Έξι λυγμοί για το δημοτικό τραγούδι
Γράφει ο Αιθεροβάμων
Έξι λυγμοί για το δημοτικό τραγούδι
Στη μνήμη Νίκου Θέμελη1
………………………………………………………………………………………………………..
Και τότε, συχνά, μες την απόλυτη σιωπή της νύχτας, άρχιζε η Ραχήλ άλλοτε καθισμένη στο σκαμνί και άλλοτε δίπλα μας στο τραπέζι, το ένα πίσω από τ” άλλο τα σεφαρδίτικα2 τραγούδια.
Ο πρώτος ήχος έφευγε σαν λυγμός που φώλιαζε μες στα σπάχνα της και ανέβαινε από βαθύ πηγάδι, βαρύς και στρογγυλεμένος από τα τοιχώματά του, να φτάνει μέχρι την πόρτα των χειλιών της και να μη λέει να βγει παραέξω. Να σιγοτρέμει στο λαιμό της, να σέρνεται, ν” ακουμπάει στον ουρανίσκο της και να γυρνάει πάλι κατά μέσα.
Ν” αφουγκραζόμαστε και να τον πιάνουμε, όσο ήταν μπορετό, πίσω απ” το πρόσωπό της, στο βλέμμα της που τρεμόπαιζε ανεπαίσθητα, στη χαραμάδα ανάμεσα που άφηναν τα δυο της χείλια. Κι” όταν λίγο μετά μισάνοιγε το στόμα της, να ξεγλιστράει η μελωδία σαν ανάσα, να νιώθεις τα χνότα της ζεστά να γίνονται μουσική και μέσα από τη μουσική να ξεχωρίζουνε συλλαβές, τα πρώτα λόγια.
Κι οι ήχοι εκείνοι, η μελωδία που “πλεκε, λόγια που σβήναν και χύνονταν ξανά σε μελωδία, να σου ερεθίζουν το μυαλό χωρίς ακόμη να ξέρεις το μήνυμα και το περιεχόμενό τους.
Και το τραγούδι να φαίνεται άλλοτε σαν μονόλογος δικός της κι άλλοτε σαν να επιζητά τις δικές μας αποκρίσεις για ν” ακουμπήσει πάνω μας.
Κι εμείς να ψάχνουμε τα θάρρετά μας και να φοβόμαστε να βγάλουμε άχνα μην και χαλάσουμε στα σπάργανα εκείνο που γεννιόταν.
Αδύναμοι να καταλάβουμε όλα τα λόγια και τους συνειρμούς, να φανταζόμαστε τι μας έλεγε τραγουδώντας και πάνω που αρπαζόμασταν στον τελευταίο στίχο, ψελλίζοντας με αγωνία λόγια ή συλλαβές μες στην προσπάθεια να συντονιστούμε με την μελωδία, εκείνη να πιάνει με την ίδια ανάσα το επόμενο τραγούδι.
Και η φωνή έβγαινε πια καθαρή, δυνατή, μηδένιζε τις αποστάσεις, υπνώτιζε τα μάτια μας και τα μυαλά μας και μας καλούσε να ξεχυθούμε πίσω της, να χαθούμε σ” εκείνον τον ήχο που τιναζόνταν σαν το νερό από τις ασυγκράτητες πηγές της Ιωνίας.
Ήτανε ποτάμι και σεβντάς, πόνος και ελπίδα, κλάμα, χαρά, νάζι και αναμονή, τρέχαμε από πίσω της, μας πήγαινε και μας γυρνούσε.
Και έπιανε το επόμενο τραγούδι και έριχνε τον ένα μας στον ώμο πάνω του άλλου και λικνιζόμασταν με τους στίχους, τη μελωδία και τη φωνή σε βάρκες και σε καραβάνια, σε μεϊντάνια3 πλακόστρωτα, στη λάμψη της αστροφεγγιάς, στου φεγγαριού τη χάση.
Στέγνωναν και μούσκευαν τα χείλια της σε κάθε στροφή. Ύψωνε τους αγκώνες και πλατάγιαζαν οι παλάμες της με δυο βραχιόλια από κάτω σαν όργανο μυθικό.
Κατέβαζε τα χέρια της στο τραπέζι ή σ” ότι έβρισκε μπροστά της, τα μάγευε και τα “κανε με τα δάχτυλα της και τα νύχια της σαντούρι, τουμπελέκι.
Κι όταν με το γόνατο κράταγε το ρυθμό πάνω στου τραπεζιού το πόδι ή όταν χτύπαγε τις γυμνές πατούσες της στις πλάκες ή με δύναμη πεισματικά τις φτέρνες, ακούγαμε ντέφια που δεν υπήρχανε και νταούλια που ερχόντουσαν από τον άλλο κόσμο.
Γινόντανε ούτι, βιολί, ζουρνάς και κανονάκι που κένταγε, λιγωνότανε, αναστέναζε, σπαρτάραγε μες στο κορμί της. Κι ο ίδρος άχνιζε κάτω από τα υψωμένα χέρια της κι από το άνοιγμα το στενό που χάραζε στο στήθος της σαν να “ταν το θυμίαμα που μας ξεπροβόδιζε για το μεγάλο μας ταξίδι.
Μετά το τέταρτο, το πέμπτο το τραγούδι η φωνή της αντιλαλούσε πια σ” όλο το σπίτι. Πέρναγε ξέφρενη άλλοτε από τη μέσα κάμαρη κι άλλοτε από το μαγερειό την ώρα που “πλενε τα πιάτα, χτύπαγε τα μπακίρια, τα σινιά4, τα χαρανιά5 και τα τσουκάλια κι εκείνα παίρναν τον ήχο, τον αλλάζανε και τον εφέρναν πίσω.
Κι άλλοτε πάλι ερχότανε από το πλατύσκαλο της αυλής, έσκαγε σαν κύμα στα παραθύρια επάνω, ανατριχιάζανε τα τζάμια, αντιλαλούσε η αυλή και απαντούσαν οι καρυδιές, οι πλάτανοι και οι λεύκες.
Κι η φωνή της έπλαθε τα έμψυχα και τ” άψυχα σε μουσική, έπαιρνε τις ψυχές, τις έσερνε στη θάλασσα, στους κάμπους, στα βουνά και στις χαράδρες, τις έβγαζε σεργιάνι στο Αιγαίο, στη Ρόδο, στα Χανιά και από κει στη Μάλτα μέχρι το Γιβραλτάρ, το Πόρτο και την Ανδαλουσία. Μάζευε Σταυροφόρους, Ισπανούς, Μαροκινούς και Τουαρέγκ και μίλαγε για Ρηγάδες που αγάπησαν φτωχές, για κόρες που τραβήξανε μπροστά στη μάχη.
Ζωντάνευε Σειρήνες που πλάνευαν ναυτικούς, μοναχικούς που αναζητούσαν της ζωής τα μυστικά, λαούς που κυνηγήθηκαν κι αθώους που αδικηθήκαν.
Και τους γυρνούσε πάλι πίσω βόλτα και τους κατέβαζε από τον Αίμο, από βουνά κι από λαγκάδια, απ” το Σεράγεβο κι από τη Σόφια.
Έπαιρνε αγκαλιά τη Σαλονίκη ολόκληρη και την Καβάλα, έβαζε πόδι στο Βόσπορο και στο Γαλατά, κατέβαινε από το Τσανάκ Καλέ και έπεφτε πάλι στην αγκαλιά της Σμύρνης.
Και άλλα παραμύθια έρχονταν απ” τις κοιλάδες του Δούναβη και της Ρωσίας τα ποτάμια κι άλλα φθάναν μέχρι την κάψα της Ιερουσαλήμ, την άμμο της Αιγύπτου, ξύναν τις μνήμες της Φοινίκης.
Ένιωθες να ξυπνά ο Σίπυλος, με βουητό που ανήγγελε σεισμό και τα μεγάλα βράχια βόγκαγαν και η χαράδρα και οι σπηλιές μουγκάνιζαν κι οι σταλαχτίτες τους αντιλαλούσαν σαν σουραύλια.
Φουσκώνανε με το ρυθμό τα νερά του Έρμου, ξεχείλιζαν και πότιζαν εύφορους κάμπους και άγονα χώματα, ξεπλένανε σώματα κάθιδρα και σώματα αποξεχασμένα. Ξύπναγαν οι καμήλες, χλιμίντριζαν τα άλογα κι άκουγες απ΄ τις οπλές τους βουητό σαν κύμβαλα κατακτητών που έρχονταν απ” την κοιλάδα.
Ξύπναγαν τα καρτάλια και τα κιρκινέζια, κι άρχιζαν κύκλους να φέρνουν πάνω απ” τον κάμπο και ύστερα άλλα, που φτιάχναν καινούργιο κύκλο, αγκάλιαζαν τα πρώτα και γέμιζαν τον ουρανό κύκλους ατέλειωτους ομόκεντρους, που περιστρέφονταν μες στο ρυθμό της μουσικής σαν δίνη.
Άνοιγαν οι ουρανοί, η γης, η θάλασσα, τα στήθη και τα σπλάχνα. Και το αίμα κι ο ίδρος γίνονταν μουσική μαζί με τα νερά όλου του κόσμου και η Μεσόγειος το πιο μεγάλο αγίασμα για τους αμαρτωλούς, τους ριψοκίνδυνους, τους ονειροδαρμένους.
……………………………………………………………………………………………………………
Απόσπασμα από το βιβλίο του Ν. Θέμελη Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ (Η αφήγηση του Δάσκαλου) σελ. 354-357
Σημειώσεις:
1. Ο Γιάννης Μπασκόζος έγραψε στο ΒΗΜΑ:
«Ο λογοτέχνης, ο πολιτικός, ο στοχαστής Νίκος Θέμελης σίγασε το απόγευμα του Σαββάτου, (20-8-2011) σε ηλικία 64 ετών, κτυπημένος από την αρρώστια που χρόνια τώρα τον ταλαιπωρούσε. Ήξερε την κατάσταση του, κρυφόπαιζε κρυφτούλι με τον θάνατο. «Δεν ξέρω για πόσο ακόμα θα την σκαπουλάρω» έλεγε την τελευταία φορά που μιλήσαμε στο τηλέφωνο. Κατά καιρούς περνούσε μέρες με πόνους και αργότερα συνερχόταν για να διεκδικήσει και πάλι μια θέση στην ουσιαστική ζωή. Το τελευταίο του βιβλίο «Η συμφωνία των ονείρων» ήταν και η μεγάλη του χαρά. Θεωρούσε ότι για μια ακόμα φορά κατάφερε να ξεγελάσει τον πόνο.
Ήταν πνευματικό ον, ένας στοχαστής… «Πώς να δώσουμε απαντήσεις όταν δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει;».
Παραφράζοντας τη θέση του Φόιερμπαχ στη τελευταία συνέντευξη του στο ΒΗΜΑ ο Νίκος Θέμελης εξέφραζε την αγωνία του για την ευθύνη των διανοουμένων, όχι τόσο να καταγγείλουν αλλά «να ερμηνεύσουν και να συμφωνήσουν στην ερμηνεία και ας διαφωνήσουν στο διά ταύτα». Έδειχνε απογοητευμένος για το που βαδίζει η πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας. «Πίσω από μια κακή άρχουσα κουλτούρα», έλεγε στο ΒΗΜΑ, «κρύβεται μια χωλή και καταστρεπτική παιδεία. Αυτή η άρχουσα κουλτούρα υπονομεύει την ύπαρξη δημιουργικών δυνάμεων, υγιών δομών, λειτουργίες θεσμών, συμπεριφορές ηγεσιών κτλ». Η έλλειψη παιδείας ήταν γι αυτόν το θεμέλιο πάνω στο οποίο έπρεπε να κτίσουμε μια νέα Ελλάδα.
Ως λογοτέχνης ο Νίκος Θέμελης κατάφερε με το πρώτο του βιβλίο «Η αναζήτηση» να κάνει την έκπληξη, καθώς εμφανίστηκε από το πουθενά για να θέσει τις βάσεις ενός μεγάλου ολοκληρωμένου μυθιστορήματος, που θα συμπληρωθεί με ακόμα δύο τόμους, την «Ανατροπή» και την «Αναλαμπή». Το κύριο χαρακτηριστικό του λογοτεχνικού του έργου είναι η προσπάθεια να ερμηνεύσει λογοτεχνικά τις οικονομικοκοινωνικές συνθήκες ανάπτυξης της Ελλάδας, έχοντας σαν βάση μελέτης την πλούσια αστική παράδοση του ελληνισμού της Μικράς Ασίας, των Παρευξείνιων χωρών, της Ρουμανίας κ.ά. Οι ήρωες του Νίκου Θέμελη μοιάζουν πολύ με τον ίδιο: αναζητούν απαντήσεις, συγκρούονται για τις ιδέες τους, κυνηγούν οράματα, ψάχνουν το παρελθόν για να καταλάβουν το σήμερα, για να σχεδιάσουν το μέλλον. Τα βιβλία του, φορτισμένα ιδεολογικά, δεν είναι παρά η κραυγή ενός ανθρώπου που ορκίζεται στις αξίες και που θυσιάζεται γι αυτές.»
2. Σεφαρδίτικα τραγούδια = τραγούδια των Εβραίων της Ισπανίας που μετά το 1498 εκδιώχθηκαν από την Ισπανία, σκόρπισαν στην Ευρώπη και κυρίως στη χερσόνησο του Αίμου, στα παράλια της Μικρασίας μέχρι τη Μέση Ανατολή, αλλά και στα παράλια της Β. Αφρικής. Οι κυνηγημένοι Εβραίοι κουβάλησαν στην εξορία τους μαζί με τη γλώσσα της μητριάς πατρίδας και τα τραγούδια τους.
3. Μεϊντάνι = πλατεία
4. Σινιά = χάλκινοι δίσκοι
5. Χαρανιά = χάλκινα καζάνια
6. Τα τραγούδια που ακούστηκαν περιλαμβάνονται στο δίσκο «Άνοιξη στη Σαλονίκη» που κυκλοφόρησε το 1994 από την Εταιρία Γενικών Εκδόσεων Α.Ε. με τη συμβολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Τραγουδά η μοναδική Σαβίνα Γιαννάτου και παίζουν οι μουσικοί Λευτέρης Αγγουριδάκης τουμπερλέκι, Γιάννης Αλεξανδρής ούτι, Κώστας Βόμβολος κανονάκι, Κυριάκος Γκουβέντας βιολί, Γιάννης Καϊμάκης νέι και Μιχάλης Σιγανίδης κοντραμπάσο.
7. Από το έργο του Ν. Θέμελη επέλεξα το παραπάνω απόσπασμα γιατί θεωρώ πως είναι από τα μοναδικά κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, που με τόση ζωντάνια και παραστατικότητα περιγράφουν την διαχρονική δύναμη και επίδραση που έχει το δημοτικό τραγούδι στα συναισθήματα και στην καρδιά των ανθρώπων.
8. Η δημιουργία των έξη βίντεο και η ανάρτηση τους στο YouTube έγινε από τον υπογράφοντα.
Αιθεροβάμων
Κάντε κλικ εδώ για να διαβάσετε όλες τις αναρτήσεις του Αιθεροβάμωνα |
Είναι ομολογουμένως μια έκπληξη ο αιθεροβάμων αυτή τη φορά!
Αφήνει κατά μέρος την ποίηση,-περιορισμένο το κοινό της – παραμερίζει τις ανύπαρκτες «νεράιδες» στο Λαινάκι, δεν μας χαϊδεύει ούτε μας κολακεύει τον τοπικισμό, δεν μας «νανουρίζει» – μέχρι του σημείου να μας «αποκοιμίσει» – με υπέροχες εικόνες του νησιού μας.
Καταπιάνεται και μας παρουσιάζει εξαιρετικά, το δημοτικό τραγούδι, μέσα από τα κείμενα ενός σπουδαίου λογοτέχνη, ή μας παρουσιάζει ένα σπουδαίο λογοτέχνη με αφορμή το δημοτικό τραγούδι.
Οι αιχμές πολλές, οι λόγοι για συζήτηση άλλοι τόσοι.
Το σχόλιο μου γίνεται από τη σκοπιά ενός αναγνώστη του Νίκου Θέμελη και μάλιστα όχι «ολοκληρωμένου».
Ξεκίνησα να διαβάζω πρόσφατα τα τελευταίο του βιβλίο « Η συμφωνία των ονείρων» .
Αφήνω στους ειδικούς να μιλήσουν για τη λογοτεχνική αξία του συγγραφέα. Τα δικά μου σχόλια γίνονται από άλλη κατεύθυνση και προς άλλη κατεύθυνση και έχουν να κάνουν με τις ιδέες του συγγραφέα, αλλά το σπουδαιότερο με την ζωή του την ίδια.
Όταν η πολιτική ζωή του τόπου βρίσκεται σε απόλυτη ανυποληψία, όταν «διοικούμαστε» από πρόσωπα εκοφαντικής μετριότητας, όταν αξιόλογοι άνθρωποι έχουν παραμερίσει μπροστά στη λαίλαπα των κυρίων «τίποτα» που μας περιβάλει…
Ας διαβάσουμε ένα απόσπασμα από το βιογραφικό του συγγραφέα.
Ο Νίκος Θέμελης «Από το 1981 υπήρξε συνεργάτης του Κώστα Σημίτη, ακολουθώντας τον στα υπουργεία Γεωργίας, Εθνικής Οικονομίας, Παιδείας, Βιομηχανίας και στα πρωθυπουργικά του καθήκοντα μεταξύ 1996 και 2004.»
Ο λογοτέχνης ακολουθώντας έναν πολιτικό για τόσα πολλά χρόνια, δέχτηκε να «τσαλακωθεί» και να «στραπασταριστεί» ίσως, – η ενασχόληση με την πολιτική στη χώρα μας δεν είναι και από τα «καθαρότερα» πράγματα .
Δεν παρέμεινε ένοικος του Κολωνακίου του «δήθεν», της μεγαλοστομίες, των ευχολογίων και των επιχειρημάτων στη σφαίρα του ιδεατού, ως θα μπορούσε κάλλιστα.
Όπως αποδείχτηκε από το λογοτεχνικό του έργο, όλη αυτή του η διαδρομή, στην πολιτική, σε τίποτα δεν επηρέασε τις ιδέες, τις ανησυχίες και τις ευαισθησίες του.
Το δεύτερο που θέλω να προσθέσω, εκτός όσων εύστοχα ο αιθεροβάμων τονίζει, είναι η απόψεις του για την παιδεία, θέμα ακρως επίκαιρο στις μέρες μας.
«… Απέναντι στην εκτεταμένη μιζέρια της ελληνικής πολιτικής ζωής που απεχθάνεται τη μόρφωση, δυσπιστεί στην ευπρέπεια και καλλιεργεί μια επίπλαστη ευαισθησία ήταν ο σταθερός υπερασπιστής του ορθολογισμού, της παιδείας, της γνώσης, της εντιμότητας και του ήθους. Γι’ αυτόν η πολιτική δεν περιοριζόταν στη διαμάχη για την εξουσία και τη νομή της αλλά αφορούσε αξίες, οράματα, πεποιθήσεις για την κοινωνική ζωή…»
Παίρνοντας αφορμή από το απολύτως εύστοχο σχόλιο της Κλαραμπελ θά’θελα , με τον πιο ταπεινό τρόπο ενός απλού αναγνώστη να κάνω μια θΕΡΜΉ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ :
Διαβάστε την τριλογία ( Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ,Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ, Η ΑΝΑΛΑΜΠΗ ) θα περάσετε ώρες ανείπωτης ευχαρίστησης , στοχασμού , παρηγοριάς , ικανοποίησης .
Ακόμη δώστε και στα παιδιά σας να διαβάσουν την πραγματική σύγχρονη ελληνική ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ας κάνουμε στην άκρη κάθε είδους Χάρυ Πότερ και κώδικες Ντα Βίντσι ,
Αρκετά πια μ’αυτά τα απίθανα κατασκευάσματα της ψευτολογοτεχνίας ! ! !
Αγαπητή Κλάραμπελ
Μια και ρίχνεις το βάρος στην ηθική και ιδεολογική πλευρά του ζητήματος, να υπενθυμίσω ότι ο Ν. Θέμελης «γεννήθηκε» και έδρασε σε ένα πλαίσιο, του οποίου την πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία είχε ο Κώστας Σημίτης- κάτι σπάνιο για ελληνικά πρωθυπουργικά περιβάλλοντα. Και να συνεχίσω ότι τον Κ. Σημίτης ο ποικιλώνυμος ελληνικός λαϊκισμός τον έχει ανακηρύξει (ομολογουμένως με απόλυτη επιτυχία!) αρχιερέα της διαφθοράς καιτης πολιτικής αποτυχίας. Περιττό να υπενθυμίσω τα αποτελέσματα αυτής της λαμπρής «επιτυχίας».
Εξαιρετική δουλειά κ.Αιθεροβάμονα
δοσμένη με γνώση και ευαισθησία.