτω καθηλωμένους τους ολίγους υπερασπιστάς της πόλεως, κερδίζων ούτω χρόνον δια την άνετον σύμπτυξίν του. Η Δ/σις αντιλιφθείσα τας προθέσεις του από τις 04:10 ώρας διατάσσει ετοιμότητα κινήσεως όλων γενικώς των ενόπλων, Στρατού, Χωροφυλακής, Μ.Ε.Α. και την 04:30 ακριβώς ώραν αι σταλείσαι αναγνωρίσεις αναφέρουν την προς Ροδόναν – ΡΑΔΟΣΙ κίνησιν της εχθρικής φάλαγγος. Από της ώρας εκείνης οι πάντες (Στρατός, Χωροφύλακες, ΜΕΑ) και τα πάντα (όλμοι, πολυβόλα, μηχανοκίνητα, αυτοκίνητα, μοτοσυκλέττες, κτήνη, φορτηγά κλπ.) τίθενται εις κίνησιν, αντεπιτίθεται θυελλωδώς, με αποτέλεσμα την ανατροπήν των οπισθοφυλακών του αρχισυμμορίτου Αχιλλέα, τοιουτοτρόπως δε ολόκληρος η εχθρική φάλαγξ ρίπτεται εν πλήρει συγχύσει και αταξία, ανίσχυρος πλέον εις την πεδιάδα Ροδόνας – Φανάζ – Αετού. Είναι περιττόν να περιγραψη τις τι επηκολούθησε Στρατός, αεροπορία, μηχανοκίνητα επολτοποίησαν εκεί δύο συνεχείς ώρας τα άτακτα στίφη της ψευδοταξιαρχίας. Άνω των 400 νεκρών καταμετρήθησαν εκτός εκείνων οίτινες ευρίσκονται αφανείς εντός χαραδρών και άλλων αποκρύφων σημείων. Πλέον των 100 συνελήφθησαν ή παρεδώθησαν, τα δε υπολείματα της περιβόητου 103 Ταξιαρχίας Ζαχαριάδη παραδίδονται καθημερινώς εις τα τμήματά μας.

Και τοιουτοτρόπως έσβησε η 103 συμμοριακή Ταξιαρχία απωλέσασα έμψυχον υλικόν, οπλισμόν και κτήνη δια να συμπληρωθή και πάλιν από αθώα πλάσματα, θύματα εγκληματικής θηριωδίας εκείνων οίτινες δεν εσεβάσθησαν τίποτε το Ελληνικόν.

Η όλην επιχείρησιν του ψευδοταξιάρχου Αχιλλέα Παπαϊωάννου δια την κατάληψιν του Αμυνταίου εκόστισε στο Τάγμα 2 νεκρούς ήρωας στρατιώτας, 2 ΜΕΑ και 9 τραυματίας ελαφρώς εξ ων 4 Αξιωματικοί.
________________________________________
¹ Μαρία Κουτσιούκη, «Έρευνα και μελέτη των κατανομών χορήγησης συντάξεων του εμφυλίου πολέμου μέσα από το αρχείο της Νομαρχίας Φλώρινας», Πτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας.