Στους πέτρινους τοίχους της Κόκκινης Εκκλησιάς, την Πέμπτη 21 Αυγούστου 2025, μίλησαν και οι σιωπές των αιώνων μέσα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Νομού Λευκάδας

Της Χριστίνας Μιχαλά

Στους πέτρινους τοίχους της Κόκκινης Εκκλησιάς, την Πέμπτη 21 Αυγούστου 2025, δεν αντήχησαν μόνο οι παρουσιάσεις, οι απαγγελίες και οι μελωδίες… μίλησαν και οι σιωπές των αιώνων. Από τα κιτρινισμένα φύλλα, από τα νοταριακά έγγραφα και τις παλιές καταγραφές που φυλάχτηκαν με εμπιστοσύνη από τους παλιούς, αναδύθηκαν ξανά οι φωνές των μοναχών, των αγωνιστών, των προκρίτων, των απλών ανθρώπων που κάποτε κατέγραψαν τη ζωή τους.

Για μια βραδιά, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Νομού Λευκάδας έπαψαν να είναι «κουτιά και φάκελοι κλειστοί». Έγιναν αφήγηση, ποίηση, μνήμη ζωντανή. Ο ερευνητής φύσηξε τη στάχτη του χρόνου και τα γράμματα ξαναφάνηκαν, σαν σπίθες που γίνονται φλόγα. Τα ξεχασμένα ονόματα σε καταλόγους ξανάγιναν άνθρωποι: ο καπετάνιος Γεώργιος Αρματάς, οι ιερομόναχοι Σάββας Μανωλίτσης και Χαρίτων Δαμιανής…. ο χωρικός που φορολογήθηκε, ο μοναχός που κατέγραψε τα κτήματα της μονής, ο ποιητής που βρήκε έμπνευση.

Αυτή είναι η μεγάλη αλήθεια των αρχείων: όταν μελετώνται, ξυπνούν… όταν ακούγονται, φωτίζουν.. όταν τα εμπιστευόμαστε, μας επιστρέφουν την ταυτότητά μας. Και τότε καταλαβαίνουμε: το Γενικό Αρχείο της Λευκάδας δεν κρατά απλώς χαρτιά παλαιά… κρατά θησαυρό. Κι αν του δώσουμε φωνή, η σιωπή των εγγράφων θα μετατραπεί σε λόγο, η μνήμη σε γνώση, η ιστορία σε φως για το μέλλον. Αξίζει να αναφέρουμε κάποια δεδομένα:

Την έρευνα του Ηλία Κολοβού που κατέληξε στο βιβλίο Οθωμανικές πηγές για τη νεότερη ιστορία της Λευκάδας. Με την καθοδήγηση του Σπύρου Ι. Ασδραχά και τη στήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης, μεταφράστηκαν για πρώτη φορά τεκμήρια από την Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα, τη Σόφια αλλά και από τα ίδια τα ΓΑΚ Λευκάδας. Μέσα τους αναδείχθηκαν οι οικισμοί, οι οικογένειες, το φρούριο της Αγίας Μαύρας, η ζωή του νησιού στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας. Ένα έργο που απέδειξε πώς οι «σιωπηλές» πηγές μετατρέπονται σε ζωντανές φωνές, όταν μελετώνται με επιστημονική ευθύνη.

Στον μακρύ δρόμο της ιστορίας, στην υπηρεσία των ΓΑΚ Λευκάδας βρέθηκαν αξιόλογοι άνθρωποι… που τα υπηρέτησαν με αφοσίωση. Ο Άγγελος Μπενβενούτι, στα χρόνια του Ιονίου Κράτους, τα οργάνωσε και τους έδωσε την οριστική τους μορφή. Ο Γεώργιος Παρίσης, στον πόλεμο του 1940, τα έσωσε μεταφέροντάς τα σε ξωκκλήσι για να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς. Κι ακόμη πιο πρόσφατα, ο Νώντας Βαγενάς, «ο σοφός», τα υπηρέτησε με αγάπη και πίστη, μένοντας στο Αρχείο ακόμη και τα καλοκαίρια για να υποδεχθεί επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο. Αυτή η αλυσίδα ανθρώπων είναι η σπονδυλική στήλη της μνήμης του νησιού.

Τα ΓΑΚ Λευκάδας έχουν πλέον στέγη – και αυτό είναι ένα βήμα ενθαρρυντικό. Όμως το μεγάλο στοίχημα παραμένει -κι αυτό καταδείχτηκε έντονα στην εκδήλωση σαν κατακλείδα-: να στελεχωθούν με ειδικευμένο προσωπικό, να μελετηθούν συστηματικά από επιστήμονες, ιστορικούς και ερευνητές, να αξιοποιηθούν από φοιτητές και πανεπιστήμια, να γίνουν ζωντανό εργαστήριο παιδείας και γνώσης.

Είναι πεδίον δόξης λαμπρόν για τις αρχές να δώσουν στα Γενικά Αρχεία Λευκάδας την πρέπουσα βαρύτητα και να τα στηρίξουν θεσμικά. Γιατί μόνο τότε η σιωπή των εγγράφων θα μετατραπεί σε φωνή, η μνήμη σε γνώση, και η ιστορία σε φως για το μέλλον.

Είναι επίσης ελπιδοφόρο και συγκινητικό ότι κοινότητες ..όπως στο Φτερνό, στο Μαραντοχώρι ….αναζητούν τις ρίζες τους, ξαναφέρνουν στο φως μνήμες, αφηγήσεις και τραγούδια. Η τοπική αυτή αφύπνιση συναντά την επιστημονική έρευνα και δείχνει πως η μνήμη της Λευκάδας δεν είναι κλεισμένη σε ράφια, αλλά αναπνέει μέσα από τους ανθρώπους της.

Η εκδήλωση απέδειξε ότι όταν Ιστορία, Ποίηση, Μελωδία και Μνήμη συναντιούνται, τότε τα Αρχεία βρίσκουν τη θέση που τους αρμόζει.

Αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της εκδήλωσης – με πρώτη την Ιερά Μονή Φανερωμένης δια του Ηγούμενου της π. Νικηφόρου, που με πίστη και μέριμνα αγκάλιασαν το εγχείρημα. Παράλληλα, η υπόσχεση της κας Παπακώστα για την έκδοση πλήρους επιστημονικής μελέτης της μονής, όταν ολοκληρωθεί η έρευνά της, είναι επίσης σημαντική. Ενώ η πρόταση για υλική διάσωση των αρχείων που πρέπει να συνδεθεί με θεσμική και πανεπιστημιακή παρουσία στη Λευκάδα, ώστε να υπάρξει ακαδημαϊκή βάση που θα τα μελετά και θα τα αναδεικνύει, βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση.