Τα Δεκεμβριανά. Ο Κορυφαίος Αγώνας για την Εθνική Απελευθέρωση – Μέρος πρώτο (του Ηλία Θερμού)

Αφίσα του 8ου Τομέα του ΕΑΜ από το αρχείο του ΚΚΕ (επανέκδοση)

Τα παρακάτω κείμενα είναι από το νέο βιβλίο του Ηλία Θερμού που θα δημοσιευθεί προσεχώς με τίτλο Η Ελλάδα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, Εποποιίες, Τραγωδίες και Προοπτικές.

Του Ηλία ΘΕΡΜΟΥ*

«Και πολεμούσαμε πέντε χρόνια· και πολεμάμε ακόμα.
Και μάς φορούσανε το αγκάθινο στέφανο του Χριστού μέσα στις φυλακές
και μάς το φοράνε ακόμα.

Μα πάνω απ’ τη λάσπη που περπατάνε με τα μαστίγιά τους
οι μισθοφόροι της νύχτας,
κι απάνω απ’ όλες τις φυλακές, πολύ πάνω,
ψηλότερα από κάθε άλλη φορά.

– Δόξα και τιμή στους νεκρούς μας! Δόξα και τιμή στους νεκρούς μας!

Αδέλφια μας όλου του κόσμου.

Η σημαία μας κυματίζει ακόμα.»

– Ελευθερία ή Θάνατος!¹

Να γραφτεί πάνω στον τάφο μου «Πολέμησα τον Δεκέμβρη», Μίκης Θεοδωράκης.

Αρχίζοντας από τα Δεκεμβριανά του 1944 η Ελλάδα μπήκε σε μια παρατεταμένη κρίση που για 30 χρόνια βίωσε τρομοκρατία, καταπίεση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, εμφύλιο πόλεμο, πολιτικές δολοφονίες, δικτατορία και την τραγωδία της Κύπρου.

Τα κρίσιμα κείμενα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας σχετικά με τα Δεκεμβριανά μας βοηθούν να φωτίσουμε τα τραγικά γεγονότα της Αθήνας για 33 ημέρες μεταξύ του ΕΛΑΣ Αθήνας και των Άγγλων και των συμμάχων τους της ελληνικής κυβέρνησης, της ελληνικής χωροφυλακής, της Ορεινής Ταξιαρχίας, όπως και των ταγματασφαλιτών, καθώς και την επέλαση μιας μακράς και στυγνής υποτέλειας της χώρας που συσσώρευσε πρωτόγνωρα δεινά για τρεις δραματικές δεκαετίες.

ΘΥΕΛΛΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ του Κωνσταντίνου Πούλου, Ελληνοαμερικανού πολεμικού ανταποκριτή που δημοσίευσε πολλά εκτενή άρθρα για την μεταπολεμική Ελλάδα στα περιοδικά NATION και New Republic και ήταν ο πρώτος ξένος ανταποκριτής που έφθασε στην Αθήνα πριν εισέλθει ο Αγγλικός στρατός το 1944.

Οι επιτεύξεις του ΕΑΜ

Αθήνα 19 Οκτωβρίου (Ο.Ν.Α. Υπερπόντιο πρακτορείο Νέων). (καθυστερημένο).

Από τα βουνά κατέβηκαν στην Αθήνα σήμερα, άντρες που κατεύθυναν το κίνημα της Ελληνικής Αντίστασης για τρεισήμισι χρόνια. Ανήκουν στον ευρύτερο κύκλο των ανδρών που, αρχίζοντας στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, οργάνωσαν και έκτισαν το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, καθιστώντας το μαζική και γερά οργανωμένη δύναμη που πολέμησε τους Ναζί στους δρόμους της πόλης και στα μονοπάτια των βουνών.

Γύρισαν στην Αθήνα σχεδόν τόσο αθόρυβα όπως όταν έφυγαν. Ήταν ο Γεώργιος Σιάντος του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Κώστας Γαβριηλίδης του Αγροτικού Κόμματος, ο Ευριπίδης Μπακιρτζής του Ενωμένου Δημοκρατικού Κόμματος και ο στρατηγός Μανώλης Μάντακας, ο ασπρομάλλης επαναστάτης από την Κρήτη.

Για όλους αυτούς, ο αγώνας ενάντια στους Ναζί ήταν μια συνέχεια του αγώνα τους ενάντια στη φασιστική δικτατορία του στρατηγού Μεταξά. Δραπέτευσαν από τα κάτεργα των νησιών όπου είχαν φυλακιστεί από τον Μεταξά και αποτέλεσαν την ηγεσία του ΕΑΜ. Η κατεύθυνση που έδωσαν στο ΕΑΜ απέδωσε καρπούς. Η οργάνωση πρόσφερε ηγεσία στο έθνος στον αγώνα του ενάντια στους Ναζί και τους φασίστες και έδωσε την υπόσχεση μιας νέας εποχής στον ελληνικό λαό.

Αυτοί οι άνδρες διστάζουν τώρα να μιλήσουν για την προσφορά τους. Είναι ικανοποιημένοι γιατί έκαναν τόσο καλή δουλειά όσο επέτρεπαν οι συνθήκες. Λυπούνται που τόσο λίγη συγκεκριμένη πληροφόρηση γύρω από τη δράση τους έφτασε στον αγγλικό και τον αμερικανικό λαό.

Είναι περήφανοι για το γεγονός ότι όταν οι σύμμαχοι αποβιβάστηκαν στην Γαλλία δεν βρήκαν ούτε έναν Έλληνα στον γερμανικό στρατό που είχε οπλίτες από όλες τις κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης. Το γεγονός αυτό το αποδίδουν στις τεράστιες διαδηλώσεις που οργανώθηκαν από το ΕΑΜ.

Η αρχική δουλειά του ΕΑΜ συνίστατο κυρίως στις μαζικές διαδηλώσεις, σε εκείνες που καλούσαν σε διαμαρτυρία ενάντια στη βίαιη μεταφορά των Ελλήνων στη Γερμανία για καταναγκαστική εργασία, εναντίον των γερμανικών σχεδίων που προέβλεπαν να αντικατασταθούν οι ιταλικές φρουρές στην Ελλάδα από τα βουλγαρικά στρατεύματα. Ταυτόχρονα προσπαθούσαν να πετύχουν την απελευθέρωση των ομήρων και να αυξηθεί η καθημερινή μερίδα ψωμιού.

Μετά τη διαφυγή στα βουνά το πρώτο μέλημα του ΕΑΜ ήταν να σταματήσει τις ζωοκλοπές από τους οργανωμένους ληστές, που καταδυνάστευαν την επαρχία και εξανάγκαζαν τους ανθρώπους να κοιμούνται με τα ζώα τους.

Τα λάβαρα του ΕΑΜ πολύ εύκολα προσέλκυσαν την ελληνική νεολαία όπου και της κατανεμήθηκαν ειδικά καθήκοντα και ευθύνες. Άλλοι στάλθηκαν στα διάφορα μέρη της χώρας να οργανώσουν μυστικά την αντίσταση στα χωριά και τις πόλεις. Άλλοι να καταταγούν στις αντάρτικες ομάδες στα βουνά. Στα βαθειά χαράματα έγραφαν ειδήσεις και συνθήματα στους τοίχους των σπιτιών.

Σιγά-σιγά το ΕΑΜ μεγάλωσε μέχρις ότου απλώθηκε σ’ ολόκληρη την Ελλάδα εκτός από την Ήπειρο. Καθώς ο αντάρτικος στρατός που ονομάστηκε αργότερα ΕΛΑΣ έγινε μια μεγάλη δύναμη και άρχισε να απελευθερώνει ολόκληρα τμήματα της Ελλάδας, τα προβλήματα της κεντρικής επιτροπής του ΕΑΜ πολλαπλασιάστηκαν. (Ο ΕΛΑΣ ήταν ο στρατιωτικός βραχίονας του ΕΑΜ).

Έπρεπε να ιδρυθεί Τοπική Αυτοδιοίκηση, να οργανωθεί κανονική πολιτική ασφάλειας και δικαιοσύνης, σύστημα ανακούφισης για τα λιμοκτονούντα χωριά. Ακόμη και σχολεία έπρεπε να ξανανοίξουν και να βρεθούν δάσκαλοι, πολλές φορές και από τις γραμμές των ανταρτών.

Όλη αυτή η δουλειά γίνονταν κάτω από τη μύτη των στρατευμάτων κατοχής και την κυβέρνηση των συνεργατών τους. Οποιοσδήποτε ήταν ύποπτος συνεργασίας με το ΕΑΜ βασανιζόταν μέχρι θανάτου.

Πόσο καλά είχε οργανωθεί το ΕΑΜ και πόσο στέρεα είχε οργανωθεί, αποδείχτηκε την ημέρα που οι Ναζί εγκατέλειψαν την Αθήνα. Μισό εκατομμύριο λαός βρήκε στους δρόμους με τα λάβαρα του ΕΑΜ. Εκείνο το πρωί επιθεώρησα μαζί με έναν μόνιμο στρατηγό του ελληνικού στρατού τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, της Αθήνας και Πειραιά, που ήταν κάτω από την ηγεσία του. Είναι ένα μέρος από τις 20.000 καλά εκπαιδευμένους και οπλισμένους μαχητές που καθημερινά μάχονταν στους δρόμους της Αθήνας για εννέα μήνες εναντίον των Ναζί και των Quislings.²

Ο γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Σιάντος μου είπε ότι «ο αγώνας του λαού στον οποίο οφείλεται αυτή η νίκη, αποτελεί την μεγαλύτερη εγγύηση για την τάξη και την ασφάλεια του έθνους μας. Με βαθειά πίστη στον Ατλαντικό χάρτη και στο πρόγραμμα που εκπονήθηκε από την εθνική μας κυβέρνηση, θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για να απελευθερώσουμε όλο τον λαό μας, να πετύχουμε την ανεξαρτησία του έθνους μας και την πραγματική ελευθερία που είναι η πλέρια έκφραση της λαϊκής θέλησης».

Η θύελλα που έρχεται

Αθήνα, 25 Νοεμβρίου (Ο.Ν.Α.) (καθυστερημένο). Ανταποκριτές εφημερίδας στην Ελλάδα συγκρίνουν στα σοβαρά την κατάσταση εδώ με εκείνη στην Ισπανία το 1936. Είναι παρόμοια μόνο σε μερικές αλλά σπουδαίες πτυχές.

Ενώ τοποθετούνταν ανοιχτά για μια επέμβαση, μια δυνατή αγγλική επιρροή ευγενικά αλλά σταθερά ασκείται στα εσωτερικά ελληνικά πράγματα. Η αιτία γι’ αυτό είναι η προσπάθεια να μειωθεί η δύναμη του αριστερού στοιχείου στην Ελλάδα, που αν ανεβεί στην εξουσία ίσως να αλλάξει την πορεία της εθνικής πολιτικής και τη στρίψει μακριά από την Αγγλία και προς την κατεύθυνση της Σοβιετικής Ένωσης.

Οι ανεπιθύμητοι, αν και πιθανώς όχι τελείως απρόσδεκτοι σύντροφοι των Βρετανών σε αυτό το παιχνιδάκι είναι τα ακροδεξιά και φασιστικά στοιχεία. Οι Έλληνες φασίστες είναι άνθρωποι που είτε συνεργάστηκαν άμεσα με τους Ναζί κατά την διάρκεια της κατοχής ή τους υπηρέτησαν σχεδόν εξίσου καλά με το να παραμείνουν ουδέτεροι. Επίσης συμπεριλαμβάνονται οι παραδοσιακοί παλιοί πολιτικοί που βρίσκονταν σε περιθωριοποίηση από την αρχή της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά στα 1936 και τώρα θέλουν να επανέλθουν σε θέσεις εξουσίας. Ένα μεγάλο μέρος της μικρής αστικής τάξης της Ελλάδας επίσης ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Σήμερα αυτές οι ομάδες έχουν έναν μοναδικό σκοπό – και εδώ είναι η μεγαλύτερη ομοιότητα με την Ισπανία – να εξολοθρέψουν τις πανίσχυρες δυνάμεις της ελληνικής Αριστεράς και να αποπροσανατολίσουν την κοινωνική αφύπνιση των Ελλήνων αγροτών και εργατών.

Τώρα προσπαθούν να κρεμαστούν στα αγγλικά φράκα επειδή πιστεύουν ότι αυτό είναι μια κατάλληλη κάλυψη για τις δραστηριότητές τους. Καμιά φορά κάνουν χοντρά λάθη σ’ αυτή τους την προσπάθεια. Παραδείγματος χάριν ένα από τα πρώτα τους πλακάτ προκλητικά ανακοίνωσε «Κυβέρνα Βρετανία». Έκπληκτοι για το ότι τέτοια δημόσια αφοσίωση και αγάπη δεν άρεσε στους Άγγλους ιθύνοντες, πήγαιναν σιωπηρώς στις συνοικίες τη νύκτα και αφαιρούσαν τα πλακάτ.

Η τακτική των φασιστών δεν άλλαξε πολύ από την εποχή της Ισπανίας, με τις ιστορίες τρόμου και εγκλήματος που κυκλοφορούν τόσο άφθονες εδώ όπως η παλιά δραχμή. Οι Δεξιές εφημερίδες καθημερινά δημοσιεύουν μακροσκελείς αναφορές για ομαδικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη ή την Πελοπόννησο. Και για να παίξουν το παιγνίδι τους στα σίγουρα βάζουν μια επικεφαλίδα που γράφει «ελπίζουμε το παρακάτω να μην είναι αλήθεια».

Οι προβοκάτσιες είναι άφθονες και σε τακτική βάση. Ένα άλλο παλιό αλλά παραγωγικό φασιστικό κόλπο, που το μεταχειρίστηκαν στο έπακρο είναι το να παίζουν με τις εθνικές φιλοδοξίες του λαού με σκοπό να γυρίσουν τα μυαλά του μακριά από την αναζήτηση λύσεων για εσωτερικά προβλήματα.

Η επέκταση της Ελλάδας η «Μεγάλη Ιδέα» έχει ξαναγυρίσει σε ειδικές ανακοινώσεις, οι καλοθελητές διακηρύττουν. «Πολεμάμε για να πάρουμε ελληνικά εδάφη όπως την Αλβανία, το Μοναστήρι, την Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία, την Κωνσταντινούπολη, τα Δωδεκάνησα, την Κύπρο, την Ίμβρο, την Τένεδο και τα εβδομήντα μίλια από την ενδοχώρα της ακτής της Μικράς Ασίας».

«Άμεση επιστράτευση» είναι επίσης ένα από τα συνθήματα της άκρας Δεξιάς. Αυτός είναι ένας τρόπος για να επισπευστεί η διάλυση της Αριστεράς, επειδή συμβαίνει να καλούνται για κατάταξη περισσότερο φαντάροι από αριστερές οικογένειες.

Όλα τα φασιστικά τεχνάσματα λειτουργούν 24 ώρες το εικοσιτετράωρο στην Αθήνα. Η συνεχής δημιουργία ψευδο-κρίσεων έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα να δώσει σ’ ολόκληρο το έθνος μια αγχώδη ατμόσφαιρα.

Συντελούν σ’ αυτό η δημιουργία δωδεκάδων οργανώσεων σύγχυσης που μερικές έχουν ονόματα παρόμοια μ’ εκείνα της Αριστεράς, η δημιουργία δωδεκάδων εφημερίδων. Άλλα φασιστικά τεχνάσματα είναι, να παίρνουν τραγούδια από την Αριστερά και να βάζουν τα δικά τους λόγια σ’ αυτά, να μεταδίνουν ψιθύρους για την ανευθυνότητα της παρούσας κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, και η προσπάθεια να δημιουργήσουν ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ των αντάρτικων οργανώσεων και των μονάδων του Ελληνικού Στρατού από τη Μέση Ανατολή.

Γνωρίζοντας ότι η δύναμη της Αριστεράς είναι πολύ πιο μεγάλη από τη δική τους, οι φασίστες προσπαθούν να βρουν μεθόδους πέραν από εκείνη της βίας για να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους. «Με τον καιρό οι Άγγλοι θα αναγκαστούν να κηρύξουν Στρατιωτικό Νόμο και να μεταχειριστούν την Ελλάδα σαν κατεχόμενη χώρα». Μου είπε με ελπίδα ο στρατηγός Ηλίας Διαμέσης, αρχηγός του Ελληνικού Δημοκρατικού Εθνικού Συνδέσμου. «Αυτό είναι μια λύση», πρόσθεσε.

«Αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι μια ισχυρή στρατιωτική κυβέρνηση για να αντικαταστήσει τα παρόντα αδύναμα στοιχεία που δεν παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα ενάντια στους Μπολσεβίκους. Πρέπει να βάλουμε σ’ αυτούς τους κομμουνιστές τα δύο πόδια όχι σε ένα παπούτσι, αλλά σε μισό παπούτσι».

Ένας άλλος ηγέτης των αυτοαποκαλούμενων «εθνικιστών» ο Αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Γ. Χριστοπούλης, μου είπε επίσης για την ανάγκη μιας άμεσης δικτατορίας. «Για να βάλουμε τις κατώτερες τάξεις πίσω στη θέση τους». Σύμφωνα με τον Χριστοπούλη, οι αγγλικές δυνάμεις που ήρθαν στην Ελλάδα, δεν ήρθαν με σκοπό να βοηθήσουν να ελευθερωθεί η χώρα από τους Ναζί, αλλά μόνο για να προστατεύσουν τους Έλληνες από τους Ρώσους». Ένα από τα βασικά παράπονά του ενάντια της Αριστεράς είναι η πίστη των Αριστερών ότι οι Έλληνες μπορούν να αυτοκυβερνηθούν. «Πιστεύουν ότι η Ελλάδα μπορεί να αυτοκυβερνηθεί» διαμαρτυρήθηκε. «Δεν θέλουν να είναι κάτω από την Αγγλία ή την Αμερική».

Μια από τις νέες φασιστικές οργανώσεις είναι η εθνική πολιτική οργάνωση που δημιουργήθηκε από τους συνεργάτες των Γερμανών και τους Quislings στην προσπάθεια να σκεπάσουν τα εγκλήματα που έπραξαν κατά την κατοχή. «Είμαστε στο πλευρό των Βρετανών και των Αμερικανών εναντίον των Ρώσων», μου είπαν οι οργανωτές στην πόλη του Πύργου καθώς μου έδωσαν ένα αντίγραφο του όρκου που παίρνει κάθε καινούργιο μέλος.

Ο όρκος λέει τα ακόλουθα: «Ορκίζομαι και δίνω το λόγο της τιμή μου μπροστά στον Θεό και στην πατρίδα, ότι κατανοώ πλήρως τους στόχους της οργάνωσής μου, θα εργαστώ με όλη τη δύναμή μου, για την επιτυχία του εθνικών της σκοπών και ότι δεν θ αποσυρθώ από την οργάνωση πριν εκπληρωθούν επιτυχώς οι σκοποί της, και ότι θα κρατήσω μυστικά όλες τις προσπάθειές μου και δράση. Γνωρίζω πολύ καλά ότι εάν παραβιάσω οποιοδήποτε μέρος του όρκου θα υποστώ τις συνέπειες αυτής της εγκληματικής μου πράξης».

Όπως οι Ισπανοί όμοιοί τους το 1936, αυτοί οι Έλληνες φασίστες μπορούν να προκαλέσουν αρκετή ζημιά και πιθανώς μπορούν να αρχίσουν έναν μικρό εμφύλιο πόλεμο. Αλλά χωρίς ξένη βοήθεια δεν έχουν καμιά πιθανότητα να κερδίσουν. Δεν μπορούν να λάβουν άλλη βοήθεια από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, αλλά όμως επιμένουν να πιστεύουν ότι με το να χρησιμοποιούν αυτές τις μεθόδους θα βοηθηθούν και θα ενθαρρυνθούν από τη Μεγάλη Βρετανία και ίσως τις Ηνωμένες Πολιτείες.³

(Συνεχίζεται)

Στο προσεχές βιβλίο του Ηλία Θερμού θα δημοσιευθούν επίσης κείμενα από τους κορυφαίους Αμερικανούς δημοσιογράφους όπως ο Leland Stowe, καθώς και του ιστορικού Λευτέρη Σταυριανού.

ΥΓ Παρακαλούνται οι αναγνώστες, πριν σχολιάσουν τα παραπάνω κείμενα, να ανατρέχουν στα σχετικά ιστορικά αρχεία. Κάθε σχολιασμός πρέπει να είναι ενυπόγραφος.

Η ιστορική έρευνα απαιτεί αρετή και τόλμη όπως λέει ο ποιητής για να φωτιστούν τα γεγονότα της ελληνικής ιστορίας με τον εντοπισμό πρωτίστως πρωτογενών πηγών.

* Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Καθηγητής της έδρας Jean Monnet στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση και Εξωτερική Πολιτική. Email: thermos@uom.gr
______________________________________
¹ Νικηφόρος Βρεττάκος, 33 Ημέρες, Ποιήματα, τ.1, Τρία Φύλλα, Αθήνα 1984, 2η έκδοση.
² Συνεργάτες των Γερμανών.
³ Ο Αμερικανός ανταποκριτής Κωνσταντίνος Πούλος της Overseas News Agency ήταν ο πρώτος Αμερικανός ανταποκριτής που έφθασε στην Ελλάδα στα μέσα Αυγούστου 1944 και έζησε με τους αντάρτες για μεγάλο διάστημα και έφτασε στην Αθήνα πριν μπει ο αγγλικός στρατός.