Οι δόξες και η παρακμή μιας ιππήλατης άμαξας τύπου Βικτώρια που χρησιμοποιήθηκε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 στη Λευκάδα
Η σταδιακή της μετατροπή από «στιλπνό άρμα της αρχοντιάς» σε νεκροφόρα για τους φτωχούς και στο τέλος σε σαράβαλο
Άμαξα τύπου Βικτώρια
Άλλοτε γνώρισε δόξες και θριάμβους όταν την έσερναν δύο άλογα αψά, χελάτα κι΄ εδιάβαινε λαμποκοπώντας προκλητικά, σωστό κάρφος των οφθαλμών, για όσους δεν διέθεταν το αξιοπρεπέστατο εικοσιπεντάρικο του παληού καιρού. Αποτελούσε για τον όχλο ένα σύμβολο αφεντιάς, ένα «αμάχητο» τεκμήριο αρχοντοσύνης των ευγενών επιβατών της… Το πέρασμά της ολόκληρη τελετή μέσα στο θριαμβευτικό μαρς που έπαιζαν τα στιλβωμένα κυπριά των αλόγων της.
Η άφιξί της σε κανένα χωριό ήταν ένα γεγονός! Προαναγγέλλοτο πάντα από μακρυά με τα πολυθόρυβα καμπανέλλια της και προκαλούσε ένα συναγερμό της μαρίδας, του γυναικομανιού και των μεγάλων ακόμα.
Άμαξα τύπου Βικτώρια
«Ήρθε η άμαξα με αφεντάδες!» Μια άμαξα, τότε, δεν μπορούσε να κουβαλάη παρά μόνον αφεντάδες. Και στεκώντανε ώρες τα χωριατόπουλα εκεί που στάθμευε η πολυτελέστατη βικτώρια για να περιεργασθούν το λούσο της καρότσας και των τροχών, τα γυαλιστερά κοσμήματα των «ζεύξεων», για να θαυμάσουν τ΄ άλογα που χτυπούσαν τας απλές θυμωμένα και «ανεγλώττιζαν» ανυπόμονα τους χαλινούς τινάζοντας τους αφρούς των με υπερήφανες κινήσεις των κεφαλών. Αν συνέβαινε μάλιστα να σέρνεται από τέσσερα άλλογα· ε, τότε η εντύπωσι ξεπερνούσε τα όρια του θαυμασμού.
Μα όπως καμμιά δόξα δεν είνε αιώνιος εδώ πάνω, έτσι κοντά στο μεσουράνημα ακολουθούσε και γι΄ αυτήν η παρακμή.
Το λούστρο της καρότσας σκεπάστηκε σιγά-σιγά με τες λάσπες για να μη λαμποκοπήση πλέον. Στη θέσι των θυμοειδών κελήτων μπήκαν ένας τραυματίας απόμαχος του στρατού κι΄ ένα κοινό χαμάλικο άλογο. Τα κυπριά έπεσαν βαθμηδόν το ένα κοντά στο άλλο απ΄ το κολλάρο των αλόγων. Τους αρχόντους τους πήραν τ΄ αυτοκίνητα και η «άμαξα» άρχισε να δέχεται το λαό.
Αργότερα το σάπιο τημόνι ενισχύθηκε τριγύρω μ΄ ένα σπειροειδές δαχτυλίδι από βαρελοστέφανο. Τα λουριά ξεραμένα είχαν κοπή και καρφώθηκαν πρόχειρα με σιτόπροκες, ο ζυγός άρχισε να στραβώνη κι΄ η καρότσα να ξεθωριάζη τελείως. Ο απόμαχος ετίναξε το πέταλο, και το κοινό άλογο πουλήθηκε για νάμπουν στη θέσι τους δύο ψωραλέοι αχαμνόοντες σα μοντέλλα οστεολογίας, χωρίς κυπρέλλια, χωρίς επιχρυσωμένα φάλαρα, δεμένα στο ζυγό αλλού με παληόσχοινα κι΄ αλλού με σαπόλουρα. Η φρεσκοβερνικωμένη κουκούλα εμάζωξε εξέβαψε κι΄ εξεμποχιάστηκε. Η ταπετσαρία έγινε κουρέλια κρεμασμένα εδώ κι΄ εκεί. Και το παληό σύμβολο της αφεντιάς έφερνε τώρα αργά κάναν πεθαμένο στο νεκροταφείο τριζοβολώντας και βόγγοντας σε κάθε τίναγμα σαν αρθριτική βάβω, ως που κατήντησε άχρηστη και γι΄ αυτή τη δουλειά.
Σήμερα, ο παληός θρίαμβος, το στιλπνό άρμα της αρχοντιάς, βρίσκεται παραπεταμένο πίσω απ΄ το νοσοκομείο, παράμερα απ΄ το δρόμο. Δε θα ιδήτε παρά μια σκεβρωμένη παληοκαγκάγια, χλέπα, σαράβαλο, ρημάδι, σαν ένα άθαφτο λείψανο μιας εποχής, έτσι που το βλέπεις και σε παίρνη το παράπονο. Νομίζεις ότι το λείψανο αυτό δεν μπήκε στον τάφο για να λέει σ΄ όσους περνάνε «πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα».
Πηγαίνετε να το δήτε. Αξίζει τον κόπο να προσέχη κανείς τέτοια… μνημεία. Του λείπει μόνον η επιγραφή: «Ενθάδε κείται παρεγνωρισμένη μια ξεπεσμένη αρχοντιά.»
(Χρονογράφημα με τίτλο «Το σαράβαλο» που δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα «Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ» στο φύλλο της Κυριακής 30 Νοεμβρίου 1930. Υπογράφεται με το ψευδώνυμο Σίβυλλα. Διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου).
