Το χρονικό των γεγονότων της Εθνικής Αντίστασης στη Λευκάδα, 1 Μαΐου 1941 – 20 Ιουνίου 1944 (Β΄ Μέρος)
Το Λαϊνάκι όπου έλαβε χώρα η μάχη στις 16-18 Ιουνίου 1944
Του Ηλία ΘΕΡΜΟΥ*
Γεγονότα του Νυδριού. Διμοιρία ανταρτών υπό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Αγραφιώτη, Πάνο Γιαννούλη καπετάνιο και Ιωάννη Παπαφώτη πολιτικό, φτάνει στη Νυδρί από το Ξηρόμερο με σκοπό να κάνει γνωστή την πρόταση ανακωχής της Συμφωνίας της Πλάκας, να παρακολουθήσει την εφαρμογή της και να βοηθήσει την ΕΤΑ. Υπεύθυνος της επιμελητείας του αντάρτη ήταν ο Ορέστης, βοηθός του Ορέστη, ο Χριστόφορος Κούρτης (Μιραμπώ).
Επέρχεται σύγκρουση μεταξύ της ένοπλης ομάδας των Καλαντζέων και μιας μικρής δύναμης του ΕΛΑΣ όπου σκοτώνεται ο αδελφός του Πάνου Γιαννούλη, ο Μήτρος καθώς και άλλοι δύο Ελασίτες μεταξύ των οποίων ο Ανδρούτσος (Βασιλάκης) από το Ξηρόμερο, αντάρτης του μόνιμου ΕΛΑΣ. Το τμήμα του Γιαννούλη πιάνει αιχμαλώτους τον πατέρα των Καλαντζέων και τον μικρότερο αδελφό τους που εκτελούνται σε αντίποινα στο Βαυκερίτικο μέρος του κάμπου του Νυδριού. Αυτό το γεγονός της εκτέλεσης των ομήρων θα έχει ολέθριες επιπτώσεις στις προσπάθειες συμφιλίωσης μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ.
19 Φεβρουαρίου 1944. Δολοφονείται ο υπεύθυνος του ΕΑΜ Νυδριού Κώστας Κούρτης-Ζαβογιάννος.
20 Φεβρουαρίου 1944 (απόκριες). Οι Γερμανοί σε συνεργασία με τις ντόπιες ομάδες Καλαντζέων, Βάλτρα, κάνουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις με κύριο στόχο ομάδα του ΕΛΑΣ στο νησί στα χωριά Βαυκερή και Εγκλουβή. Στην Εγκλουβή οι καπεταναίοι της δεξιάς Καλαντζέοι – Βάλτρας σκοτώνουν δύο πατριώτες, τον Γεράσιμο (Μάκη) Θερμό του Πάνου και πρώτο εξάδελφο του Γεράσιμου Θερμού, επονίτη στο χωριό και τον Σπύρο Κοντοπρία στη σύγκρουση με τη φρουρά του ΕΛΑΣ στην τοποθεσία Καρυές-Άγιος Νικόλαος. Ο κύριος όγκος του εφεδρικού τμήματος του ΕΛΑΣ υπό τον Γεράσιμο Θερμό-Τιλίλα είχε ανέβει στον επάνω πύργο της Ελάτης. Εκείνη την ημέρα είχε πολύ πυκνή ομίχλη και σχεδόν όλο το χωριό της Εγκλουβής είχε καταφύγει στο οροπέδιο πάνω από το χωριό. Ταυτόχρονα οι Γερμανοί από τη Λευκάδα έχουν φτάσει στην Εγκλουβή από τον δημόσιο δρόμο της Καρυάς και ετοιμάζονται για αντίποινα εναντίον του χωριού εάν εμπλέκονταν σε σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ. Ρίχνουν θειάφι μέσα στα σπίτια των γνωστών αγωνιστών και ετοιμάζονται να τα κάψουν εάν έρχονταν σε σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ. Όμως το εφεδρικό ΕΛΑΣ Εγκλουβής έμεινε ψύχραιμο και δεν προκάλεσε τη γερμανική επιθετικότητα που θα μπορούσε να είχε ολέθρια αποτελέσματα όπως την καταστροφή του χωριού και του άμαχου πληθυσμού.
Η κηδεία των δύο πρώτων αγωνιστών της Εγκλουβής, που έδωσε 24 θύματα συνολικά στον αγώνα, γίνεται σε κλίμα ομαδικού θρήνου με τους άντρες του χωριού χωρίς τις σκούφιες τους και με τις μαυροφορεμένες γυναίκες και αετόπουλα σκαρφαλωμένα στα δέντρα και στους τοίχους των νεκροταφείων της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου, να τραγουδούν το Πένθιμο Εμβατήριο:
«Επέσατε θύματα, αδέρφια, εσείς σε άνιση πάλη κι αγώνα
Ζωή, λευτεριά και τιμή του Λαού γυρεύοντας, βρήκατε μνήμα…
Θεριεύει ο γίγαντας τώρα Λαός και σπάει δεσμά κι αλυσίδες
Αιώνια η μνήμη σε σας, αδελφοί στον τίμιο που πέσατε αγώνα…»
Εδώ λοιπόν έχουμε την πρώτη συνδυασμένη επιχείρηση των Γερμανών με τους καπεταναίους της δεξιάς της Λευκάδας εναντίον του ΕΛΑΣ. Ήταν μια συνεργασία των οπλαρχηγών του ΕΔΕΣ με τους Γερμανούς για να χτυπηθεί το προπύργιο της αντίστασης, ενώ δεν είχε πάρει μέρος κανένας αντάρτης του εφεδρικού ΕΛΑΣ από την Εγκλουβή στα γεγονότα του Νυδριού. Η συνεργασία αυτή θα επαναληφθεί με πιο δραματικό τρόπο στη Μάχη στο Λαϊνάκι στις 16-18 Ιουνίου 1944.
Ο Κώστας Κατωπόδης και ο Γιώργος Κατσαρός (Καραγιάννης) που συνελήφθηκαν από τους Γερμανούς εκτελέστηκαν το 1944 στο Αγρίνιο
Συλλαμβάνονται πολλοί πατριώτες από τους Γερμανούς στην πόλη και τα χωριά μεταξύ των οποίων και ο Ταγματάρχης Κατωπόδης και ο Γιώργος Καραγιάννης που εκτελούνται στο Αγρίνιο.
24 Φεβρουαρίου 1944. Σύσκεψη με 45 άτομα του ΕΑΜ στα Ρεκατσινάτα εξετάζει τις αδυναμίες της οργάνωσης και χαράζει την παραπέρα πορεία της οργάνωσης.
25 Φεβρουαρίου 1944. Μεγάλη συγκέντρωση του λαού στην Εξάνθεια με 70 Εαμίτες για να υποβάλλουν αιτήματα στον Ερυθρό Σταυρό για βοήθεια τροφίμων, φαρμάκων, χαλκού και θειαφιού για να σώσουν την παραγωγή των αμπελιών.
26 Φεβρουαρίου 1944. Συνελεύσεις του ΕΑΜ στα χωριά Δρυμώνα, Άγιο Νικήτα, Καλαμίτσι, Χορτάτα, Κομιλιό.
11-23 Μαρτίου 1944. Τομειακές συνδιασκέψεις. Εκλέγεται αντιπροσωπεία για την ολομέλεια της Π.Ε. Βάλτου-Ξηρομέρου Λευκάδας.
25 Μαρτίου 1944. Γιορτές, εκδηλώσεις, ομιλίες. Οι γυναίκες συμμετέχουν δραστήρια στις πολιτιστικές εκδηλώσεις στα αγωνιστικά χωριά της ορεινής Λευκάδας.
2 Απριλίου 1944. Επαρχιακή συνδιάσκεψη. Εκλέχτηκε νέο γραφείο από 48 αντιπροσώπους.
14 Απριλίου 1944. Με πρωτοβουλία του ΕΑΜ έγινε συμφιλιωτική συνάντηση στα Χαραδιάτικα του Περιφερειακού Γραμματέα του ΕΑΜ Σγούρου με τους Καλαντζέους Ανδρέα, Χρήστο, Γιάννη.
17 Απριλίου 1944, Πάσχα. Η αντίδραση εναντίον του ΕΑΜ σπάζει κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης. Δολοφονείται ο Γραμματέας της Τομειακής ΕΑΜ Αγίου Πέτρου Σπύρος Αλ. Βλασσόπουλος.
18 Απριλίου. Η ολομέλεια της επαρχιακής του ΕΑΜ συνέρχεται και χαράζει την παραπέρα πορεία.
23 Απριλίου. Εκλογές για ανάδειξη εθνοσυμβούλων για το Εθνικό Συμβούλιο στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Σε αυτές τις εκλογές ψηφίζουν για πρώτη φορά οι γυναίκες. Αναδεικνύονται ο Παπαστάθης ως εκπρόσωπος του Κ.Κ.Ε. και ο επονίτης Αποστόλης Λάζαρης, υπεύθυνος της ΕΠΟΝ.
20 Μαΐου 1944. Δολοφονήθηκε ο υπεύθυνος του ΕΑΜ Νότιας Λευκάδας Νίκος Παπαδάτος, μέλος του Κ.Κ.Ε.
16-18 Ιουνίου 1944. Η Μάχη στο Λαϊνάκι της Λευκάδας. Πυρπόληση σπιτιών και θύματα από ατάκτους του ΕΛΑΣ στο χωριό Άγιος Ηλίας που ακολουθούσαν το αρχηγείο του ΕΛΑΣ Κόρακα-Φουρτούνα. Όταν ρωτήθηκε ο Παντελής Λιότσος-Κόρακας στο σεμινάριο γιατί οι άτακτοι του ΕΛΑΣ προέβησαν σε βιαιότητες εναντίον του πληθυσμού στον Άγιο Ηλία, απάντησε ότι το αρχηγείο του ΕΛΑΣ δεχόταν πυρά από ένοπλους δεξιούς του χωριού που προέβαλαν αντίσταση και αυτή ήταν μια κανονική στρατιωτική επιχείρηση. Αυτά τα απαράδεκτα και τραγικά γεγονότα στον Άγιο Ηλία δείχνουν μια έλλειψη ψύχραιμης εκτίμησης και πολιτικού προβληματισμού για τη διαίρεση του νησιού και τις μελλοντικές συνέπειες από το αρχηγείο του ΕΛΑΣ. Επέμβαση των Γερμανών με δύο λόχους από τη Λευκάδα και τη Ζαβέρδα, ήττα του ΕΛΑΣ με εκατόμβη θυμάτων αγωνιστών και μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων Κεφαλονιτών από τους οπλαρχηγούς στον Φάρο της Νηράς. Η Μάχη στο Λαϊνάκι της Λευκάδας αναφέρεται στα αρχεία του αμερικανικού OSS με αρχηγό της μυστικής αποστολής τον Κώστα Κουβαρά, Ηλίας Θερμός, Αποστολή Περικλής, Τα Επίσημα Αρχεία του Αρχηγείου Στρατηγικών Υποθέσεων (OSS) των Η.Π.Α. στην Κατεχόμενη Ελλάδα (Μάιος-Οκτώβριος 1944), εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2016 και από Θέμη Μαρίνο, αρχηγό της αγγλικής μυστικής αποστολής στα Ιόνια Νησιά, στο βιβλίο του Μυστική Αποστολή στο Ιόνιο (1944), Κωδικός DASTARD, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 2013.
19-20 Ιουνίου. Μαζικές λεηλασίες και πυρπόληση της Εγκλουβής. Καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν 170 σπίτια από τους καπεταναίους της Δεξιάς που δεν σεβάστηκαν ούτε την εκκλησία του Προφήτη Ηλία, αφού μαχαίρωσαν τις εικόνες και έριξαν την καμπάνα της εκκλησίας στα βράχια, κάνοντάς την κομμάτια. Το χωριό είχε εκκενωθεί έγκαιρα. Δύο υπέργηρες γυναίκες που είχαν παραμείνει μέσα σε έναν βόλτο, δολοφονήθηκαν. Οι καπνοί από τη μεγάλη πυρκαγιά ήταν ορατές στην πόλη της Λευκάδας. Οι λεηλασίες της Εγκλουβής μεταφέρθηκαν στη νότια Λευκάδα με ένα μεγάλο καραβάνι φορτωμένων ζώων – μουλάρια, άλογα και γαϊδούρια που είχαν ξεκινήσει από το Βλυχό και κράτησε δύο μέρες.
Έτσι μετά τη Μάχη στο Λαϊνάκι και την επέμβαση των Γερμανών, η Λευκάδα πέρασε στην εποχή της τρομοκρατίας και της βαρβαρότητας, με τα ειδεχθή εγκλήματα των νικητών να προκαλούν φρίκη και να είναι πρωτόγνωρα στην μακραίωνη ιστορία του νησιού.
Η ιστορία του νησιού της Λευκάδας δεν ήταν ξεκομμένη από αυτή της υπόλοιπης Ελλάδας αυτά τα τραγικά χρόνια. Έτσι είναι σημαντική αυτή η αντικειμενική καταγραφή των γεγονότων του νησιού γιατί κατά κάποιο τρόπο αποτελεί σημαντικό πρότυπο για τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στις εκλογές της 31 Μαρτίου 1946 η Λευκάδα είχε αποχή που έφτανε στο 68%, το τέταρτο μεγαλύτερο ποσοστό στη χώρα, που έδειχνε την έκταση της επιρροής του ΕΑΜ μέσα στο κλίμα τρομοκρατίας που επικράτησε μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945.
Η ιστορία της εθνικής Αντίστασης στη Λευκάδα δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη και ιστορικά τεκμηριωμένη χωρίς να αναλύσουμε αυτό το ζήτημα από το πρίσμα της τριπλής κατοχής, ιταλοκρατία, γερμανοκρατία 1941-1944 και αγγλοκρατία από το τέλος του 1944 έως το 1947. Σε αυτό ακριβώς το ζήτημα υστερούν οι ιστορικοί που έχουν επιχειρήσει ως σήμερα να διαφωτίσουν τα δραματικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο νησί.
* Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Καθηγητής της έδρας Jean Monnet στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση και Εξωτερική Πολιτική. Email: thermos@uom.gr
ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ:
ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΣΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 14 ΙΑΝ. 1979
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ – ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ
