Ασφάκα – Φλωμίς η θαμνώδης (Phlomis fruticosa)

Ο Γεννάδιος («Λεξικόν Φυτολογικόν», Αθήνα, 1914) περιγράφει το φυτό ως Φλωμίς η θαμνώδης (Phlomis fruticosa). Όπως γράφει, η κοινή της ονομασία είναι Γαϊδουροσφάκα, Σφάκα, Ασφάκα (έτσι ονομάζεται στα δικά μας μέρη), Αγκάθαρος ή Φλόμο. Στο είδος αυτό αναφέρεται η άγρια Φλομίς του Διοσκουρίδη.

Θυμάμαι καθ΄ οδόν από τα Κολυβάτα προς το Δημοτικό Σχολείο Αλεξάνδρου να είναι ο δρόμος, όπως και σήμερα, και στις δυο πλευρές του γεμάτος με ασφάκες. Όπως θυμάμαι να τραβάμε και να πιπιλίζουμε τα άνθη της που είχαν μια γλυκιά γεύση. Έχουν χρώμα κίτρινο και σχηματίζονται στις κορυφές του φυτού. Ανθίζει αυτή την εποχή και η ανθοφορία διαρκεί έως τις αρχές του Ιούνιου.

Το μέλι της Ασφάκας είναι μια πολύ σπάνια ποικιλία μελιού. Aυτό οφείλεται στην δυσκολία των μελισσών να εισχωρήσουν τον στενό και βαθύ κάλυκα του λουλουδιού της Ασφάκας και να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν όλη την νεκταροέκκριση. Έτσι, οι μέλισσες στην προσπάθεια τους να πάρουν το νέκταρ εξαντλούνται και αποδυναμώνονται σε μεγάλο βαθμό. Το μέλι της ασφάκας είναι λεπτοκρύσταλλο, διαυγές υποκίτρινο με πολύ ωραίο άρωμα και θεωρείται πολύ καλής ποιότητος.

Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για γιατροσόφια αλλά και για την κατασκευή μπαρούτης. Οι φαρμακευτικές της ιδιότητες ήταν γνωστές στους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι την χρησιμοποιούσαν για διάφορα γιατροσόφια. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του ’21 χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ενός είδος μπαρουτιού για τις ανάγκες του αγώνα.

Υπάρχει και μια ηπειρώτικη παροιμία που λέει «Έβγαλε κι η ασφάκα ρόιδο και δεν έχει που να το βάλει» (Για ανεπρόκοπο που είχε μια ανέλπιστη επιτυχία και δεν ξέρει πώς να τη διαχειριστεί), ενώ στα μέρη μας λέγεται για όσους φοβούνται τη θάλασσα «καλύτερα να κρατιέμαι από ασφάκα».