Σαν σήμερα το 1822 οι πολιορκημένοι από τους Τούρκους στον πύργο του Ζαφειράκη στη Νάουσα πραγματοποιούν ηρωική έξοδο

Γυναίκες της Νάουσας ρίχνονται στην Αραπίτσα

Σαν σήμερα το 1822 οι πολιορκημένοι από τους Τούρκους στον πύργο του Ζαφειράκη στη Νάουσα πραγματοποιούν ηρωική έξοδο. Τα γυναικόπαιδα συγκεντρώνονται στη γέφυρα της Αραπίτσας και ρίχνονται στον καταρράκτη, επαναλαμβάνοντας το χορό του Ζαλόγγου.

O Γεώργιος Χιονίδης γράφει στο περιοδικό «Μακεδονικά» (Τομ. 8, 1968) σχετικά με την κήρυξη της επανάστασης στη Νάουσα και τα όσα ακολούθησαν:

Η κ ή ρ υ ξ ι ς τής επαναστάσεως εν Ν α ο ύ σ η

Αί περιοχαί Ολύμπου-Πιερίων-Βερμίου ήσαν ορμητήρια αρματολών καί κλεφτών, οι όποιοι ανέμενον οδηγίας, διά νά προκαλέσουν τήν εξέγερσιν των ραγιάδων των περιφερειών των. Δυστυχώς ή υπό τόν Δημ. Υψηλάντην ηγεσία τών Ελλήνων επαναστατών ήτο αναποφάσιστος, μέ συνέπειαν νά πνιγή είς τό αίμα ή επανάστασις τής Χαλκιδικής καί νά αποθάνη ό ήρως Έμμ. Παπάς. Απελπισθέντες οί Μακεδόνες οπλαρχηγοί ανέλαβον μόνοι των τήν πρωτοβουλίαν καί πλήθος επαναστατών ήρχισε νά συρρέη εις τήν περιοχήν Βεροίας-Ναούσης, μέ συνέπειαν νά γίνη αντιληπτή από τούς Τούρκους ή κίνησις αυτή, διό καί διετάχθη, τελευτώντος τού έτους 1821, ή απογραφή τών έντοπίων: «επειδή μεταξύ τών παλαιών ραγιάδων τού κράτους κατοίκων τού Καζά Βέροιας παρεισέφρησαν, από τής άνταρσίας καί εντεύθεν, διάφοροι ξένοι καί κλέφτες, μή δυνάμενοι νά διακριθούν από τούς αυτόχθονας, οίτινες, από τής εκρήξεως τού επαναστατικού κινήματος τών απαισίων Ελλήνων άπιστων, υποκινούν τούς άπιστους ραγιάδες εις επανάστασιν, υποσκάπτοντες ούτω τά θεμέλια τής Μεγάλης επικρατείας τού Ισλάμ……….»¹.

Περαιτέρω ό Χουρσίτ πασάς τής Ρούμελης διώρισε (13.2.1822) νέον ντερβέναγαν τής Βέροιας, τόν Σουλεϊμάν Κόντο αγάν: «συνεπεία τής εν τώ μεταξύ εκδηλωθείσης ανταρσίας τών απίστων Ελλήνων τής περιφερείας ταύτης»². O Εμπού Λουμπούτ εζήτησεν, όπως παρουσιασθούν ενώπιόν του οί οπλαρχηγοί, ούτοι όμως κατενόησαν τάς πραγματικάς διαθέσεις του καί ούτω επέσπευσαν τάς ενεργείας των. Ούτω, κατόπιν συσκέψεως είς τήν μονήν Δοβράς ή είς τήν Νάουσαν³, απεφασίσθη ή κήρυξις τής επαναστάσεως εις τήν Νάουσαν καί ή επίθεσις κατά τής τουρκοκρατουμένης Βέροιας.

Τέλος, κατά τήν Κυριακήν τής Ορθοδοξίας, τήν 19ην Φεβρουάριου 1822, εντός τής μητροπολιτικής εκκλησίας τού Αγίου Δημητρίου εψάλη δοξολογία, εξεφωνήθη πατριωτικός λόγος υπό τού πρωτοσυγκέλλου Ζαχαρίου καί έν συνεχεία, αφού ωμίλησε καταλλήλως ό πρόκριτος Ζαφειράκης, υψώθη ή σημαία τής ελευθερίας. Ο Ν. Φιλιππίδης γράφει, ότι ή επανάστασις εκηρύχθη τήν 22αν Φεβρουάριου 1822»⁴, πλήν όμως τούτο δεν φαίνεται ορθόν⁵.

Η κατά της Βέροιας επιδρομή

Έν συνεχεία ήρχισεν ή έκτέλεσις τού κατά τής Βεροίας σχεδίου. Οί Πλαταρίδης-Στουγιαννάκης γράφουν, ότι τήν επομένην (20.2.1822) ό Καρατάσος κατέλαβε τήν μονήν Δοβράς, εν συμβουλίω δέ απεφασίσθη ή κατάληψις τής Βέροιας, δι΄ επιθέσεως προς τάς προς Βορράν καί Δύσιν εισόδους τής πόλεως. Η έπίθεσις εγένετο τάς πρώτας ώρας τής 21.2.1822⁶.

Ο Ν. Φιλιππίδης όμως καταχωρεί επιστολάς των οπλαρχηγών τής Ναούσης προς τούς τού Ολύμπου, γράφων, ότι αύται έφερον ήμερομηνίαν τής 8ης Μαρτίου 1822 καί προανήγγειλλον γενησομένην επίθεσιν κατά τής Βεροίας⁷. Συνεπώς, κατά λογικήν ακολουθίαν, ή επίθεσις τοποθετείται υπό τούτου μετά τήν 8.3.1822⁸. Τούτο δέν φαίνεται ορθόν διότι δέν ήτο δυνατόν νά ηγνοείτο υπό των οπλαρχηγών, ότι ή κήρυξις τής επαναστάσεως εν Ναούση θά εγένετο γνωστή έν Βεροία καί εν Θεσσαλονίκη, οπότε θά εστέλλοντο αμέσως ενισχύσεις εις τήν Βέροιαν καί τήν περιοχήν της. Έν πάση περιπτώσει ή κατά τής Βεροίας έπίθεσις απέτυχε, διότι αί δυνάμεις των Τούρκων ήσαν πολύ ίσχυραί, κατά μίαν δέ άποψιν επροδόθη τό σχέδιον επιθέσεως⁸.

Αι μάχαι εις τήν Δοβράν

Ο Μεχμέτ αγάς (κεχαγιά βέης) μετά 19 ημέρας, ήτοι τήν 12ην Μαρτίου⁹, εξεστράτευσε κατά του εις τήν μονήν τής Παναγίας τής Δοβράς οχυρωθέντος Γερο-Καρατάσου, μέ στρατόν εκ 4.000 άνδρων, αλλά οί 240 μόνον Έλληνες, ενισχυθέντες υπό των σωμάτων των Ζαφειράκη καί Γάτσου, επέτυχον νά καταβάλουν 4.000 Τούρκους, οι όποιοι ετράπησαν εις φυγήν, αφού είχον άπώλειαν 1.000-1.500 ανδρών εις νεκρούς καί τραυμαχίας, οι δέ Έλληνες μόνον 4, ώς ισχυρίζεται, αμφισβητησίμως, ή παράδοσις. Έν συνεχεία οί Τούρκοι κατέλαβον την μονήν, αφού ήλθον καί νέαι ενισχύσεις.

Ή πολιορκία καί ή καταστροφή της N α ο ύ σ η ς

Η είδησις τής άνελπίστου ήττης του κεχαγιάμπεη είχεν ώς αποτέλεσμα νά θορυβοποιηθή ο Λουμπούτ, ο οποίος (προλαβών σχετικήν διαταγήν του σουλτάνου τής 5.4.1822) εξεστράτευσεν αυτοπροσώπως τήν 30ην Μαρτίου 1822 κατά τής Ναούσης¹⁰, αφού δέ διέμεινεν έν Βεροία επί έξ ήμέρας (31 Μαρτίου-5 ’Απριλίου)¹¹, ανεχώρησε διά τήν κατά τής Ναούσης εκστρατείαν. Υπάρχει μεγάλη σύγχυσις ώς προς τον χρόνον ενάρξεως τής πολιορκίας, τά δέ δημοσιευθέντα έγγραφα του τουρκικού αρχείου Βεροίας επέτειναν τήν αβεβαιότητα ταύτην, διότι εις άλλα μέν άναγράφεται ότι ό Λουμπούτ εξεστράτευσε κατά τής Ναούσης μετά τήν 6ην ’Απριλίου 1822¹², είς άλλο δέ τοιούτο άναφέρεται, ότι τήν 21.4.1822 είχον συμπληρωθή 24 ημέραι άπό τής πολιορκίας τής πόλεως¹³. Ορθοτέρα φαίνεται ή πρώτη εκδοχή, ώς ερειδομένη επί τριών εγγράφων.

Υπάρχουν, έξ άλλου, διάφοροι γνώμαι καί περί τής αλώσεως τής Ναούσης καί ούτω άλλοι δέχονται ότι αυτή εγένετο τήν 6ην ’Απριλίου 1822¹⁴ έτεροι τήν 18ην ’Απριλίου 1822¹⁵ δύο δέ ένθυμήσεις (έξ ών ή μία το πρώτον βλέπει το φως τής δημοσιότητος) τήν 13ην ’Απριλίου 1822, ώς άμέσως κατωτέρω.

Aι ’Ενθυμήσεις (Βραχέα Χρονικά)

Κατά τάς ερεύνας μου εις τήν Ιεράν μονήν Τιμίου Προδρόμου Βεροίας¹⁶ εύρον, κατά τό έτος 1959, ενδιαφέρουσαν ενθύμησιν, γεγραμμένην έπί ημισείας ριγωτής κόλλας, επικολληθείσης μεταγενεστέρως (περί τό 1930-1940) εις τήν σελ. 6 των παραφύλλων του βιβλίου «Πηδάλιον», εκδόσεως
Λειψίας τής Σαξωνίας 1800, έχουσαν ώς εξής: «21. 1822 Μαρτίου 30 τή αγία και μεγάλη πέμπτη έγινεν η αρ/χή τού τραγικού δράματος τού εξαφανίσαντος άπαντα τά πε/ρί τήν Βέρροιαν Ιερά καταγώγια και χωρία καί προ πάντων τήν/ περίφημον Νάουσαν τή/ 13 άπριλίου ήμέρα πέμπτη. Tη 30 μαρτίου τή αγία καί μεγάλη πέμπτη εξαφανίσαντες/ τήν Ιεράν μονήν του τίμιου προδρόμου τής σκήτεως Βερροίας/ κατεδαφίσαντες οι εν Βερροία όθωμανοί/. Διά πρεσβειών του αγ. προδρόμου ό θεός νά κάμη την έκ/δίκησιν» (βλ. καί παρατιθεμένην φωτοτυπίαν)…
__________________________________________
1. Ι. K. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η, Οί Μακεδόνες είς τούς υπέρ τής ανεξαρτησίας αγώνας, έκδοσις 2α, Θεσσαλονίκη 1950, έγγραφον 39, τής 10.12.1821, σ. 234 (παραρτήματος).
2. Ι. Κ. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η, έ. ά., σ. 244-245, έγγραφον 48.
3. Ό Ν. Φ ι λ ι π π ί δ η ς, ε. ά., σ. 39, δέν καθορίζει τόν χρόνον τής συσκέψεως, αλλά γράφει, ότι ή σύσκεψις τών Καρατάσου, Ζαφειράκη, Γάτσου κ. ά. εγένετο έν τή μονή Δοβράς καί έν συνεχεία (σ. 42) έν Ναούση. Οί Πλαταρίδης-Στουγιαννάκης γράφουν (έ. ά., σ. 155) ότι εγένετο πολεμικόν συμβούλιον τών όπλαρχηγών κατά τήν 15.2.1822, δέν προσδιορίζουν όμως τον τόπον τής συσκέψεως. Ό Δ. Κόκκινος, (ε. ά., σ. 64) γράφει, ότι τό συμβούλιον εγένετο εις τήν μονήν τής Παναγίας Δοβρας, τον ’Ιανουάριον τοϋ 1822, ώς έγραψε πρότερον ό Δ. Μ ι σ υ ρ λ ή ς, Ή συμμετοχή τής Μακεδονίας είς τόν υπέρ τής ελευθερίας των Ελλήνων ιερόν αγώνα τού 1821 (διάλεξις), Θεσσαλονίκη
1937, σ. 36. Ό Ί. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η ς, ε. ά., 2α έκδοσις, σ. 119, καί 3η έκδοσις, σ. 177, συμπλέκει τάς απόψεις ταύτας, δεχόμενος, ότι ή σύσκεψις εγένετο εις τήν μονήν τής Δοβράς, αλλά κατά τόν μήνα Φεβρουάριον τού 1822. Πιθανωτέρα φαίνεται ή άποψις τού Φιλιππίδη, ότι δηλαδή έλαβον χώραν περισσότεροι συσκέψεις. Πάντως ή τελευταία θά εγένετο εις τήν Νάουσαν, ολίγον προ τής κηρύξεως τής επαναστάσεως.
4. Βλ. Ν. Φ ι λ ι π π ί δ η ν, ε. ά., σ. 44. Τούτον ακολουθεί καί ό Δ. Κόκκινος, ε. ά., σ. 65. Λογοτεχνικήν περιγραφήν τής κηρύξεως τής επαναστάσεως βλ. είς Ε. Πρωτοψάλτη-Χ. Βολανάκη, Στα ηρωϊκά τά χρόνια, Αθήναι, εκδόσεις Γκοβόστη, ά. έ., σ. 60-62.
5. Βλ. Ν. Μ ο σ χ ό π ο υ λ ο ν, έ. ά., σ. 270, σημ. 2, όστις γράφει, ότι ή 30ή Μαρτίου 1822 ήτο ημέρα (Μ.) Πέμπτη. Συμφωνεί εμμέσως καί ό Φ ι λ ι π π ί δ η ς, ε. ά., σ. 59, γράφων, ότι είς τάς 2.4.1822 ήτο ή Κυριακή τού Πάσχα.
6. Περί τού καταρτισθέντος σχεδίου προς κατάληψιν τής Βεροίας καί περί τού τρόπου πραγματοποιήσεώς του βλ. Πλαταρίδην-Στουγιαννάκην, έ.ά., σ.163 κέ., Ν. Φ ι λ ι π π ί δ η ν, 6. ά., σ. 47 κέ. Λεπτομερή περιγραφήν καί κριτικήν είς Γ. X. X ι ο ν ί δ η, Ιστορία τής Βεροίας, τόμος 3ος (Τουρκοκρατία), υπό εκδοσιν. 4. Βλ. Ν. Φ ι λ ι π π ί δ η ν, 6. ά., σ. 43 καί 48.
7. Βλ. καί Ν. Κασομούλην, ε. ά., σ. 201, όπου καταχωρείται επιστολή έκ Ναούσης, γραφείσα τόν Μάρτιον τού 1822, ένθα αναφέρεται, ότι, μετά τήν ύψωσιν τής σημαίας τής επαναστάσεως, τής ελευθερίας: «…. αμέσως πανστριατιά εκινήθημεν κατά τής Βεροίας….».
Θά ήδύνατο όμω
8. Βλ. Πλαταρίδη-Στουγιαννάκη, έ. ά., σ. 163, 170 κέ. Ό Κ. Σνώκ, Μακεδονία-Θράκη, Θεσσαλονίκη 1942, σ. 42-53 ακολουθεί τόν Στουγιαννάκην.
9. Ό Ν. Φ ι λ ι π π ί δ η ς, ε.ά., σ. 51, γράφει, ότι ούτος (Λουμπούτ) έφθασε προ τής Ναούσης: «Τήν πρωίαν τής δωδεκάτης Μαρτίου καί ώραν τετάρτην τουρκιστί», ήτοι συμφωνεί ότι ή εκστρατεία έγινε 19 ήμέρας, μετά τήν επίθεσιν κατά τής Βεροίας.
10. Βλ. Ί. K. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η, Οί Μακεδόνες, 2α εκδοσις, έγγραφα 54 καί 55, σ. 249 καί 250. Ό Ν. Φ ι λ ι π π ί δ η ς, ε.ά., σ. 54, γράφει, ότι ό Λουμπούτ «.. . . αφίκετο δρομαίως τη 12η Μαρτίου…….. », όπερ είναι αναληθές. Τούτον ακολουθεί καί ό Δ. Κόκκινος, ε. ά., σ. 68-69
11. Βλ. Ί. Κ. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η ν, ε.ά., έγγραφον 57, σ. 250-251. Ό X. Σ. Καρμίτσης, Περί Νιαούστης, είς «’Εθνική Βιβλιοθήκη», 4 (1868) 109-119, γράφει, ότι ούτος (Λουμπούτ) έφθασεν είς τήν Νάουσαν τήν 11.4.1822.
12. Βλ. Ί. Κ. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η ν, ε. ά., έγγραφον 54 /27.3.1822, σ. 249, έγγραφον 55/5.4.1822, σ. 249-250 καί έγγραφον 57/6.4. 1822, σ. 250-251.
13. Βλ. Ί. Κ. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η ν, ε. ά., έγγραφον 63, σ. 257-258, τής 21.4. 1822, όπου αναφέρεται, ότι ή πολιορκία ήρχισε «………. από είκοσι τεσσάρων ήδη ημερών».
14. Βλ. Ν. Φιλιππίδην, έ.ά., σ. 59 κέ. Προς τούτον συνεφώνησαν καί οί Πλαταρίδης-Στουγιαννάκης, ε.ά., σ. 239, σημ. 1, ό Γ. Σμυρνάκης, Τό Άγιον Όρος, Αθήναι 1903, σ. 163, ό Γ. Κ α ψ ά λ η ς, Τρεις νεράιδες της Μακεδονίας, Αθήναι 1939, σ. 24, ό Ά θ. Θ ε ο δ ω ρ ί δ η ς, Ή δραματική συμβολή τής Θεσσαλονίκης στον αγώνα τού 1821, Θεσσαλονίκη 1940, σ. 53, καί άλλοι.
15. Βλ. Ί. K. Β α σ δ ρ α β έ λ λ η ν, ε. ά., 2αν εκδοσιν, σ. 129, 3ην εκδοσιν, σ. 186-187. Ο Κλ. Νικολαΐδης, Ιστορία του Ελληνισμού κ.λ., τόμος 1ος, ’Αθήναι 1923, σ. 293, γράφει, ότι, μετά τριήμερον πολιορκίαν των Τούρκων: «…….. τή 18 Αύγουστου (1821) ή Νάουσα έπεσεν είς χείρας αυτών». Αυτό είναι τό αποκορύφωμα τής ανακριβείας.
16. Βλ. περί ταύτης Γ. X. X ι ο ν ί δ η, Σύντομη ιστορία τού Χριστιανισμού στήν περιοχή Βεροίας, Βέροια 1961, σ. 47-55, του ίδιου, Ο όσιος Αντώνιος ό νέος, ό έκ τής μακεδονικής Βεροίας, Βέροια 1965, σ. 22 κέ., του ίδιου, Ιστορικά προβλήματα καί μνημεία έκ τής παραμονής τού Αγίου Γρηγορίου Παλαμά είς τήν περιοχήν Βεροίας, «Γρηγόριος Παλαμάς», τόμ. Ν΄ (1967) 279-291, καί ανάτυπον. Πρβλ. καί Απ. Ε. Βακαλοπούλου, Ιστορία τού Νέου Ελληνισμού, τόμος Β΄, Θεσσαλονίκη 1964, σ. 198-199.