Η Απόβαση του ΕΛΑΣ Λευκάδας-Ξηρομέρου στην Κεφαλονιά μετά τη Συμφωνία της Καζέρτας, 22-26 Σεπτεμβρίου 1944

Αφήγηση του Στάθη Σταύρακα, καπετάνιου του ΕΛΑΣ, στον Ηλία Θερμό μετά το σεμινάριο των Λευκαδιτών αντιστασιακών στην Αθήνα στις 14 Ιανουαρίου 1979

Λευκαδίτες αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς το 1944

Του Ηλία ΘΕΡΜΟΥ*

Ο Στάθης Σταύρακας μου αφηγήθηκε τα γεγονότα της απόβασης του ΕΛΑΣ Λευκάδας-Ξηρομέρου στην Κεφαλονιά μετά τη Συμφωνία της Καζέρτας:

Κατά τον Σεπτέμβρη του 1944 το ανεξάρτητο τάγμα Λευκάδας και Ξηρομέρου έχει πια συγκροτηθεί. Καπετάνιος είναι ο Στάθης ο Σταύρακας και στρατιωτικός διοικητής-υπεύθυνος ο Γεράσιμος Θερμός-Τιλίλας. Το τάγμα πάει στον Μύτικα όπου και εδρεύει. Εκεί έρχονται ο Διομήδης¹ και ο Θάνος². Ο Θάνος τους λέει να πάνε στο Θιάκι να φτιάξουν προγεφύρωμα για να έρθει αργότερα το 2/39 για να καταλάβουν την Κεφαλονιά³.

Με 83 άντρες φεύγουμε για το Θιάκι. Ο κόσμος μας υποδέχεται με ενθουσιασμό. Εκεί φτάνουν οι Κεφαλονίτες και τους λένε να περάσουν στην Κεφαλονιά και μαζί με τους 40 άντρες που έχει ο Αστραπόγιαννος να ελευθερώσουν το νησί. Στο νησί βρίσκονται α) πολλοί ένοπλοι δεξιοί ταγματασφαλίτες, β) 1.200 Ιταλοί και 700 Γερμανοί στο Ληξούρι⁴. Οι Ελασίτες διστάζουν να αναλάβουν μια τέτοια επιχείρηση σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Με τους Ελασίτες βρίσκεται και ο Ιταλός λοχαγός Παμπαλόνι⁵ από τη Φλωρεντία. Ο Παμπαλόνι ανακαλύπτει ότι στη Σάμη υπάρχει μια ιταλική πυροβολαρχία που νωρίτερα ήταν υπεύθυνός της. Στέλνεται στην πυροβολαρχία με έναν αντάρτη με τις οδηγίες να πάει εκεί και αν τον δεχθούν με ενθουσιασμό, να γίνει αρχηγός τους, να παραμείνει εκεί και να ειδοποιήσει τους Ελασίτες.

Πραγματικά ο Ιταλός Παμπαλόνι γίνεται δεχτός με ενθουσιασμό και έτσι ο ΕΛΑΣ αποκτά την υποστήριξη της πυροβολαρχίας. Αρχίζει λοιπόν η απόβαση από το Θιάκι προς τη Σάμη όπου ο ΕΛΑΣ αφήνει να διαρρεύσουν πληροφορίες ότι έχει δύναμη απόβασης 1.200 άντρες. Οι 83 γίνονται 1.200! Αποβιβάζονται με πολλά πλεούμενα, καΐκια, βάρκες, βενζίνες, κλπ. Κάθε πλεούμενο έχει μέσα 2-3 άντρες ή και καθόλου και διαδίδουν την πληροφορία ότι γίνεται και άλλη απόβαση για τον κύριο όγκο του ΕΛΑΣ.

Στη Σάμη εγκαθίστανται στο Δημοτικό Σχολείο και λένε στην τοπική οργάνωση ότι θα χρησιμοποιηθεί μόνο το σχολείο και όχι τα άλλα οικήματα για 1.200 άντρες που είχαν παραγγείλει να ετοιμαστούν.

Στην απόβαση βρίσκεται στο λιμάνι ένα γερμανικό αντιτορπιλικό που όμως βυθίζεται από αγγλικό αεροπλάνο το προηγούμενο βράδυ. Φαίνεται ότι οι Γερμανοί είχαν πληροφορίες για την απόβαση και περίμεναν. Οι Άγγλοι φαίνεται πως επίσης παρακολουθούσαν τις κινήσεις των Γερμανών. Έτσι ο ΕΛΑΣ αποβιβάζεται ελεύθερα. Ήταν Τετάρτη απόγευμα. Ειδοποιώ ότι θα κινηθούμε προς το Αργοστόλι την Πέμπτη.

Οι πολλοί αντιδραστικοί-συνεργάτες των κατακτητών κινούνται προς το Αργοστόλι. Τότε ο Γεράσιμος Θερμός πιάνει ένα ύψωμα απέναντι από το Αργοστόλι και με 2 όλμους χτυπάει τους ταγματασφαλίτες που κατεβαίνουν στις στροφές προς το Αργοστόλι. Αυτοί διαλύονται και όταν μερικοί φτάνουν στα χαμόσπιτα προς την τελευταία στροφή προς το Αργοστόλι, μαθαίνουν ότι αποβιβάστηκε μια πολύ μεγάλη δύναμη Ελασιτών και έντρομοι οπισθοχωρούν. Σε λίγες ώρες ξαναγυρίζουν με ένα τεράστιο λευκό πανώ και ζητούν να παραδοθούν. Όπως πράγματι και έγινε. Ο Σταύρακας μπαίνει στο Αργοστόλι με τον Νομάρχη και πάει στις φυλακές όπου εκεί απελευθερώνει 600 αριστερούς κρατούμενους που τους στέλνει να καταλάβουν τις αποθήκες της διοίκησης και σημαντικά κτίρια και πόστα.

Ο ΕΛΑΣ μπαίνει στο Αργοστόλι την Κυριακή αφού έχει εξοικονομήσει και ρουχισμό από γερμανική μυστική αποθήκη. Ήταν ρακένδυτοι, λέει, μέχρι τότε. Πήγανε με τα πόδια τρεις ώρες πορεία αν και τους προσφέρθηκαν αυτοκίνητα. Στον δρόμο προς την πόλη τους υποδέχεται ο κόσμος με αυτοκίνητα και ενώνονται με τους αντάρτες. Μόνο οι 30 Ελασίτες με τους Σταύρακα, Γεράσιμο, Θάνο, Διομήδη φτάνουν στο Αργοστόλι με τα πόδια. Γίνεται μεγαλειώδης παρέλαση. Έβγαλαν θαυμάσιες φωτογραφίες. Έχουν χαθεί. Ίσως να έχει τα αρνητικά αντίγραφα ο φωτογράφος⁶. Δεν ξέρω το όνομά του. Θα πρέπει να ήταν ο καλύτερος της πόλης τότε.

Το βράδυ όμως όλος ο κόσμος εξαφανίστηκε και κρύφτηκε γιατί άκουσαν πυροβολισμούς και νόμισαν ότι ο ΕΛΑΣ μπλοφάρει και ότι συγκρούονται οι Ελασίτες με τους ταγματασφαλίτες μέσα στην πόλη και γύρω. Είχε γίνει παρεξήγηση γιατί έρχονταν αριστεροί και Ελασίτες από τα άλλα μέρη της Κεφαλονιάς με κόκκινα πανώ και και τουφέκαγαν από ενθουσιασμό. Ύστερα από τις σχετικές προκηρύξεις που κυκλοφόρησε η διοίκηση του ΕΛΑΣ, ο κόσμος καθησυχάστηκε και η πόλη ξαναβρήκε τη ζωή και τον παλμό της.

Οι 1.200 Ιταλοί φασίστες υπό τον φασίστα Μπαμπιλόνι, όχι τον κομμουνιστή Παμπαλόνι, παραδόθηκαν στον ΕΛΑΣ. Οι Γερμανοί αποχώρησαν από την Κεφαλονιά χωρίς σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ.

Ο αρχηγός των ταγμασφαλιτών παραδόθηκε μαζί με ένα φορτηγό αυτοκίνητο με όπλα και με λεπτομερή κατάλογο των κατόχων όπλων στο νησί – αριθμό όπλων, είδος, κλπ. Ο καπετάνιος Σταύρακας του ΕΛΑΣ τον άφησε ελεύθερο να γυρίσει στο χωριό του γιατί τότε είχε γίνει η κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Όμως οι Άγγλοι τον εξώθησαν να ξαναρχίσει να μάχεται τον ΕΛΑΣ και βγήκε στο βουνό με τον υπαρχηγό του όπου κυνηγήθηκε από τμήμα του ΕΛΑΣ και σκοτώθηκαν και οι δύο.

Η αγγλική αποστολή που πήγε στην Κεφαλονιά είχε επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Λάζαρη⁷ που έγινε αργότερα συνταγματάρχης – ήταν ντυμένος αγγλικά και μίλαγε αγγλικά. Ο Άγγλος ναύαρχος μονάδων αγγλικού στόλου ζήτησε από τον ΕΛΑΣ να παραδόσει τα εφόδια στον συμμαχικό στρατό. Οι υπεύθυνοι του ΕΛΑΣ αρνήθηκαν και δεν παρέδωσαν τίποτα.

Τα εφόδια είναι άφθονα. Πολλά στάλθηκαν στην Αθήνα στα Δεκεμβριανά. Το τάγμα εν τω μεταξύ έγινε το Σύνταγμα των Ιονίων Νήσων με 400 περίπου άντρες – αυτούς που αποβιβάστηκαν συν Κεφαλονίτες.

Κατά τα τέλη Νοέμβρη, η Ταξιαρχία VII του ΕΛΑΣ, έστειλε τον Ζώη Καπάκα Γαζή και έναν άλλον να αναλάβουν τη διοίκηση του συντάγματος γιατί κατηγόρησαν την ηγεσία ότι ενήργησε χωρίς εντολή. Ο Σταύρακας και ο Γεράσιμος Θερμός έγιναν αξιωματικοί του οπλισμού. Ο Γεράσιμος που χαρακτηρίζεται από τον Σταύρακα σαν άνθρωπος ακέραιος, με μεγάλα προσόντα και χαρίσματα, που ποτέ δεν επιθυμούσε την προβολή και δεν ήταν ούτε εγωιστής ούτε φιλόδοξος, αλλά σεμνός, ικανότατος, πιστός και ενεργητικότατος, κατόρθωσε να μαζέψει έναν τεράστιο όγκο οπλισμού. Μετά τον Γεράσιμο Θερμό τον έβαλαν υπεύθυνο γραφείου (Β Γραφείο). Τον Σταύρακα τον έθεσε σε διαθεσιμότητα η διοίκηση του συντάγματος και ανέλαβε τις αποθήκες υλικού⁸.

Ο Σταύρακας γύρισε στη Λευκάδα μετά την απόβαση του ΕΛΑΣ στη Λευκάδας στις 24 Δεκέμβρη 1944. Παρέδωσε τα όπλα στην Κεφαλονιά. Το πιστόλι του το είχε μαζί του όταν βγήκε στον μώλο. Το βράδυ του το έκλεψε ένας συγκάτοικος σε δωμάτιο της κυρά Ουρανίας πίσω από την Ηλεκτρική και του άφησε ένα σημείωμα ότι θα το πετάξει στη θάλασσα για να μην τον κυνηγήσει η αστυνομία και τον σκοτώσει (τον Σταύρακα) για την μη παράδοση του πιστολιού του. Έτσι καταλήγει ο Σταύρακας ότι η πράξη αυτού του παιδιού του έσωσε τη ζωή γιατί δεν τον ζήτησε ποτέ η αστυνομία, προφανώς γιατί το παιδί είχε ειδοποιήσει την αστυνομία και συνεργαζόταν με την αστυνομία. Ο Σταύρακας λέει ότι ο ίδιος δεν θα παρέδιδε το πιστόλι του.

* Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Καθηγητής της έδρας Jean Monnet στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση και Εξωτερική Πολιτική. Email: thermos@uom.gr

Πηγή φωτογραφίας: Πανταζής Ν. Παπαδάτος, «Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας», Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», 1982. Λεζάντα φωτογραφίας: Αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Αργοστόλι Κεφαλονιάς το 1944. 1. Πάνος Ασπρογέρακας από τους Σφακιώτες, 2. Στάθης Καράμπαλης από το Καλαμίτσι, 3. Σωτήρης Ασπρογέρακας από τους Σφακιώτες, 4. Λάμπρος Δάγλας από το Μεγανήσι.
______________________________________
¹ Ο Διομήδης “Χρήστος Καραγιάννης” ήταν αργότερα ο στρατιωτικός διοικητής της διοίκησης Ιονίων Νήσων (ΔΙΝ) του ΕΑΜ.
² Ο Θάνος “Φώτης Μαστροκώστας” έγινε καπετάνιος του 2/39 συντάγματος του ΕΛΑΣ με χώρο ευθύνης τη Δυτική Στερεά. Ακολούθησε τον Άρη Βελουχιώτη μετά τη Συνθήκη της Βάρκιζας το 1945. Συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου μαζί με τον Άρη Βελουχιώτη το 1943.
³ Ο Θέμης Μαρίνος, ο αρχηγός της μυστικής βρετανικής αποστολής που ήταν τότε στην Κεφαλονιά, γράφει στο 8ο κεφάλαιο του βιβλίου του Μυστική Αποστολή στο Ιόνιο 1944 κωδικός Dastard, εκδόσεις Ίκαρος, 2013, ότι ο ΕΛΑΣ και αξιωματούχοι του ΕΑΜ από την Στερεά έκαναν αιφνίδια απόβαση στην Κεφαλονιά βάσει της Συμφωνίας της Καζέρτας που έγινε στην πόλη της Καζέρτας της Ιταλίας.
⁴ Ο Φώτης Λογοθέτης αναφέρει ότι η δύναμη του τάγματος του ΕΛΑΣ Λευκάδας-Ξηρομέρου ήταν 107 άντρες. Η Ιστορία της Αντιστάσεως, σελ. 1306, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα, 1979.
⁵ Ο Άμος Παμπαλόνι ήταν Ιταλός αξιωματικός από τη Φλωρεντία, που μαζί με άλλους Ιταλούς αποφάσισε να μην παραδώσει τα όπλα στους Γερμανούς. Σώθηκε από τους Κεφαλονίτες αγωνιστές της Αντίστασης και προσχώρησε σε τάγμα του ΕΛΑΣ Λευκάδας-Ξηρομέρου που αποβιβάστηκε στην Ιθάκη και μετά στη Σάμη τον Σεπτέμβρη του 1944. Στην ταινία “Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι” ο λοχαγός είναι ο Παμπαλόνι. Το 2000 ήταν 90 ετών όταν θα επέστρεφε στην Κεφαλονιά.
⁶ Ως φωτογράφος αναφέρεται πιθανόν ο Καλογήρου από το Αργοστόλι.
⁷ Ο Ιωάννης Λάζαρης από τη Λευκάδα ήταν ο υπαρχηγός της Μυστικής Αγγλικής Αποστολής και είχε τον βαθμό του υπολοχαγού του Αγγλικού Στρατού, με αρχηγό τον Ταγματάρχη του Βρετανικού Στρατού Θέμη Μαρίνο από τη Ζάκυνθο.
⁸ Ο Θέμης Μαρίνος στο βιβλίο του Μυστική Αποστολή στο Ιόνιο (1944) Κωδικός DASTARD, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 2013, αναφέρει ότι η αγγλική αποστολή έκανε δολιοφθορά και κατέστρεψε τα μεγάλα πυροβόλα όπλα ώστε να μην τα αποστείλει ο ΕΛΑΣ έξω από την Κεφαλονιά και επίσης έκανε αναφορά στο Γενικό Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής στο Κάιρο, όπου προειδοποιούσε ότι ο ΕΛΑΣ ετοίμαζε ανταρσία και ζητούσε τη συνδρομή του Γενικού Στρατηγείου. Στη συνέχεια ο στρατηγός Σαράφης, αρχηγός του ΕΛΑΣ, έκανε συστάσεις στον ΕΛΑΣ που βρισκόταν στην Κεφαλονιά και τον παρότρυνε να συνεργάζεται με την αγγλική αποστολή. Έτσι εξηγείται ίσως η αλλαγή της ηγεσίας του ΕΛΑΣ στην Κεφαλονιά, γεγονός που προφανώς δεν γνώριζε ο Στάθης Σταύρακας. Ένα μήνα αργότερα, μετά την απόβαση του ΕΛΑΣ στη Λευκάδα, οι Άγγλοι άλλαξαν τη στάση τους ως προς τον έλεγχο του ΕΛΑΣ στη Λευκάδα, όπως προέβλεπε η Συμφωνία της Καζέρτας και υποστήριζαν ότι το νησί της Λευκάδας θα έπρεπε να τεθεί υπό τον έλεγχο του ΕΔΕΣ.

Ο στρατηγός Σαράφης γράφει για τα γεγονότα της Λευκάδας στο βιβλίο του Ο ΕΛΑΣ: “Ο Άγγλος ταξίαρχος πήγε στη Λευκάδα και σύμφωνα με την έκθεσή του, έβγαλε διαταγή να μείνει η Λευκάδα στον ΕΔΕΣ….”.

“Κάνατε παράπονα για τη Λευκάδα. Έλαβα την απόφασή μου και αυτές είναι οι διαταγές μου. Του υπενθύμισα εξ’αρχής τις διαταγές του και τις συμφωνίες μας και ότι η τελευταία διαταγή του είναι αντίθετη προς όλες τις συμφωνίες και διαταγές. Πρόσθεσε ότι η διαταγή του θα εκτελεστεί. Έτσι κανονίστηκε το ζήτημα της Λευκάδας σε βάρος του ΕΛΑΣ, παρά τις συμφωνίες και διαταγές.**

** Ιστορία της Αντιστάσεως Τόμος Τέσσερα, σελ. 1654. Ηλίας Θερμός, Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα 1941-1945, Ιστοριογραφία και Πραγματικότητα, Ριζοσπάστης, 24 Απριλίου 2009.