Ανώφλια και ημερομηνίες ανέγερσης παλιών σπιτιών και εκκλησιών στα Κολυβάτα Λευκάδας όπως αναγράφονται σε εντοιχισμένες πέτρες
Τα παλιά σπίτια στο χωριό Κολυβάτα Λευκάδας είναι όλα χτισμένα με πέτρα και φέρουν όλα ανεξαιρέτως κεραμοσκεπή. Πολλά απ’ αυτά είναι δίπατα (διώροφα) και άλλα μονώροφα. Στα δίπατα σπίτια το κατώγι χρησίμευε ως αποθήκη για τα διάφορα γεωργοκτηνοτροφικά προϊόντα: λάδι, κρασί, τυρί, μαλλί, δημητριακά κλπ. Χρησίμευε ακόμη καμιά φορά ως σταύλος για τα μεταφορικά ζώα, που δεν έλειπαν από κανένα σπίτι, και για την αποθήκευση του σανού, του αχύρου καθώς και διαφόρων ζωοτροφών. Στον πάνω όροφο ήταν τα υπνοδωμάτια, το σαλόνι και η κουζίνα που βρίσκονταν ενίοτε και στο κατώγι ή στην αυλή. Η επικοινωνία γινόταν εσωτερικά με ξύλινη σκάλα το λεγόμενο καταρράχτη. Υπήρχε επίσης πολλές φορές και εξωτερική πέτρινη σκάλα που οδηγούσε στον πάνω όροφο. Στην κορυφή του κεφαλόσκαλου σχηματιζόταν ο λεγόμενος πόντζος (εξώστης) και από κάτω δημιουργούνταν ένας θόλος που οδηγούσε στο κατώγι. Όλα τα σπίτια είχαν τους βοηθητικούς τους χώρους, όπως το φούρνο και το αχούρι για τα ζώα, που βρισκόταν στον κήπο ή την αυλή.
Οι εξώπορτες στο κατώγι ήταν συνήθως ημικυκλικές – τοξωτές. Το ανώφλι τους αποτελούνταν από δύο, τρεις ή περισσότερες λαξευμένες πέτρες σε σχήμα τόξου. Στηρίζονταν δεξιά και αριστερά με περισσότερες πελεκητές ευθύγραμμες πέτρες. Οι πόρτες στον πάνω όροφο -το ανώγι- ήταν σχεδόν πάντα ευθύγραμμες. Το ανώφλι τους ήταν μια μονοκόμματη ευθύγραμμη πέτρα ή καμιά φορά και πολύ γερό ξύλο. Δεξιά, αριστερά, καθώς και στο κατώφλι, έφεραν ευθύγραμμες πελεκητές πέτρες. Συνήθως το ανώφλι της πόρτας του πάνω ορόφου ήταν διακοσμημένο με διάφορα ανάγλυφα σχέδια και έφερε την ημερομηνία ανέγερσης του σπιτιού. Τα ανάγλυφα σύμβολα είχαν κυρίως προστατευτικό ρόλο, λειτουργούσαν ως φυλακτά. Ήταν όμως και οι ανάγλυφες “υπογραφές” των Ηπειρωτών μαστόρων που έχτισαν τα σπίτια.
Τα περισσότερα σπίτια έχουν χτιστεί στα μέσα προς το τέλος του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τις ημερομηνίες ανέγερσης που σώζονται. Τότε φαίνεται λόγω της αμπελοκαλλιέργειας και της παραγωγής κρασιού, που είχε μεγάλη ζήτηση στις ευρωπαϊκές αγορές μετά την καταστροφή από φυλλοξήρα των αμπελώνων της Γαλλίας, άρχισε ο Λευκαδίτης αγρότης να αποκτά την οικονομική δυνατότητα για την κατασκευή αυτού του είδους των σπιτιών. Το χωριό βέβαια πρέπει να έχει χτισθεί αρκετό καιρό πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα. Φαίνεται όμως ότι δεν ήταν συνηθισμένο να αναγράφεται τότε στα σπίτια η ημερομηνία ανέγερσής τους ή ότι τα σπίτια ήταν τόσο φτωχικά που δεν άφηναν επιλογές για λαξευμένες πέτρες στα ανώφλια τους.
Αρκετά βέβαια σπίτια έχουν με τον καιρό καταστραφεί. Οι πόρτες και τα παράθυρα έχουν και αυτά καταπέσει και τα κομμάτια τους είναι διασκορπισμένα. Άλλα ανώφλια πορτών και παραθύρων έχουν διαβρωθεί με τον καιρό και έτσι δεν είναι εύκολο να διαβαστούν κάποιες ημερομηνίες που ενδεχόμενα να υπήρχαν. Ο ασβέστης επίσης που χρησιμοποιούσαν παλιότερα οι νοικοκυρές για να ασβεστώνουν τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών τους ενδεχόμενα να έχουν καλύψει ημερομηνίες και διακοσμητικά σε πόρτες και παράθυρα.
[Στο ανώφλι αυτό, που βρίσκεται στην τοξοτή πόρτα του κατωγιού, δεν είναι δυνατό λόγω διάβρωσης να διαβαστεί με ακρίβεια η ημερομηνία. Διαβάζονται ευκρινώς μόνο τα δύο πρώτα ψηφία: 18 ??. Δεν φέρει κάποια διακοσμητικά στοιχεία. Το σπίτι όμως φαίνεται να είναι πολύ παλιό. Βρίσκεται στο πατρικό σπίτι των Φουραίων – δίπλα από το σπίτι του «Σβολή».]
[Στο ανώφλι της κυρίας εισόδου του σπιτιού αυτού, που αποτελείται από μια μονοκόματη ευθύγραμμη πέτρα, είναι χαραγμένη ως ημερομηνία ανέγερσης το έτος 1842. Βρίσκεται στην πόρτα του ανωγιού. Είναι απ” ό,τι φαίνεται, σύμφωνα με τις ευρεθείσες ημερομηνίες ανέγερσης στα ανώφλια των σπιτιών του χωριού, ένα από τα πιο παλιά χτίσματα. Το ανώφλι είναι διακοσμημένο με ανάγλυφα κυκλικά σύμβολα που μοιάζουν με ηλιακούς δίσκους. Βρίσκεται στο σπίτι του Σπύρου Κολυβά (Μαράγγου).]
[Εδώ διακρίνεται στη μέση το έτος 1843 ως ημερομηνία ανέγερσης του σπιτιού. Δεξιά και αριστερά φαίνονται δύο κυκλικά σύμβολα που μοιάζουν με λουλούδια. Βρίσκεται στην μεσαία πόρτα του ανωγιού. Στο σπίτι του Παναγιώτη Βρεττού (Τόλια).]
[Στο ανώφλι του σπιτιού αυτού, που αποτελείται επίσης από μια ευθύγραμμη λαξευμένη πέτρα, αναγράφεται ως ημερομηνία ανέγερσης το έτος 1844. Είναι διακοσμημένο με ανάγλυφα γεωμετρικά διακοσμητικά, δύο ομόκεντρους κύκλους, που μοιάζουν με μαργαρίτες. Φέρει επίσης κάποια γράμματα, πάνω και κάτω από την ημερομηνία, που δεν μπόρεσα να τα διαβάσω. Το ανώφλι είναι εντοιχισμένο στο παλιό μαγαζί – καφενείο του χωριού. Στο μαγαζί του «Μπερδεμπέ». Η επιγραφή ήταν χρόνια καλυμμένη με παχύ στρώμα ασβέστη -δεν διακρίνονταν παλιότερα- και φάνηκε πρόσφατα όταν ανακαινίστηκε το σπίτι.]
[Το ανώφλι φέρει ως ανάγλυφα διακοσμητικά ένα σταυρό πλαισιωμένο από φύλλα μάλλον σιταριού. Κάτω αναγράφεται η ημερομηνία ανέγερσης: 1880 Μαρτίου 20. Δεξιά και αριστερά διακρίνονται δύο κυκλικά σύμβολα που μοιάζουν με λουλούδια. Βρίσκεται στην μεσαία πόρτα του ανωγιού -ακριβώς πάνω από την καμπυλόσχημη πόρτα του κατωγιού- στο σπίτι του «Κολονέλου», ένα από τα μεγαλύτερα σπίτια του χωριού.]
[Η πέτρα αυτή βρίσκεται εντοιχισμένη στο πατρικό μου σπίτι («Τσιρογιάννη»), αριστερά της κυρίας εισόδου του σπιτιού. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η πέτρινη ανάγλυφη πλάκα είναι εντοιχισμένη ανάποδα. Ίσως να τοποθετήθηκε εκεί μεταγενέστερα μετά από ανακαίνιση του σπιτιού. Είναι διακοσμημένη με δύο ψάρια και στο κέντρο φέρει κυκλικό σύμβολο σε σχήμα ηλιακού δίσκου. Στο κάτω μέρος αναγράφεται η ημερομηνία 1880 (πρέπει να διαβαστεί ανάποδα).]
[Η ημερομηνία 1882 – ΑΠΡ. 3 αναγράφεται στο ανώφλι. Πάνω όμως από παράθυρο αυτή τη φορά. Βρίσκεται στο σπίτι του Κώστα «Γέροντα». ]
[Στο ευθύγραμμο ανώφλι του πάνω ορόφου διαβάζουμε ως ημερομηνία ανέγερσης το έτος 1884 – 23. Bρίσκεται εντοιχισμένο στο σπίτι του μπάρμπα – Σπύρου Δουβίτσα που διατέλεσε επί χρόνια γραμματέας της κοινότητας Αλεξάνδρου.]
[Στην πλάκα αυτή αναγράφεται η ημερομηνία 1887. Εντοιχίστηκε όμως στη θέση αυτή πρόσφατα και πιθανώς να ήταν πριν εντοιχισμένη σε κάποιο από τα σπίτια που βρίσκονται πιο κάτω από το σπίτι αυτό. Βρίσκεται σήμερα στην είσοδο της αυλής στο σπίτι του «Βερεστόντα».]
[Το ανώφλι βρίσκεται στην πόρτα του ανωγιού σε ένα από τα παλιά κελιά στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Είναι διακοσμημένο στη μέση με ένα σταυρό, αριστερά με ένα ανδρικό κεφάλι και δεξιά με ένα κυκλικό σύμβολο. Δεν αναγράφεται η ημερομηνία ανέγερσης.]
[Πέτρινη πλάκα που είναι εντοιχισμένη πάνω από την κεντρική είσοδο στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Φέρει διακοσμημένο σταυρό και κάτω αναγράφεται η ημερομηνία: 1840 ΑΥΓ 8.]
[Πέτρινη πλάκα που είναι εντοιχισμένη πάνω από την είσοδο στο εξωκκλήσι της Παναγιάς στο δάσος των Σκάρων. Φέρει ένα μεγάλο σταυρό.]
[Και εδώ δεν έγινε δυνατό να διαβαστεί με ακρίβεια η ημερομηνία καθώς και η εγχάρακτη επιγραφή. Αναγράφεται μάλλον το έτος 1904. Τότε θα πρέπει να έγινε η ανακατασκευή της παλιάς βρύσης του χωριού. Στην επιγραφή αναγράφεται ΔΗΜΑΡΧ?? ??ΡΑΓΓΟU. Η κοινότητα Αλεξάνδρου με τους οικισμούς της -Μαυρογιαννάτα, Κολυβάτα, Κιάφα και Νικιάνα- ανήκε τότε στο Δήμο Καρυάς και η βρύση θα πρέπει να ανακαινίστηκε επί δημαρχίας Μαραγγού.]
[Νεώτερο σπίτι με ημερομηνία ανέγερσης το έτος 1949 και τα γράμματα ΑΔΘΚ. Βρίσκεται στο σπίτι του «Ρίπα».]
[Νεώτερο σπίτι με ημερομηνία ανέγερσης το έτος 1950 και τα γράμματα ΑΔ.Π.Σ. Είναι το σπίτι του «Παναή». Τα γράμματα σημαίνουν Απόστολος και Διονύσιος Παναγή Σούνδιας.]
