Ο Φάρος του Ακτίου και η χρήση του ως Πλοηγικός Σταθμός κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (του Δ. Κατηνιώτη)

Του Δημήτρη Κατηνιώτη

Ο Αμβρακικός Κόλπος στα βορειοδυτικά της Ελλάδας υπήρξε από την αρχαιότητα περιοχή σημαντικής ναυτικής και ναυτιλιακής δραστηριότητας. Πήρε το όνομα του από την αποικία των Κορινθίων, την αρχαία πόλη της Αμβρακίας, η οποία βρίσκεται κάτω από τα θεμέλια της σημερινής Άρτας.

Το στόμιο του Αμβρακικού Κόλπου, πλάτους 700 περίπου μέτρων χαρακτηρίζεται από τα αβαθή του ύδατα και τα ισχυρά ρεύματα, τα οποία δυσκολεύουν τον είσπλου (Φωτ.1). Περιορίζεται δε, μεταξύ των ακτών της Πρέβεζας και των ακτών του Ακρωτηρίου του Ακτίου. Σημαντικές ναυμαχίες έλαβαν χώρα εκεί στην αρχαιότητα, όπως η περίφημη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ., μεταξύ Ρωμαίων και Αιγυπτίων, αλλά και η ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538 μ.Χ. μεταξύ Δυτικών και Οθωμανών.

Φωτό 1: Χάρτης Αμβρακικού κόλπου, έκδοσης 1834 από το Βρετανικό Ναυαρχείο. Συλλογή Ιδρύματος Ακτία Νικόπολις.

Τα αβαθή ύδατα στην είσοδο του Αμβρακικού αποτελούσαν όμως μια μορφή προστασίας και αποτροπής, υπέρ αυτού που θα κυριαρχούσε εντός του Αμβρακικού, επικουρούμενος από το πλήθος των παράκτιων κάστρων και οχυρών. Μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου το 1913 και τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους ξεκίνησαν και λιμενικά έργα υποδομής. Σε αυτά περιλαμβάνεται η διάνοιξη ενός διαύλου στο στόμιο του κόλπου. Το 1928 εγκαθίσταται ένα φαρικό οίκημα στην ακτή του Ακτίου (εγγύς στο ομώνυμο κάστρο το οποίο είχε κατασκευαστεί από τον Αλή Πασά τέλη του 18ου αιώνα) με σκοπό την υποβοήθηση

Ο δίαυλος Χρυσάνθη και ο πλοηγικός σταθμός Πρεβέζης

Μέχρι το 1937 ολοκληρώνονται τα έργα εκβάθυνσης οπότε παραδίδεται ο Υφαλαύλακας, ο οποίος παίρνει το όνομα του από τον αξιωματικό του Βασιλικού Ναυτικού και Διοικητή της Υδρογραφικής Υπηρεσίας, Αλέξανδρο Χρυσάνθη. Έχει μέγιστο μήκος 1,45 ν. μ., μέσο πλάτος 65 γυάρδες, “βλέπει” στη διεύθυνση 066°-246° και επισημαίνεται (σήμερα) από 4 ζεύγη σημαντήρων κατά IALA A. Το έργο της δημιουργίας ασφαλούς διαύλου βάθους 10 μέτρων επέτρεψε την είσοδο μεγαλύτερων εμπορικών, επιβατικών και πολεμικών πλοίων. Ο νέος αυτός δίαυλος σε συνδυασμό με το φαρικό κτίσμα του Ακτίου (Φωτ. 2), αναφερόμενο και ως Πλοηγικός Σταθμός Πρεβέζης, ήταν έργα καθοριστικής σημασίας, τα οποία ενίσχυσαν μεταπολεμικά την αλματώδη ανάπτυξη των λιμένων της Πρέβεζας, της Αμφιλοχίας, καθώς και της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου.

Φωτό 2: Ο φάρος Ακτίου κατασκευάστηκε το 1928. Το εστιακό του ύψος είναι 6,5 μέτρα. Πρόκειται για φάρο ευθυγράμμισης πορείας πλοίων που σε συνδυασμό με άλλους φανούς οδηγεί τα σκάφη μέσα από τα αβαθή του Αμβρακικού κόλπου σε ασφαλή πορεία.

Η έρευνα εντόπισε υπηρεσιακές, αλλά και δυο αδιαβάθμητες καταγραφές για τον Πλοηγικό Σταθμό Πρεβέζης. Οι μαρτυρίες αυτές σχετίζονται με γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η πρώτη αφορά στην περίοδο της χρήσης του λιμένα της Πρέβεζας, ως κύρια εφοδιαστική βάση του Ελληνικού Στρατού κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41 και ειδικότερα μετά από την προέλαση του Ελληνικού Στρατού, οπότε και εντατικοποιήθηκε η χρήση του, αλλά και προστασία του λιμένα, από τις δύο Α/Α Πυροβολαρχίες 88 χιλ. του Ναυτικού. Η τότε Ναυτική Διοίκηση του Αμβρακικού σε αγαστή συνεργασία με τη Λιμενική Αρχή κατόρθωσαν να συντονίσουν άρτια την έντονη δραστηριότητα των πλοίων, τα οποία εκφόρτωναν πολεμικά εφόδια για το μέτωπο, όπως επίσης να εξασφαλίσουν τη φυσική ασφάλεια των ναυτεργατών. Η παρουσία του πλοηγικού σταθμού και των πιλότων εγγυούνταν τον ασφαλή κατάπλου και απόπλου των φορτηγών πλοίων κατά τις νυχτερινές ώρες, λόγω κάλυψης από τις ιταλικές αεροπορικές επιδρομές.

Εκτός όμως της ναυτιλιακής του χρήσης, ο πλοηγικός Σταθμός Πρεβέζης λειτούργησε ως Παρατηρητήριο, δηλαδή ως σταθμός επιτήρησης του Ναυτικού, υπαγόμενος στο 96Ο Κέντρο Πληροφοριών, με σκοπό την έγκαιρη προειδοποίηση των Α/Α Πυροβολαρχιών. Σε σχετική έκθεση του Ναυτικού Διοικητή Αμβρακικού Εφ. Αντιπλοιάρχου Μπουζάνη, επισημαίνονται όλα τα παραπάνω. (Φωκάς, 1953, σ.505-506). Η δεύτερη μαρτυρία σχετικά με τον Πλοηγικό Σταθμό Πρεβέζης παρέχεται από τα απομνημονεύματα του Ναυάρχου Αθ. Σπανίδη Β.Ν. Συγκαταλέγεται στα γεγονότα του ταραγμένου 1944, λίγο μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Ο ίδιος είχε καταπλεύσει στην Πρέβεζα με το αντιτορπιλικό ΠΑΝΘΗΡ, διερχόμενος ανάμεσα από ενεργά ναρκοπέδια αλλά και διαμέσου του ασφαλούς καναλιού, ώστε να εγκαταστήσει τη Ναυτική Διοίκηση 3 (Φωτ.3), στα μέσα Οκτωβρίου του 1944.

Φωτό 3: Η έδρα της Ναυτικής Διοίκησης 3, μετά από την επίταξη του κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας (17 Οκτωβρίου-31 Δεκεμβρίου 1944). Προέλευση φωτογραφίας από το διαδίκτυο.

Λόγω των γεγονότων του Δεκεμβρίου του 44, οι δυνάμεις του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ) υπό την αρχηγία του Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, συμπτύχθηκαν στην Πρέβεζα, από όπου τελικά αποφασίστηκε η μεταφορά τους την Κέρκυρα. Διατέθηκαν δε και αγγλικά πλωτά μέσα για τη μεταφορά ανταρτών, προσφύγων και ομήρων, ενώ μαζί με το ΠΑΝΘΗΡ (Φωτ.4), συνενώθηκαν τα αντιτορπιλικά ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ και ΝΑΥΑΡΙΝΟ προς υποστήριξη της απαγκίστρωσης και εκκένωσης προς την Κέρκυρα. Όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, τα τελευταία τμήματα του ΕΔΕΣ και ο Στρατηγός Ζέρβας, μαζί με το προσωπικό της Ναυτικής Διοίκησης 3, επέβησαν στο ΠΑΝΘΗΡ, το οποίο απέπλευσε τελευταίο. Φτάνοντας στον δίαυλο ο Κυβερνήτης διαπίστωσε πως δεν υπήρχαν οι σημαντήρες του, καθώς αυτοί είχαν βυθιστεί με δολιοφθορά. Αξιοποίησε όμως τα σημεία ευθυγράμμισης (του πλοηγικού σταθμού) και καθοδηγήθηκε στην έξοδο. (ΣΠΑΝΙΔΗΣ, 1987, σ.369). Ήταν 31 Δεκεμβρίου 1944, οπότε με τον ασφαλή απόπλου του ΠΑΝΘΗΡ χάρη στην αδιαμφισβήτητη ναυτοσύνη του Αντιπλοιάρχου Σπανίδη, ολοκληρώθηκε ένα σημαντικό ιστορικό κεφάλαιο του Ναυτικού με τη δράση του στον Αμβρακικό κόλπο, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Άποψη του λιμένα της Πρέβεζας τη δεκαετία του 1940 (Φωτογραφία του Θ. Καλαβρέντζου). Διακρίνεται στο μέσο η σιλουέτα πολεμικού πλοίου, πιθανότατα του αντιτορπιλικού ΠΑΝΘΗΡ.

Επιμύθιο

Είναι εντυπωσιακό το ιστορικό φορτίο που μπορεί να κρύβεται σε μικρά και ασήμαντα κτίσματα σε απόμακρες γωνιές της ελληνικής γης, όπως διαφαίνεται για τον παλιό Πλοηγικό Σταθμό στο Άκτιο. Γεγονότα και μεμονωμένες πράξεις ανθρώπων, συμπλέκονται μυστηριωδώς μέσα σε συνθήκες ζοφερές, φωτίζοντας τον πολύμορφο αγώνα της επιβίωσης του γένους και της πατρίδας, έτσι όπως οι φάροι δείχνουν το φωτεινό μονοπάτι ελπίδας μέσα στο έρεβος. Με τη διάσωση και αξιοποίηση τέτοιων κτισμάτων, διασώζεται και η ιστορική μνήμη, η οποία όμως έχει ένα ασύγκριτο πλεονέκτημα σε σχέση με το οποιαδήποτε υπερσύγχρονο τεχνολόγημα… Μας υπενθυμίζει τους λόγους για τους οποίους πρέπει να πολεμάμε.

Εκφράζονται θερμές ευχαριστίες προς τον Αρχιπλοίαρχο Ι. Καμπόλη Π.Ν, Διοικητή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, καθώς και στο επιτελείο της, για την αμέριστη υποστήριξη στο έργο των ερευνητών.

Βιβλιογραφία

– Δ.Γ. Φωκά, Έκθεσις Επί Της Δράσεως Του Ναυτικού Κατά Τον Πόλεμον 1940-1944, Τόμος Α’, Αθήνα, 1953.

– Α. Γ. Σπανίδης, Αναμνήσεις και Μαρτυρίες, Αθήνα, 1987.

– Δ. Οικονόμου, Η Ναυτική αντιαεροπορική οργάνωση και άμυνα κατά τον τελευταίο πόλεμο, Ναυτική Επιθεώρηση, τ. 198, Σεπτέμβριος- Οκτώβριος 1946, Αθήνα.

– Ημερολόγιο Α/Γ ΣΑΜΟΣ, 14 Νοεμβρίου 1945.

– Πολιτιστικός Σύλλογος Πρέβεζα, Οδοιπορικό στην παλιά Πρέβεζα, 2002.

– Συλλογές Ιδρύματος Ακτία Νικόπολις.

(Πηγή: atpreveza.gr)