Οι Λευκαδίτικες παροιμίες και οι προλήψεις (Μέρος 2ο) – Του Θοδωρή Γεωργάκη
Γράφει ο
Θοδωρής Γεωργάκης
Παγκόσμια οι παροιμίες αποτελούν μερικές απ’ τις γλαφυρότερες διατυπώσεις της θυμοσοφίας μια κοινωνίας. Για τον τόπο μας είναι ένα πολύ ζωντανό κομμάτι και σπλάχνο του λαϊκού μας παραδοσιακού πολιτισμού, μέσα απ’ τις οποίες ο λαός μας αποκωδικοποιεί τη συλλογική βιωματική του εμπειρία, με την μορφή αλληγορίας, στην κατεύθυνση της διαφώτισης, από κάθε άποψη, του ψυχικού του κόσμου. Ο «εαυτός» και ο «άλλος» είναι οι δύο πόλοι συνύπαρξης στις παροιμίες μας, με στόχευση αμφοτεροβαρώς αναμοχλευτική, όσο και διδακτική, στα πλαίσια της λυσιτελούς και αμοιβαία επωφελούς παράλληλης συμβίωσης. Έτσι, σαν λαϊκά αποφθέγματα και δημιουργήματα οι παροιμίες σχετίζονται άμεσα με τα ήθη, τα έθιμα και της παραδόσεις ενός λαού και η προέλευσή τους χάνεται στα βάθη των αιώνων μαρτυρώντας αρχαιοπαράδτα στοιχεία της κουλτούρας ενός πολιτισμού, με τρόπο αδρό, σαρκαστικό, ειρωνικό και σκωπτικό συνάμα…
Εγκλουβή Βόλτοι και Αλώνια! Κοσκίνισμα του σταριού με το δρυμόνι!
Στο νησί της Λευκάδος, αυτή η λαϊκή θυμοσοφία των παροιμιών, δεν ανήκει στα νεκρά φραστικά μας κληρονομήματα, αλλά σαν έντεχνος μουσικός προφορικός λόγος είναι εγκολπωμένες στην πολιτισμική και πνευματική συνείδηση των συντοπιτών μας, σαν χρηστός, μα και ορθολογικός, τελικά, τρόπος ζωής. Ο Λευκαδίτης, στο διάβα των αιώνων, έχει δημιουργήσει μια πλειάδα παροιμιών, οι οποίες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όταν παίρνουν αυστηρά τοπικό χαρακτήρα, είναι κοινές σε όλα τα χωριά του νησιού και με μια αείρροη διαδρομή, από γενιά σε γενιά, φτάνουν και στις μέρες μας γεμάτες όχι μόνο διδακτισμό και τέρψη, μα κυρίως νοσταλγία, για μια ντοπιολαλιά, που όλο χάνεται και ξεφτίζει κάτω απ’ τις πιεστικές ανάγκες της συνεχούς αναζήτησης της προόδου, ενίοτε και με την μορφή ευδαιμονιστικών αναζητήσεων και επιδιώξεων… Όμως, η πρόοδος, κατά τον Ντελακρουά, πρέπει να είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την βαθιά, την μεθοδική ψηλάφηση και επίγνωση του παρελθόντος… Έτσι με τούτο το σκεπτικό κινάμε και την φιλόδοξη δική μας προσπάθεια, να φέρομε στην επιφάνεια ένα σπουδαίο πολιτιστικό όσο και παραδοσιακό μας κληρονόμημα, όπως αυτό των Λευκαδίτικων Παροιμιών που ακολουθούν…
Λευκαδίτισσα στο βλοημένο το μπ(ου)χαρί…
ΟΙ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
Τέτοιοι τούρκοι αυγά δε(ν) τρώνε…
Απαξιωτικά για άτομα που δεν αξίζουν για κάτι…
Τα χέρια τ(ου) είναι σα(ν) τ(η)ς κοτός τα ποδάρια…
Για τον άρπαγα άνθρωπο που τα σκυλάβει όλα, όπως η κότα ακόμη και τις ακαθαρσίες…
Δώδεκα Καλαμ(ι)τσώτες δεκατέσσαρες κουβέντες…
Προφανώς σατυρική παροιμία για την πολυλογία των Καλαμιτσιωτών…
Xoρτάτος ο παπάς χορτάτη η παπαδιά σήκω νύφη μάσε τ’ αγγειά…
Όταν θέλουμε υπηρέτες να κάνουν τις δικές μας δουλειές…
Καμώνετε πως έσκασ(ε) η Άγια Μαύρα και τον έκαμε…
Όσοι περηφανεύονται για υψηλή καταγωγή…
Αγκαθάκι κι αν γελάσεις στην αυλή σου θα φυτρώσει…
Να μην χαίρεσαι για το κακό κανενός, γιατί μπορεί να συμβεί και σε σένα…
Α, γι αυτό είν’ το μάτ(ι) σου τόσο βαθιά… Στο’ βγαλε ο αδερφός σ(ου)…
Στις κακές σχέσεις αδερφών…
Τ(ου) γιομώσανε για καλά τ(η) στρωμή…
Έφαγε πολύ ξύλο… Η στρωμή είναι το μαλακό μέρος του σαμαριού το οποίο γέμιζαν με ψαθί ή στέλεχος από βρώμη (βρωμίστρα).
Μακριά απ’ τ(ην) ποδούλ(α) μ(ου) κι ας είν’ κι η αδερφούλ(α) μ(ου)…
Ας μη με βρεί εμένα το κακό και όποιον άλλο θέλει ας εύρει…
Τσέκια σ(ου) κύριε πρόεδρε… Άμα είχα φρένα…
Έκφραση στο δικαστήριο της Λευκάδος την δεκαετία του 1960, από κάποιον οδηγό Λάπα, ο οποίος είχε μπατάρει το λεωφορείο, όταν του παρατήρησε ο πρόεδρος «Και γιατί χριστιανέ μου δεν πάταγες φρένο…» του απάντησε όπως παραπάνω, μια έκφραση που λέγεται παροιμιακά πια στη Λευκάδα… Xαλάλι σου τώρα…
Τώρα έβαλα κ’ έβαλα φωτιά στ(ην) καλύβα μ(ου)…
Τώρα δεν με ενδιαφέρει τίποτα… Τα έχω όλα γραμμένα…
Κατ(ου)ράει τ’ αγκάθι και ξεραίνεται…
Το έλεγαν επί ωραίων και… ζωηρών γυναικών οι παλιοί Λευκαδίτες…
Kάλιο κακός χρόνος παρά κακός γείτονας…
Ο κακός χρόνος περνά κι αλλάζει… Τον κακό γείτονα όμως δεν τον αλλάζεις…
Κατούνα! Με το ζωντανό της! (Αρχείο Κώστα Σκλαβενίτη)
Αϊ και θα στον αλλάξω εγώ το ταμπάρο…
Απειλή στα δύστροπα ζώα, κυρίως μουλάρια, ότι θα τα πουλήσουν…
Θα με βαρέσ(ει) με τ(ην) τσούντα απ’ το μαντίλι τ(ου)…
Ειρωνικά απ’ τους παλιούς Λευκαδίτες για κάποιον, που ενώ έχει κάνει παρόμοιο κακό κριτικάρει τον άλλο…
Μπήκ(ε) ο Τέτραδος πάει ο Βδόμαδος…
Όταν ήθελαν να πουν πως η εβδομάδα και ο χρόνος περνάνε γρήγορα…
Όσο ψ(η)λότερα ανεβαίνει η μαϊμού τόσο πλιότερο φαίνεται ο κώλος τ(ης)…
Όταν κάποιος αναρριχάται στα αξιώματα και στη ζωή ενώ είναι ανάξιος, οπότε φαίνεται στον κόσμο η γύμνια και ανικανότητά του…
Δ(ου)λεύει για τα σκ(υ)λιά τ(η)ς Πλαγιάς…
Όταν κάποιος εργάζεται χωρίς αντίκρυσμα…
Να μη μ(ου) φέρει τ(ι)ς ελιές του στο λ(ι)τροβιό μου…
Όταν δεν μας νοιάζει για κάποιον και την άποψή του για μας…
Δε(ν) κάνει τ’ αγγειό σ(ου) καλό νερό σα και βλέπω…
Όταν προειδοποιούμε κάποιον για κακές του πράξεις…
Δε σ(ου) γυρίζω καλά στ’ αλώνι;
To έλεγαν οι Λευκαδίτισσες στις περιπτώσεις εκείνες που οι άντρες τους αναίτια τους φέρονταν βίαια, παίρνοντας δήθεν αφορμή ακόμη και αν έβγαιναν στη γειτονιά να καθίσουν με άλλες γυναίκες…
Η κότα πίνει νερό και κοιτάζει και το Θεό…
Πίστευαν οι παλιοί Λευκαδίτες πως η κίνηση της κότας, όταν πίνει νερό, να σηκώνει ψηλά το κεφάλι της, απευθύνονταν στον Θεό και τον ευχαριστούσε… Αυτό υπενθύμιζαν στους αχάριστους, που ξεχνούσαν, ή δεν έλεγαν ευχαριστώ…
Tι να κάμ(ει) τώρα ο καψερός… Ζει και ζώνεται…
Όταν κάποιος περνάει άσχημα, ή ταλαιπωρείται από αρρώστια…
Μία, δύο… Τώρα θα στ’ αργάσω το τομάρι…
Απειλή σε κάποιον για ξύλο που επανειλημμένα μας ενοχλεί…
Μας έφαγε τη(ν) κότα μας έχεσε και τη(ν) πόρτα…
Όταν κάποιος μας ζημιώνει διπλά…
Είναι πεσωμένος μες στ(η) κάδη…
Όταν κάποιος είναι μεθυσμένος…
Ή τ’ αυγό χτυπήσ(ει) στη πέτρα, ή η πέτρα στ’ αυγό, τ’ αυγό θα σπάσει…
Όταν είσαι αδύναμος πάντα «την πληρώνεις»…
Άλλη δε γέννησε παιδί παρά η Μαριώ το Γιάννη…
Στις περιπτώσεις που κάποιος καμώνεται για κάτι δήθεν ξεχωριστό δικό του, που έχουν όμως και οι άλλοι…
Άλλαξες πατσούρ(ι) μ(ου) φαίνεται τώρα…
Όταν κάποιος αλλάζει τρόπο συμπεριφοράς προς το χειρότερο…
Στ(η) καλή τ(η) λαχανόπ(ι)τα βαλτώνει τ’ άλογο μέσα…
Όταν η λαχανόπιττα ήταν παχιά στο ταψί με πολλά λάχανα, άρα μεταφορικά όταν κάτι είναι πλήθιο…
Ξερακιανό γαϊδούρι ξεπατωμός στ’ άχυρο…
Στις περιπτώσεις που αδύναμος και καχεκτικός άνθρωπος καταφέρνει πολλά ποσοτικά πράγματα σε όλους τους τομείς…
Όπ’ και να πάει το στάρι στο μύλο θα καταλήξει…
Όταν κάτι είναι αναπόφευκτο να οδηγηθεί σε μια συγκεκριμένη κατάσταση…
Είναι μαλλιά τα γένια καψόπαιδο…
Όταν κάποιος αδύναμος όντας καμώνεται πως πέτυχε σπουδαία πράγματα…
Η ζυγιά του Βρυώνη στο Μεγανήσι!
Ο λύκος κάνει το σβέρκο χοντρόνε, γιατί κάνει τη δ(ου)λειά μοναχός του…
Για κάτι σπουδαίο στη ζωή προχώρα μόνος σου, μην περιμένεις βοήθειες…
Καλόμ(οι)ρα νάναι τα προικιά και ας είν’ κι από κροκίδια…
Όταν εύχονταν οι γονείς η κόρη τους να πέσει σε καλόν άνδρα και ας μην έχει ή ίδια και πανάκριβα προικιά…
Με το σ(υ)γγενή σου φάε πιε και σεμπριά μη κάμεις…
Ο συγγενής δεν είναι να κάνεις δουλειά μαζί του, θα μαλώσεις στο τέλος…
Καιρούς παιδιά… Καιρούς πανιά…
Κάθε πράγμα στον καιρό του… Όπως δεν μπορείς γέρος να κάνεις παιδιά και να τα σπαργανώνεις…
Η μπέσα «δένει» τον άνθρωπο και τα σχοινιά τα κέρατα…
Η αξία της μπέσας σαν στολίδι στον άνθρωπο…
Ξερακιανό γαϊδούρι ξεπατωμός στ’ άχυρο…
Κάποιος αχαμνός στο μάτι αλλά με μεγάλες ικανότητες σε κάποιον τομέα…
Στην γωνιά για την παρασκευή του φαγητού!
ΟΙ ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ
Η Τρίτη έχει μια ώρα καλή και μια ώρα κακή…
Γνωρίζομε ότι η μέρα της Τρίτης θεωρείται μια κακότυχη ημέρα, στη Λευκάδα, όμως θεωρούσαν πως η Τρίτη έχει μια ώρα καλή και μια ώρα κακή και ο φόβος τους ήταν μήπως «πέσουν» πάνω στην κακή ώρα… Γι αυτό και απέφευγαν να κάνουν σημαντικές πράξεις την Τρίτη, π.χ να οργώσουν και να σπείρουν τα γεννήματα, να αρραβωνιάσουν παιδιά, να αγοράσουν ζώα κτλ …
Σαββάτο και Παρασκευή τα νύχια σου μην κόψεις και Κυριακή μα μη λουστείς, αν θέλεις να προκόψεις…
Του Μάη τη νύχτα φύλαγε τ’ Αυγούστου την ημέρα
Τ’ ανάκρασμα στο ξεκίνημα κάποιας δουλειάς και το κόμπιασμα…
Οι ψαλιδιές στο νυφικό της νύφης…
Τα πέτρινα εικονίσματα και ο φόβος στα τρίστρατα…
Η στάχτη στα τσούπια και τα παγανά…
Το ποτήρι με το νερό πίσω από κάθε ταξιδευτή και η απαγόρευση της σκούπας μέχρι να φτάσει στον προορισμό του…
Το σπάσιμο του πιάτου κατά το «σήκωμα» του νεκρού απ’ το σπίτι…
Η μη παρασκευή οικιακών γλυκών για σαράντα μέρες μετά από θάνατο…
Η γάτα αποδιώχνει τη μώρα…
Η κρεμασμένη αβασκαντήρα στο μέτωπο των αλόγων…
Το φίλημα του πεταμένου ψωμιού και το πίθωμα στον κόρφο…
Το λάλημα της κουκουβάγιας τη νύχτα στα κεραμίδια ή κοντά στο σπίτι…
Το ποδαρικό της Πρωτοχρονιάς και οι κ(ου)τσούνες…
Ποτέ αρνί και κόκκινα αυγά την πρώτη μέρα του Πάσχα…
Μην κοιτάζεις την πανσέληνο… Θα πάθεις λιόκριση…
Ποτέ μην χαλάσεις φωλιά χελιδονιού στο σπίτι σου…
Ποτέ μη γυαλίζεσαι τη νύχτα στον καθρέφτη…
Να μη κοιμηθείς τα καλοκαίρια κάτω από συκιά…
Μην σταυρώνεις τα μαχαιροπήρουνα στο τραπέζι…
Αν σπαρταράει το μάτι σου κάτι κακό θα δεις ή θα πάθεις…
Το ρήξιμο του αγοριού στο νυφικό κρεβάτι και τα σερνικοβότανα…
Δεν πρέπει να γυρίσει στο σπίτι της η νύφη πριν τα Πιστρόφια…
Φοβερό πράγμα για το σπίτι το σπάσιμο του καθρέφτη…
Μην ανοίγεις ποτέ ομπρέλα μέσα στο σπίτι…
Τα δόντια που βγάζουν τα μικρά παιδιά τα πετάμε στα κεραμίδια…
Στα θέμελα νέου σπιτιού πάντα σφάζομε έναν κόκορα…
Δεν δανείζομε μετά τη δύση του ήλιου αυγά, ψωμί, λάδι και προζύμι…
Δεν αφήνομε ποτέ ανοιχτό το ψαλίδι μέσα στο σπίτι…
Δεν κρατάμε ποτέ το πρόσωπό μας με τα δυο μας χέρια…
Το δρασκέλισμα και το ξεδρασκέλισμα…
Δεν τινάζομε ποτέ το μεσάλι έξω τη νύχτα…
Όταν περνάει κηδεία κλείνουμε παράθυρα και πόρτες…
Μετά την κηδεία πλένουμε τα χέρια μας έξω απ’ το σπίτι…
Το τρίτο βράδυ της γέννας έρχονται οι μοίρες να μοιράνουν το παιδί…
Τα φωτίκια του βαπτισμένου παιδιού τα πλένομε σε τρεχούμενο νερό…
Τα μαλλιά της νύφης τα πλένομε σε τρεχούμενο νερό ή στη θάλασσα…
Σβήνομε τη λαμπάδα του βαπτισμένου ψηλά στην πόρτα της εκκλησίας…
Ο ανεμοστρόβιλος τον Αύγουστο και τα αερικά…
Όταν το βράδυ έμπαινε κάποιος στο σπίτι από μακριά πετούσαν τρία κάρβουνα στην κεντρική πόρτα…
Δεν μεταφέρομε τα αυγά το βράδυ από σπίτι σε σπίτι…
Mεγανήσι! Κομψότατη νεανική παρέα στα δύσκολα χρόνια…
ΣΧΕΤΙΚΑ:
Oι Λευκαδίτικες παροιμίες και το αλληγορικό τους νόημα…
