Μια προφητική συνέντευξη του Γιατρού Ξ. Γρηγόρη στο «Ριζοσπάστη» για τον Τουρισμό και την ΕΕ (τότε ΕΟΚ)

Για τον Καπετάνιο του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ Πάνο Γιαννούλη λέει ότι «το διαλεχτό παληκάρι είναι σήμερα και θα είναι για πάντα ο ήρωας της Λευκάδας…»

Πορεία Ειρήνης. Διακρίνεται στην τρίτη σειρά ο γιατρός Ξενοφώντας Γρηγόρης (με άσπρο πουκάμισο και γραβάτα) και δίπλα του ο παπά-Στάθης Κτενάς

Του Γιάννη Θεοδωράκη*

ΛΕΥΚΑΔΑ θα πει και Αγία Μαύρα. Λευκάδα θα πει Δημοκρατία και λεβεντιά. Λευκάδα σημαίνει και ΓΙΑΤΡΟΣ. Ο επιστήμονας που χρόνια και χρόνια τώρα βρίσκεται στοργικά σκυμμένος πάνω στη γη που τον γέννησε και τον λαό της, ο άνθρωπος που αγαπήθηκε πολύ από τους συνανθρώπους του, ο Ξενοφών Γρηγόρης με περιμένει. Ανεβαίνω τα σκαλιά του μικρού παλιού αρχοντικού του με τη συγκίνηση που προκαλεί το γεγονός ότι σε λίγο θα συναντηθώ με την ενσάρκωση ενός θρύλου.

Τον γιατρό τον γνώριζα από παλιά. Ακόμη πριν δέκα χρόνια, παραμονές πραξικοπήματος, είχα έρθει στο νησί για τις εκλογές του Μάη¹. Σε άλλες προεκλογικές περιόδους, παλιότερες, τον συνόδευα στις εξόδους στα χωριά. Δεν προλάβαινε καλά – καλά να μιλήσει. Μόλις φτάναμε, μια σειρά από παιδιά και γέροντες ασθενείς, σχηματιζότανε μπροστά του. Πάνω απ΄ όλα, πάνω και από τις εκλογές, η βοήθεια στους συνανθρώπους του. Ξεκινούσαμε κάθε απόγευμα μ΄ ένα πρόγραμμα επισκέψεων σε δέκα χωριά και τελικά γυρίζαμε αργά τη νύχτα έχοντας εξετάσει τους αρρώστους τριών χωριών. Δεν εγκατάλειπε τους φτωχούς ασθενείς του -εργάτες, ψαράδες, γεωργούς- ούτε και όταν θριάμβευε στις εκλογές². Στη Βουλή παραβρισκόταν μόνο, όταν η παρουσία του ήταν εξαιρετικά απαραίτητη.

Ο Ξενοφώντας Γρηγόρης στην κηδεία του παλαίμαχου Λευκαδίτη κομμουνιστή Στάθη Ζαβιτσάνου (Σταθιού)

Στο δωμάτιο αναμονής, κάθουμε δίπλα σε τρεις ασθενείς που περιμένουν τη σειρά τους. Είναι γνωστοί μεταξύ τους και λένε τα νέα τους. Θα μπω κι εγώ στη σειρά. Ξέρω από άλλοτε, ότι δεν εξαιρούμαι από την αναμονή, γιατί είμαι γνωστός του δημοσιογράφος και έχω έρθει από την Αθήνα. Πρώτα ο ασθενής! Και η παρουσία μου στο γραφείο του, δεν θα κρατήσει περισσότερο από μια επίσκεψη. Απλώς να ιδωθούμε και να ορίσουμε μια συνάντηση εκτός ιατρείου. Πέρασα την ώρα μου, διαβάζοντας το «Ριζοσπάστη» που βρήκα δίπλα μου σε μια καρέκλα.

Η σειρά μου ήρθε. Η πόρτα του ιατρείου είναι ανοιχτή. Στο γραφείο διακρίνω το γιατρό μας. Στην αρχή δεν με γνώρισε. Κάποτε το βλέμμα του έλαμψε:

«Βρε, είσαι ο Γιάννης!»

Αγκαλιαστήκαμε με συγκίνηση.

«Άλλαξες, μου λέει… Πάχυνες…»

«Και γέρασα… Αλλά εσύ, γιατρέ μου, είσαι πάντα ακατάβλητος. Δεν σου βρίσκω διαφορές από το 1967.»

Λευκαδίτες πολιτικοί κρατούμενοι στο στρατόπεδο των Κυθήρων το 1947. Στη τελευταία σειρά πρώτος από αριστερά ο Στάθης Ζαβιτσάνος Σταθιός (1) και τέταρτος στη σειρά ο Ξενοφώντας Γρηγόρης (2)

Δεν το πιστεύει. Νομίζει ότι του κάνω κοπλιμέντο. Αλλά εγώ του λέω την αλήθεια. Μιλήσαμε για την εφταετία, για τα πιο παλιά. Μιλήσαμε για τα τωρινά.

Παρατηρώ την πέρα για πέρα ανθρώπινη φυσιογνωμία του… Με τι κανείς μπορεί να την παρομοιάσει;… Α! Αυτό είναι: Με τη σκαμμένη, την άνυδρη βασανισμένη γη… Ρωγμές, χαρακιές, καμένες από τον ήλιο και τα βάσανα επιφάνειες. Το τίμιο λαμπρό βλέμμα του διαχέει φως που προσδίνει στο σύνολο ένα τόνο αισιοδοξίας και δύναμης.

Αγωνιστής που κράτησε μ΄ επιδεξιότητα και αξιοσύνη τη σημαία της πάλης. Γραμματέας του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ Λευκάδας, υπέστη μετά την απελευθέρωση και την εφταετία όλη τη σειρά των γνωστών διώξεων.

Και μια εξήγηση: Τα όσα γράφω σήμερα για τον Γρηγόρη, τα είχα γράψει και άλλοτε, πολλές φορές στην παλιά «Αυγή». Ο ίδιος ο γιατρός ελπίζω να θυμάται. Είμαι, ας πούμε, ένας πιστός θαυμαστής του. Αυτά για όσους θελήσουν να δουν εκ του πονηρού την αναφορά στο γιατρό μας.

Ορίσαμε ένα ραντεβού για αργότερα, σε μια μακρυνή ψαροταβέρνα να τα πούμε με την ησυχία μας.

Παιδί του αγροτικού προλεταριάτου της Λευκάδας του αρέσει να θυμάται τα παιδικά του χρόνια που πέρασαν μέσα στην πείνα, τη λάσπη και την αθλιότητα. Όταν είχε θέρμη, η μάνα του, για θεραπεία τον έστηνε κατάφατσα στον ήλιο…

«Είχε γούστο, όταν το 1924 ξεκίνησα από το Σπανοχώρι Σφακιωτών για φοιτητής με το σάκκο, ο οποίος περιείχε ένα καρβέλι ψωμί, ένα πουκάμισο και μία γραβάτα που δεν ήξερα να τη δέσω.»

Βρισκόμαστε στη ψαροταβέρνα, σε μια ήσυχη γωνιά, μ΄ ένα ταβερνιάρη, που πασχίζει να μας περιποιηθεί. Σιγά – σιγά ξανοιγόμαστε με τη συζήτηση στα μικρά και μεγάλα προβλήματα που έχει θέσει η εποχή μας.

Ο γιατρός είναι κατηγορηματικά αντίθετος με την «Κοινή Αγορά»³ και βλέπει με φόβο την εισβολή του τουρισμού σαν τη λύση των οικονομικών προβλημάτων της Λευκάδας, αλλά και της Ελλάδας.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ:

«Η δραστηριότητά μας από συγκεκριμένη γόνιμη παραγωγή μετατίθεται στην παθητική εξυπηρέτηση του τουρισμού. Από προλεταριάτο, μας μεταβάλλει σε ηλίθιους υπηρέτες των τουριστών. Για τον τουρίστα, θα καθαρίσουμε το ψάρι. Σαν καλοί δούλοι, θα του διαλέξουμε το καλύτερο φρούτο και θα του το καθαρίσουμε επίσης. Ο τουρισμός αλλάζει ραγδαία τη μορφή του Έλληνα, τη μορφή του ατόμου και του συνόλου…»

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΑΓΟΡΑ:

«Σημαίνει απλούστατα απηνέστερη εκμετάλλευση των υποαναπτύκτων συνεταίρων, όπως η Ελλάδα, από τα πολυεθνικά μονοπώλια. Οπωσδήποτε μια συνεργατική αποδίδει περισσότερο από ένα άτομο. Αυτό είναι κάτι που το γνωρίζω καλά. Αλλά εμείς στην ΕΟΚ⁴ θα είμαστε συνεργάτες ή συνεταίροι δευτέρας ή και τρίτης κατηγορίας. Δεν μας δέχονται βέβαια στη συντροφιά τους οι ισχυροί οικονομικά από καλή τους καρδιά. Για την «τιμή» που μας κάνουν θα εισπράξουν βαρύ τίμημα. Δεν θα ενδιαφερθούν βέβαια για τα συμφέροντα τα δικά μας. Αν δεν εκμεταλλευτώ εσένα τον υποανάπτυχτο, από ποιον θα ωφεληθώ; Είμαι εναντίον της ένταξής μας στην Κοινή Αγορά.»

Είναι ο γιατρός πάντα καλά ενημερωμένος για τα προβλήματα του νησιού. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι γνωρίζει όλους, έναν-έναν τους κατοίκους, μικρούς και μεγάλους. Όταν βρίσκεσαι μαζί του, βλέπεις ότι όλοι, μικροί και μεγάλοι, τον χαιρετούν με αγάπη. Ξέρει καλά πάντως -αυτό είναι βέβαιο- τα προβλήματα όλων των χωριών.

Στη Βουλή⁵ τον θυμάμαι που έδινε σκληρές μάχες για να βελτιώσει την σκληρή ζωή των κατοίκων των ορεινών χωριών όλης της χώρας. Ό,τι καλό γίνεται δεν θα διστάσει να το δεχτεί και να το επαινέσει ακόμα. Δεν ανήκει στους θιασώτες του συνθήματος «αρρώστια, πείνα, θάνατος…». Αλλά δεν ξεχνά ούτε στιγμή τις αρχές, για τις οποίες αγωνιζόμαστε, δεν χάνει ούτε στιγμή το όραμα της ανθρώπινης κοινωνίας, για την πραγματοποίηση της οποίας εκατομμύρια σύντροφοι σ΄ όλο τον κόσμο πρόσφεραν τη ζωή τους.

Πρώτος από αριστερά ο Καπετάνιος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ Πάνος Γιαννούλης (1). Στην τρίτη θέση ο αδελφός του Μήτρος Γιαννούλης (3)

Ένας από τους αγωνιστές αυτούς είναι και ο Πάνος Γιαννούλης. Ο σ. Γρηγόρης είναι ο πιο αρμόδιος για να μας ιστορήσει τους αγώνες του ήρωα και τον τραγικό θάνατό του.

«Ο Γιαννούλης καταγόταν από λαϊκή πατριαρχική οικογένεια ψαράδων. Είχε την αγωγή νοικοκυρεμένου παιδιού. Η κατοχή τον βρήκε φυλακή. Όταν βγήκε στην κοινωνία εκδήλωσε με πράξεις την απόφασή του ν΄ αγωνιστεί για την πατρίδα και το λαό μας. Ανέλαβε την ευθύνη της επιβίωσης τόσο για την οικογένειά του όσο και του πεινασμένου λαού της πόλης. Όχι μαυραγορίτικα. Έβγαινε στα χωριά και νύχτα έβαζε μέσα τρόφιμα – πάντα σε συμφωνία με την Οργάνωση.

Πρώιμα, συνεχίζει ο σ. Γρηγόρης, βγήκε στο βουνό. Πάλι το ΕΑΜ του έδωσε την έγκριση. Γιατί, ο Γιαννούλης, σεβόταν πάντα την ιεραρχία. Αποτέλεσε το πρώτο ένοπλο στοιχείο στην περιοχή μας. Πως συνέβη αυτό; Πετάξαμε προκηρύξεις στη Λευκάδα. Γεμίσαμε όλο το νησί. Την άλλη μέρα η μιλίτσια⁶ άρχισε μια εκτεταμένη εξέταση στις γραφομηχανές. Αυτή με την οποία χτυπήσαμε την προκήρυξη είχε χαλασμένο ένα στοιχείο. Ο Γιαννούλης ανέλαβε να τη βγάλει από τη Λευκάδα⁷.

Λίγο έξω από την πόλη, πέφτει σε Ιταλικό περίπολο. Οι τρεις στρατιώτες του ζητούν να κάνουν έλεγχο στο σακί που κρατούσε… Πρόθυμα ο Γιαννούλης δέχεται. Βάζει το χέρι στο σάκο. Αλλά αντί την γραφομηχανή βγάζει πιστόλι… Τους σκότωσε και τους τρεις⁸…

Μετά τη Λευκάδα πέρασε, κατ΄ εντολή της ηγεσίας, στην Ήπειρο, στο 2/39 Σύνταγμα⁹. Εκεί ονομάστηκε καπετάνιος Λόχου. Πάντα ήταν τηρητής της γραμμής. Ποτέ δεν έκανε παρατράγουδα. Διακρίθηκε για την αντρειοσύνη και την ευφυΐα του.

Ήταν καπετάνιος Τάγματος, όταν πέρασε στο Δημοκρατικό Στρατό. Ήρθε μια νύχτα στη Λευκάδα για δουλειά. Τον αντιλήφθηκαν οι διωκτικές αρχές και άρχισε ένα άγριο κυνηγητό. Έφτασε με το σύντροφο που τον ακολουθούσε σε μια ακτή κι εκεί χωμένοι στα βούρλα, κατώρθωσαν να φκιάσουν μια μικρή σχεδία. Νύχτα επιχείρησαν να περάσουν στην Ήπειρο. Κάποιος ψαράς τους είδε. Ειδοποίησε. Σε λίγο είχαν κυκλωθεί από τράτες γεμάτες χωροφύλακες. Φουσκωμένοι από τη θάλασσα, στην οποία ζούσαν τόσες μέρες, δεν μπόρεσαν να κολυμπήσουν. Οι προβολείς άναψαν. Έπεσαν ριπές. Ο Πάνος και ο σύντροφός του γαζώθηκαν από τις σφαίρες¹⁰. Ξέχασα να αναφέρω ότι ο Πάνος, εκτός από τίμιος και γενναίος μαχητής, ήταν και καλός ομιλητής. Το διαλεχτό παληκάρι είναι σήμερα και θα είναι για πάντα ο ήρωας της Λευκάδας.»

Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά… τίποτε άλλο.

Πηγή: Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», Τρίτη 19 Απρίλη 1977
______________________________
¹ Οι εκλογές που δεν έγιναν ποτέ γιατί μεσολάβησε το πραξικόπημα της 21ης Απρίλη είχαν προκηρυχθεί για τις 28 Μαΐου 1967.
² Είχε εκλεγεί βουλευτής Λευκάδας με την ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963, όπου η ΕΔΑ είχε έρθει με 14.34% τρίτο κόμμα Ένα χρόνο αργότερα, στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 (η ΕΔΑ ήρθε και πάλι με 11.80% τρίτο κόμμα), επανεξελέγη βουλευτής. Ήταν οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές που έγιναν πριν το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών.
³ Στις 25 Μαρτίου 1957 υπεγράφη στη Ρώμη από τις αντιπροσωπείες των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα – ΕΚΑΧ (Βέλγιο, Δυτική Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία) η συνθήκη με την οποία ιδρυόταν η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Εγκαθίδρυσε την Κοινή Αγορά, η οποία θα επέτρεπε την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, προσπώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων.
⁴ Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ.) υπήρξε η σημαντικότερη και γνωστότερη από τις τρεις Ευρωπαϊκές Κοινότητες (οι άλλες δύο ήταν η ΕΚΑΧ και η ΕΥΡΑΤΟΜ). Ιδρύθηκε την 1η Ιανουαρίου 1958. Η συμφωνία σύνδεσης Ελλάδας-Ε.Ο.Κ υπογράφτηκε επίσημα στις 9 Ιουλίου 1961. Ήταν το πρώτο βήμα στην πορεία για την ένταξή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα που έγινε επίσημα την 1η Ιανουαρίου 1981. Με την έναρξη ισχύος της Συνθήκης του Μάαστριχτ το 1993 ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.).
⁵ Ο Ξενοφώντας Γρηγόρης είχε εκλεγεί βουλευτής Λευκάδας με την ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963, όπου η ΕΔΑ ήταν πανελλαδικά με 14.34% τρίτο κόμμα Ένα χρόνο αργότερα, στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 (η ΕΔΑ ήρθε και πάλι με 11.80% τρίτο κόμμα), επανεξελέγη βουλευτής. Ήταν οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές που έγιναν πριν το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών.
⁶ Πρόκειται για την Ιταλική Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία.
⁷ Την γραφομηχανή την είχαν πάρει νέοι του ΕΑΜ από το πρωτοδικείο και την έδωσαν στον Α. Γκρεμούτη να την επισκευάσει. Τις προκηρύξεις τις έγραψε στη γραφομηχανή ο Παν. Δαφαράνας σε επαφή με το Διονύση Βλάχο (Ζώης Τ. Κουτσαύτης, Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα).
⁸ Όταν η Οργάνωση αποφάσισε να βγάλει τη γραφομηχανή έξω από την πόλη ο Πάνος Γιαννούλης συνεννοήθηκε με τους Άγγ. Καρελή και τον Κώστα Σταγιάνο να την μεταφέρει από το δρόμο της «Κουζούντελης» σε μια ξύλινη καλύβα ανάμεσα Απόλπαινας και Φρυνίου. Ο Γιαννούλης ενημέρωσε και του Δ. Βλάχο και Πολυχρόνη Σγουρόπουλο, αλλά την τελευταία ώρα άλλαξε δρομολόγιο και τράβηξε από το δρόμο του νεκροταφείου «Πάλα». Στο τρίστρατο έδιωξε το Δ. Βλάχο και προχώρησε μόνος του. Εκεί έπεσε πάνω σε ιταλική περίπολο που θέλησε να του κάνει έρευνα. Τότε τους χτύπησε με το πιστόλι του και σκότωσε έναν και τραυμάτισε δεύτερο και έφυγε. Η μηχανή έμεινε στα χέρια των Ιταλών… Ο Γιανούλης πήγε στο Καλλιγόνι και από εκεί στον Αλέξανδρο και την Εγκλουβή. Αυτό ήταν και το πρώτο αιματηρό επεισόδιο που έγινε στο νησί (Ζώης Τ. Κουτσαύτης, Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα).
⁹ Ως καπετάνιος Λόχου στο 2/39 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ (το 2/39 και το 24ο Σύνταγμα ανήκαν στην VII Ταξιαρχία, με στρατιωτικό διοικητή τον Στάθη Αρέθα, μόνιμο ταγματάρχη πεζικού, και καπετάνιο το Γιάννη Χατζηπαναγιώτη, με το ψευδώνυμο Θωμάς, της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ), στο οποίο συμμετείχαν και πολλοί άλλοι ακόμη Λευκαδίτες, ο Πάνος Γιαννούλης έδωσε πολλές μάχες ενάντια στους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους με κορυφαία τη Μάχη της Αμφιλοχίας στις 12-13 Ιούλη του 1944 (Δες εδώ) κι (εδώ)
¹⁰ Μαζί με τον Πάνο Γιαννούλη ήταν οι Αλεξανδρίτες (από το χωριό Αλέξανδρος) Τάσος Μανωλίτσης, που τραυματίστηκε σοβαρά, και ο δεκαεξάχρονος ανιψιός του Τάσου Γιώργος Μανωλίτσης (Δες εδώ)
____________________________________________________________________________

*Ο δημοσιογράφος και ποιητής Γιάννης Θεοδωράκης ήταν αδελφός του Μίκη Θεοδωράκη. Γεννήθηκε το 1932 στα Γιάννενα. Έκανε τα πρώτα του βήματα στη δημοσιογραφία με την πρώτη έκδοση του περιοδικού «Δρόμοι της Ειρήνης». Δούλεψε σε εφημερίδες και περιοδικά της Αριστεράς στη δύσκολη περίοδο της φασιστικής βίας και τρομοκρατίας, αψηφώντας διώξεις και κινδύνους. Ήταν ένας από τους πρώτους που αποκάλυψε πτυχές της δράσης του παρακράτους καθώς και τους δολοφόνους του Γρηγόρη Λαμπράκη. Για αρκετά χρόνια ήταν δημοσιογράφος του «Ριζοσπάστη» μετά την επανέκδοσή του, το Σεπτέμβρη του 1974. Στις 10 Νοέμβρη 1996 -πέθανε τον ίδιο χρόνο- έστειλε από το κρεβάτι του πόνου που έδινε τη μάχη με την επάρατο και δημοσιεύθηκε στο «Ριζοσπάστη», ένα τελευταίο κείμενό του με αφορμή το βιβλίο του Β. Αποστολόπουλου για τον ΔΣΕ στη Ρούμελη. Τέλειωνε με τη φράση «Ναι… Μπορούμε και πάλι να ελπίζουμε».

Άφησε πίσω του πλούσιο ποιητικό και δημοσιογραφικό έργο, εμπνευσμένο από τους αγώνες των αδικημένων, όπως «Οι λιποτάκτες», «Όμορφη Πόλη». Κάποιες συλλογές μελοποίησε ο αδερφός του, Μίκης. Από τα έργα του ξεχωρίζουν «Η πλημμύρα» και «Ένα τραγούδι του καιρού». Από τα πεζογραφικά του έργα ξεχωρίζει το «Υπέρ βωμών και Αστείων», που διακωμωδεί το παρακράτος. «Οι Λιποτάκτες», καθώς και άλλα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από τον αδερφό του, Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδήθηκαν από εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.