Το άλλοτε κτητορικό εκκλησάκι του «Άη Νικόλα στο Κατετ’κό» στη Νικιάνα Λευκάδας
Το εκκλησάκι του «Άη Νικόλα στο Κατετ’κό», με διαστάσεις 7 μ. μήκος, 5 μ. πλάτος και 3,20 μ. ύψος, είναι θεμελιωμένο πάνω σε μια μεγαλύτερη βάση αρχαίου δώματος, με την ίδια κατεύθυνση από βορειοανατολικά προς νοτιοδυτικά, στην κορυφή ενός γήλοφου πάνω σε τρίστρατο της άλλοτε «Ενετικής στράτας», 300 μέτρα από την κεντρική οδό Λευκάδος – Νυδριού.
Μια μαρμάρινη πλάκα στη δυτική είσοδο μνημονεύει σήμερα τους άλλοτε κτήτορες και δωρητές του ναΐσκου: «ΔΩΡΗΤΑΙ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΜΑΝΩΛΙΤΣΗΣ ΕΙΣ ΑΕΝΑΝΟΝ ΜΝΗΜΗΝ ΑΛΒΙΒΙΑΔΟΥ ΚΑΙ ΟΛΓΑΣ ΜΑΝΩΛΙΤΣΗ».
Τα θεμέλια του αρχαίου οικοδομήματος όπως έχουν καταγραφεί από τον Αναστάσιο Στάμου
Το συγκεκριμένο εκκλησάκι αναφέρεται σε πλήθος γραπτών αναφορών από όλους σχεδόν τους ιστορικούς της Λευκάδος, και όχι μόνον. Βρίσκεται εδώ και αιώνες καταγεγραμμένο στο Ιστορικό Αρχείο Λευκάδος, σε αναφορές έγκριτων μελετητών σε περιοδικά ιστορικού περιεχομένου, σε ενετικούς καταλόγους και συμφωνητικά με ιταλική επικύρωση. Μερικά αποσπάσματα αναφορών παραθέτουμε στην συνέχεια, όπως και επί μέρους βιβλιογραφία, καθώς επίσης και φωτοτυπημένο αντίγραφο πίνακα καταχωρημένου στα βιβλία της διοίκησης των Άγγλων του έτους 1827, ύστερα από υποβολή καταστάσεων του οικονόμου της Μονής του Αγίου Γεωργίου των Σκάρων, θέλοντας να καταδείξουμε όχι μόνο την θρησκευτικότητα που αποπνέει αιώνες τώρα, αλλά και την ιστορικότητα της σημαίνουσας παρουσίας του για ολόκληρη την Λευκάδα.
Ο Ναΐσκος πριν την ανοικοδόμησή του με τη μεγάλη αμυγδαλιά στη νοτιοδυτική του πλευρά
Στην εικόνα φαίνεται η ακριβής καταγραφή του Ναΐσκου του «Αη Νικόλα στο Κατετ’κό» ή του Αγίου Νικολάου στο Κατωτικό, στον κατάλογο του Ιστορικού Αρχείου Λευκάδος, σειρά 8η, ως “Chiesa San Nicolo sto Catotiko”.
Ο Λευκάδιος ιστορικός Κων. Μαχαιράς, στο βιβλίο του «Ναοί και Μοναί της Λευκάδος», καταγράφει: «Εν τω Αρχειοφυλακίω Λευκάδος υπάρχει βιβλίον της Μονής του Αγίου Γεωργίου εις Σκάρους, τιτλοφορούμενον ούτω: «Βιβλίον, περιέχοντας Αφιερώσεις των Πατέρων εις την Μονήν Άγιος Γεώργιος εις τους Κάρους», …εκ του εν λόγω βιβλίου πληροφορούμεθα… Η Μονή του Αγίου Γεωργίου εις Σκάρους είχεν οκτώ Μετόχια, ήτοι τον εν τη πόλει Λευκάδος Ναόν του Αγίου Βησαρίωνος… τον εν θέσει Σκάρους Ναΐσκον της Υπεραγίας Θεοτόκου της Ευαγγελιστρίας, τον Ναΐσκον του Αγίου Ηλία προφήτου, τον Ναΐσκον της Υπεραγίας Θεοτόκου τα Εισόδια, τον εν θέσει Σωτήρα κείμενον Ναόν του Παντοκράτορος, τον εν θέσει Ακόνι κείμενον Ναόν της Υπεραγίας Θεοτόκου, τον εν θέσει Κατοτικώ κείμενον Ναόν του Αγίου Νικολάου και το εν τη περιφερεία του χωρίου Αλεξάνδρου και εν θέσει Νικιάνα Ασκητήριον των Αγίων Πατέρων».
Στο ιστορικό-λογοτεχνικό περιοδικό «Παρνασσός», το οποίο εκδίδονταν από το 1877 έως και το 1896, ο έγκριτος Γυμνασιάρχης μελετητής και περιηγητής Ν. Πετρής καταγράφοντας συμφωνητικά με ιταλική επικύρωση του έτους 1768, εκτός των ναών, περιέχονται και βεβαιώσεις κτημάτων κληρονομηθέντων στην Μονή του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους, εκ των οποίων το πρώτο χρονολογείται από το έτος 1514.
Οι αυτές βεβαιώσεις αναγράφονται και από τον Λευκάδιο φιλόλογο ιστορικό Σπύρο Σούνδια στο βιβλίο του «Άνθρωποι και τόποι της πατρίδας μου», όπου επί λέξει αναφέρει: «Τον Αύγουστο του 1684 φεύγοντας οι σημαίνοντες Τούρκοι με συνθήκη από το Κάστρο που ήταν κλεισμένοι, οι περιουσίες τους έμεναν στα χέρια των Ενετών σα δημόσια κτήματα. Το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του Τούρκου Mosco Bechio, όπως σημειώνεται στο Κτηματολόγιο, πήρε ο Αγγέλης Σουμήλας, μεταξύ των οποίων σημειώνεται και η μεγάλη του περιουσία στον Επίσκοπο, στον Άη Νικόλα πήρε 8 στρέμματα, στον Μελισσόκηπο πήρε 6,5 στρέμματα, τον νερόμυλο στην Ακόνη,…».
Αναφέρεται επομένως επίσημα το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου και η περιοχή που πήρε το όνομά της. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ήταν εκεί κτισμένο πολύ πριν το έτος 1684…
Επίσης σε σωζόμενη διαθήκη του Πολυχρόνη Χατζήρη, του έτους 1793, τουρκικής καταγωγής εκχριστιανισθέντος, με αρ. 55 του Ιστορικού Αρχείου Λευκάδος, μεταξύ άλλων αναγράφεται: «Έτος Χριστού Γενέσεως χίλια επτακόσια ενενήντα τρία (1793), Μαρτίου 18,…εγώ ο νοτάριος και οι κάτωθι τίμιοι παρακαλεσμένοι μάρτυρες από μέρους του κυρίου Πολυχρόνη Χατζήρη ποτέ Αναστασίου… αφήνω βάρος κληρονόμων μου να δίνουν ένα κάδο καλαμπόκι του παπά Παναγιώτη Φωτεινού, για να λειτουργάει μια φορά το μήνα το ρημοκλήσι, όπου έχει στη ράχη του Πισκόπου ο κάμπος, τον κάθε χρόνο το αυτό καλαμπόκι και να έχουν χρέος οι κληρονόμοι μου να σκεπάσουν την αυτήν εκκλησίαν, όπου είναι ξέσκεπη, ονοματιζόμενη Άγιος Νικόλαος και να της κάνουν και την πόρτα…» Η πίστη και η ευσέβεια ενός εκχριστιανισθέντος Τούρκου, τέσσερεις αιώνες πριν, υπάρχει καταγεγραμμένη ως αδιάψευστος μάρτυρας της «σημαίνουσας» παρουσίας του Ναΐσκου του Αη Νικόλα στο Κατετ’κό…
Από μαρτυρίες πλείστων συγχωριανών μας,το πέτρινο εκκλησάκι του Αη Νικόλα στο Κατετ’κό είχε ανακατασκευαστεί το έτος 1942, περίοδο της κατοχής των Ιταλογερμανών της Πατρίδος μας, από τον θεοσεβή Αλκιβιάδη Μανωλίτση, όπου διέμενε στην τότε παρακείμενη οικία του.
Τα θυρανοίξια του ναΐσκου πραγματοποιήθηκαν το Σάββατο 27 Ιουνίου 2020 από τον Μητροπολίτη Λευκάδας και Ιθάκης κ. Θεόφιλο.
(To ιστορικό του ναΐσκου είναι της Αλεξανδρίτισσας λογοτέχνιδος-ποιήτριας και προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας κας Ιωάννας Κόκλα.)
