Ο Μεσσήνιος γλύπτης Δαμοφών στην Λευκάδα
Γράφει ο Γιάννης Σ. Βλάχος
Ένας μεγαλειώδης δωρικός κίονας, από ασβεστόλιθο ύψους 3.30μ. περίπου, που αποκαλύφθηκε νότια του Ασκληπιείου της Μεσσήνης, φέρνει σε δύο στήλες χαραγμένο κείμενο με ψηφίσματα επτά πόλεων της Ελλάδος, που είχαν γραφεί κατά καιρούς τιμητικά για τον καλλιτέχνη, πριν το θάνατό του. Η αρκαδική Λυκόσουρα, η Λευκάδα, η Κράνη της Κεφαλληνίας, η Μήλος, η Κύθνος, η Γερήνεια (πόλη μεταξύ Λακωνίας – Μεσσηνίας) και η Οιάνθεια (πόλη της δυτικής Λοκρίδας) εκθειάζουν τη λαμπρή προσωπικότητα του Δαμοφώντος. Η πόλη της Λευκάδας, σύμφωνα με το ψήφισμα που διατηρείται στη μεσσηνιακή στήλη, κάλεσε τον Δαμοφώντα να επισκευάσει ένα λατρευτικό άγαλμα της Λιμένιας Αφροδίτης.
Εικόνα 1: Ο κίονας με τα ψηφίσματα προς τιμήν του Δαμοφώντα (Ασκληπιείο Μεσσήνης)
Το ιερό της Αινειάδος Αφροδίτης ήταν ονομαστό και αρχαιότατο ιερό. Σύμφωνα με τον Διονύσιο της Αλικαρνασσού, αποδίδεται η ιδρυσή του στον Αινεία, όταν αυτός πλέοντας προς την Ιταλία, έπιασε στην Λευκάδα και ίδρυσε τον ναό της Αφροδίτης. Ωστόσο, αυτό που κάποιος συμπεραίνει, είναι ότι, η εξάπλωση της λατρείας στη Ζάκυνθο, τη Λευκάδα και τις Ηπειρωτικές ακτές όπου αναφέρονται ιερά της θεάς και ηρώα Αινεία, μαρτυρούν τις στενές επαφές -καθιερωμένες τουλάχιστον από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ.- με την Ν. Ιταλία και την Σικελία. Επαφές, που συνηγορούν για την εξάπλωση της λατρείας και για την καθιέρωσή της στα χρόνια του Πύρρου. «Ο Πύρρος μετά την κατάληψη της Έγεστας το 277 π.Χ. βρήκε εκεί τις παραδόσεις για το συγγενικό ήρωα Αινεία και τη θεϊκή μητέρα του, την Αφροδίτη Αινειάδα και τις μετέφερε στην πατρίδα του (280-276π.Χ) και στις περιοχές και στα νησιά που βρίσκονταν στο δρόμο του ταξιδιού του Αινεία προς την Ιταλία.»i.
Για την θέση του ιερού δεν υπάρχει ομοφωνία. «… ὃ νῦν ἐστιν ἐν τῇ νησῖδι τῇ μεταξύ τοῦ Διορύκτου τε καί τῆς πόλεως καλεῖται δέ Ἀφροδίτης Αἰνειάδος» (Διονύσιος της Αλικαρνασσού, Ρωμαϊκή Αρχαιολογία: α΄, 50). Εάν εμπιστευθούμε τις αναφορές του Διονύσιου, το ιερό θα πρέπει να βρίσκονταν στον διάπλου, προς και πλησίον του αρχαίου λιμανιού, προσφέροντας προστασία στους θαλάσσιους ταξιδιώτες. Έχουν προταθεί κάποιες πιθανές τοποθεσίες, όπως το νησάκι του Αγίου Νικολάου, το νησάκι Αλέξανδρος μέσα στον δίαυλο και η νησίδα Βαρδακόστα, απέναντι από το λιμάνι της πόλης. Η τελευταία άποψη είναι η πιθανότερη. Αυτήν ακολουθούν τόσο ο Σ. Βλαντής, όσο και ο Π.Γ. Ροντογιάννης.
Όποια και αν είναι η προέλευση και η ιστορία της λατρείας, και ανεξάρτητα από την ακριβή θέση του ιερού, όταν το 167 π.Χ. η Λευκάδα αποσπάται από την Ακαρνανική ομοσπονδία, σύμμαχος πλέον με την Ρώμη, η θέση της στην γεωγραφία του ταξιδιού του Αινεία, του ιδρυτή της, προφανώς ενισχύθηκε. Η Λευκάδα έμεινε μια μικρή ανεξάρτητη πολιτεία με δικαίωμα να κόβει νομίσματα. Μετά το 167 π.Χ., κόβεται ένα Λευκαδίτικο νόμισμα, που απεικονίζει μια γυναικεία θεότητα, όρθια, τοποθετημένη σε χαμηλή βάση, «μετ΄ εμβλημάτων ήτοι: Μήνη (σελήνη), ακροστόλιον γλαύξ, έλαφος και σκήπτρον ου επικάθηται περιστερά. Το όλον του τύπου εν στεφάνω»ii που πρέπει να ερμηνευθεί ως άγαλμα της Αινειάδας Αφροδίτης. Η νομισματική εικονογραφία δεν θα απείχε πολύ από το λατρευτικό άγαλμα της λιμένιας Αφροδίτης, εκείνης,της νησίδας Βαρδακόστα.
Εικόνα 2: Άγαλμα της θεάς Αφροδίτης Αινειάδος. Νόμισμα Λευκάδας 167 π.Χ
Εκείνα τα χρόνια οι Λευκαδίτες κάλεσαν τον Δαμοφώντα τον Μεσσήνιο για αυτό το έργο της συντήρησης. Ο Δαμοφών εκτός από εξαίρετος γλύπτης διέθετε ήθος και ευσέβεια προς τους θεούς, μεγαλοψυχία, γενναιοδωρία και σεβασμό στα ήθη, τις παραδόσεις και τους θεσμούς της πόλης, όπως αναφέρεται στο ενεπίγραφο μνημείο. Ειδικευόταν στην κατασκευή λατρευτικών αγαλμάτων. Σύμφωνα με τον Πέτρο Θέμελη, το άγαλμα του Δαμοφώντος αντικατέστησε ένα παλαιότερο που υπέστη σοβαρές βλάβες ή καταστράφηκε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου γενικών αναταραχών, σε μια επίθεση Ιλλυριών πειρατών στην μακεδονική φρουρά που στάθμευε στο νησί κατά την διάρκεια του Συμμαχικού πολέμου (220-217 π.Χ.). Άρα ο Δαμοφών στην Λευκάδα θα είχε πραγματοποιήσει κάτι περισσότερο από μια απλή αποκατάσταση, πιθανώς ακόμη και μια πιστή ανακατασκευή ενός παλαιότερου.Είναι φανερό ότι οι Λευκαδίτες, επενδύοντας σε έναν ικανό τεχνίτη και μια νέα σειρά νομισμάτων, εκμεταλλευόμενοι έναν παλαιό μύθο ήθελαν να συσφίξουν περαιτέρω τους δεσμούς τους με τους Ρωμαίους.
H περίοδος ακμής του Δαμοφώντος μπορεί να οριοθετηθεί με σχετική ασφάλεια μεταξύ των ετών 200 και 160 π.X. Τα χρόνια από το 220 -197 π.Χ.- όταν η Λευκάδα πολιορκήθηκε και καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους υπήρξαν πολύ ταραγμένα για το νησί. Ο Δαμοφών θα πρέπει να εργάστηκε στην Λευκάδα λίγο μετά το 167 π.Χ. Επειδή ο γλύπτης κατάφερε να πετύχει την αποστολή του με άριστο τρόπο, κατάλληλη για τη θέση της θεάς και της πόλης και δεν ζήτησε καμία πληρωμή, ανακηρύχθηκε πρόξενος και ευεργέτης.
Επιπλέον, κατά τον Πέτρο Θέμελη, οι Λευκαδίτες τον μετέφεραν τιμητικά με δικό τους πλοίο στην Κυπαρισσία, κατά την επιστροφή του στην Μεσσήνη.
Τo κείμενο βασίζεται στην ανακοίνωση:
Melfi, Milena. “Art in Transition: Damophon of Messene in the Ionian Coast of Greece.” CHS Research Bulletin 1, no. 2 (2013). http://nrs.harvard.edu/urn-3:hlnc.essay:MelfiM.Art_in_Transition_Damophon_of_Messene.2013
i Τζουβάρα-Σούλη Χ., Λατρείες και Ιερά στην Ήπειρο, στη Μεγάλη Ελλάδα και τη Σικελία
ii HEAD, Ιστορία των νομισμάτων, μετάφραση Ιωάννου Ν. Σβορώνου
